“Şərq qonaqpərvərliyi və açıqlığı ilə məşhurdur. Çöl sakinlərinin adət-ənənəsi hətta evlərinə gələn düşmənlərinə də xoş davranmağı tələb edir. “Evə gələn qonaq - evə gələn Tanrıdır” kimi atalar sözümüz var, amma bu baxımdan Şərq fonunda solğun görünürük”.
Teleqraf.com Varşava Universitetinin professoru, şərqşünas Andjey Vejbitskinin Polşanın “Mysl Polska” qəzetinə müsahibəsini ixtisarla təqdim edir.

- Dünyanın geosiyasi şahmat lövhəsindəki vəziyyət dəyişikliklərə doğru gedir. Orta Asiya ölkələri bu proseslərdən necə çıxacaqlar, kimlər regional oyunçuya çevrilə bilər?

- Orta Asiya Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistanın da daxil olduğu bir bölgədir. O, Qafqazdan (Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan) fərqli olaraq, Avropanı Asiya ilə, ilk növbədə Çinlə birləşdirən İpək Yolu üzərində yerləşsə də, xüsusi geosiyasi əhəmiyyətə malik deyil. Bu məkan, xüsusən orada təsiri olan Rusiya və Çini maraqlandırır və həyati maraqları bununla əlaqələndirilir. Bölgə oyunçudan daha çox oyun mövzusudur. Əgər oradakı dövlətlərdən hər hansı biri nisbətən müstəqil siyasət yürütmək şansına malikdirsə, bu Qazaxıstandır. Məsələ onun ərazisinin ölçüsü və iqtisadi potensialıdır, əsasını təbii sərvətlər, kənd təsərrüfatı və metallurgiya təşkil edir. Bu ölkə bölgənin Ümumi Daxili Məhsulunun (ÜDM) təxminən 50 faizini təşkil edir.

- Rusiyanın etnosiyasəti haqda...

- İctimai məkanımızda Rusiya ilə bağlı obyektiv məlumat yoxdur. “Xalqlar həbsxanası” adlandırılan Sovet Rusiyası haqda bu dövlətin bütün vətəndaşlarını etnik-mədəni nöqteyi-nəzərdən “rusa çevirmək” haqda fikir vardı. Sovetləşmənin ruslaşma ilə eyniləşdirilməsi məni çox kədərləndirir, halbuki rusların özləri SSRİ-də ən çox etnikləşən və ya başqa sözlə milli kimliyindən məhrum olmuş bir qrup oldu. SSRİ-nin Rusiya Federasiyası ilə eyniləşdirilməsinin də əleyhinəyəm. Sovet İttifaqı, şübhəsiz ki, rus dövlətçiliyinin inkişaf tarixinin bir hissəsi idi, lakin bu ittifaqda rus yeganə millət deyildi. Bunları eyniləşdirə bilməzsiniz, baxmayaraq ki, biri digərinin varisi oldu.

- Dünya gözümüzün önündə dəyişir, ABŞ və Çin arasındakı qarşıdurmanı narahatlıqla izləyirik. Rusiya hansı yolu seçəcək – dəyişikliklərin içində qalacaq, yoxsa əks istiqamətə gedəcək?

- İnanıram ki, Rusiya öz mövqeyini qoruyacaq və beynəlxalq münasibətlərin vacib iştirakçısı olaraq qalacaq. İndi Amerika onu Pekinlə yaxınlaşmağa məcbur edir. Ancaq bir an gələ bilər ki, Moskva Çinin real təhlükə olduğunu hiss edə bilər və bu artan gücü digər ölkələr, o cümlədən ABŞ-la koalisiya şəklində özündə saxlamalı olacaq. Mənə elə gəlir ki, bu ruslar üçün daha təbii bir addım olardı.

- Tədqiqat apararkən dəfələrlə Şərqə - Rusiyaya, Qazaxıstana, Qırğızıstana getmisiniz. Orada necə qarşılandınız?

- Çox yaxşı qarşıladılar. Şərq qonaqpərvərliyi və açıqlığı ilə məşhurdur. Çöl sakinlərinin adət-ənənəsi hətta evlərinə gələn düşmənlərinə də xoş davranmağı tələb edir. “Evə gələn qonaq - evə gələn Tanrıdır” kimi atalar sözümüz var, amma bu baxımdan Şərq fonunda solğun görünürük.

Elə vəziyyətlər yaşadım ki, nəhayət dincəlmək ümidi ilə otelə qayıtdım. Məlum oldu ki, artıq kimsə onun girişində məni gözləyir. İmtina etmək çətindi. Hətta təkəbbürlü sayılan Moskvada da məni çox yaxşı qəbul etdilər. Alma-Atıda bir universitetdən bir professor məni axşam yeməyinə dəvət etdi və gec idi, gecəni orada qalmaq istəmədiyimi biləndə təəccübləndi. Bu da məni təəccübləndirdi. Hətta təəccüblə arvadına dedi ki, Andjey burada qalmaq istəmir. Eyni vəziyyət bir daha təkrarlandı, amma mən buna hazır idim, ikinci dəfə gecələmək təklifini rədd etmək ağlasığmaz olardı. Süfrədəki qida və içkilərin çəkisi haqda danışmaq az olacaq.

- Müxtəlif səyahətlər haqda qeydləri oxuyarkən bir amil diqqətimi çəkdi: bir çox polyak yerli mədəniyyətin gözəl olduğunu başa düşürlər, ən çox isə Şərq qonaqpərvərliyinə heyran qalırlar. Yəni biz Şərq - Asiya haqqında sadəcə az şey bilirik və bu cəhalət qorxu yaradır.

- Tamamilə. Qorxu cəhalətdən irəli gəlir. Bu vəziyyəti və mövcud ehtiyacları nəzərə alaraq, Varşava Universitetinin Beynəlxalq Münasibətlər və Siyasi Elmlər Fakültəsində “Avrasiya Tədqiqatları” ixtisasını yaratdıq. Bu, Polşa və Avropa İttifaqında Avrasiya ölkələrinin (Rusiya, Şərqi Avropa, Orta Asiya, Qafqaz – Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan, Yaxın Şərq dövlətləri) siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni sistemlərinin müqayisəli tədqiqatları sahəsində mütəxəssislərə artan tələbin olduğunu cavablandırmaq üçün bir cəhddir. Qitəmizin hər iki tərəfi, Qərb və Şərq arasında əməkdaşlıq əlaqələri var. Elmi tədqiqat və təlim kurslarımızı tamamlamağa çalışırıq. Proqramın cəlbediciliyi, tələbələrin maraqlarından asılı olaraq fənlər seçə, Rusiya və Şərqi Avropa, Orta Asiya və Qafqazın və ya Yaxın Şərqin ayrı-ayrı bölgələrində araşdırma apara bilməsi ilə əlaqələndirilir. Bəzi məzunlarımız təhsillərini aspiranturada davam etdirirlər.