Faktların təsdiq etdiyi kimi, bu imperiyalar arasındakı münasibətlərdə dini aspektdən daha çox siyasi aspekt üstünlük təşkil edirdi.
Səfəvi-Osmanlı mübarizəsi İslam dünyasında dini hakimiyyətlə bağlı fikir ayrılıqları deyil, əsasən ərazi uğrunda ifrat rəqabət, ticarət yollarına nəzarət, Yaxın Şərqdə nüfuz və siyasi hegemonluq ilə xarakterizə olunurdu. Avropa gücləri Səfəviləri anti-Osmanlı ittifaqına cəlb etmək üçün ənənəvi istəklərinə görə Səfəvilərə güclü maraq göstərdilər.
Səfəvi imperiyası Osmanlı İmperiyasının hərbi sahəsinə meydan oxuyacaq qədər güclü idi. Bu iki dövlət arasında tez-tez baş verən müharibələr və onların bir-birini zəiflətməsi Qərbi Avropa ölkələrinin, o cümlədən Venesiyanın maraqlarına cavab verirdi (Махмудов 1991, 113).
Səfəvilər və Osmanlı İmperiyası arasındakı qarşıdurma nəticəsində avropalılar üçün faydalar iki İslam gücünün bir-birini məhv etməsi ideyasını qoruyan Avropa strateji düşüncəsində mühüm yer tuturdu (Mattee 2019, 515). Avropalılar inanırdılar ki, Səfəvilər və Osmanlı İmperiyası arasında qarşıdurma "türkləri Avropadan çox səy göstərmədən qovmaq üçün əlverişli məqam" gətirəcək, çünki Sultanın bütün ordusu Asiyada Səfəvilərə qarşı işğal ediləcək.
XVI əsrin ortalarında Venesiya fərziyyələrinin sevimli mövzusu Səfəvi şahının “Osmanlı Sultanının məhv edilməsində agent” kimi mümkün rolu idi (Libby 1978, 117). Osmanlı-Səfəvi müharibələri Avropaya olan təzyiqləri azaltdı və Avropa gücləri üçün müvəqqəti möhlət demək idi, onlara Osmanlının hərbi və iqtisadi zəifliyindən faydalanmaq imkanı verdi.
Bunu İstanbuldakı Venesiya bailo Alvise Contarininin sözləri ilə ən yaxşı şəkildə göstərmək olar: “Türklər Zati-aliləri (Venesiya hökuməti) azaddırlarsa, onlara zərər verə bilərlər”.
Bununla belə, iqtisadi baxımdan Səfəvi-Osmanlı müharibələri, Serene Serene Əlahəzrətinin əsas gəlir mənbələrindən biri olan Levantin ticarətinə mənfi təsirini nəzərə alaraq, Venesiyanın ticarət maraqlarına xidmət etmirdi. Səfəvilərin özləri də avropalıların qızılbaşları Osmanlılarla müharibəyə cəlb etmək üçün istifadə etdikləri strategiyadan xəbərdar idilər. Bunu ən yaxşı Habsburq imperatoru II Rudolfun sarayındakı Səfəvi elçilərindən Zeynal bəy Şamlunun sözləri ilə ifadə etmək olar:
Onların [İmperator və Xristian şahzadələrinin] bütün dostluq bəyanatları yalan idi və onların tək istəyi türklərin və farsların bir-birini, o cümlədən müsəlman dinini məhv etmələri idi.
Səfəvilərin və Osmanlı İmperiyasının hərbi hərəkətləri ilə bağlı venesiyalıların mövqeyi Qızılbaşlara qarşı zəfər və fəthlərini qeyd etmək üçün Dogelərə göndərilən Osmanlı fətnamlarına (zəfər xəbərləri) reaksiyalarından da aydın görünür. Məsələn, 1550-ci ilin martında Hüseyn Çavuşun gətirdiyi Osmanlı fətnimine cavab olaraq Senat Sultan I Süleymana (1520–1566) Səfəvilər üzərində qələbələri münasibətilə təbrik məktubu göndərdi.
1555-ci ildə Senat Sultan Süleymanı Səfəvilər üzərində qazandığı qələbə münasibətilə təbrik etmək üçün Alvise Renieri İstanbula səfir göndərdi. 1585-ci ildə Səfəvilərin keçmiş paytaxtı Təbriz ələ keçirildikdən sonra Senat Sultan III Murada kobud təbrik məktubu göndərərək, bu “zəfər uğuru” xəbərini “böyük sevinclə” aldıqlarını bildirdi.
İstinad: Əhməd Quliyev, "Safavids in Venetian and European Sources"
Teref.az