Bakı və şimal rayonlarımızda yaşayan xalqımızın bir hissəsi Tat adlanır ki, onların əsl mənşəyi, kökü haqda biz heç nə bilmirik. Qədim mənbələrdə türklər Tat sözünü oturaq, şəhərli xalqlara aid edirdilər. Özlərini isə bunun əksi olaraq köçəri xalq sayırdılar. Bu məqalədə mən Tat sözü və tatlar haqqında, bu günə qədər açılmayan sirlərə aydınlıq gətirəcəyəm. Bu gün özünü alim adlandıran, əslində isə dərindən düşünmə qabiliyyəti olmayan, cahil "qədim tarixçilərdən" fərqli olaraq, mən sirləri - qədim mətnləri tərtib edən müdriklərin öz məntiqi ilə açacağam.

Əvvəla ondan başlayaq ki, özlərinin xüsusi dili olan tatların əksəriyyəti şiə olsa da, aralarında iudaizmə iman gətirənlər də var. Onlar yəhudi sayılır və Cuhur adlanırlar. Dağ yəhudiləri kimi də tanınan bu cuhurların dilləri ilə ivrit dilinin heç bir bənzərliyi yoxdur. Bu dildəki müəyyən faiz sözlər isə Azəri sözləridir. Azərbaycanın köklü xalqlarından olan tatların yəhudi adlanmasının səbəbini anlamaq üçün ilk növbədə "Tat" rəmzinin - ilk insanların vahid "səfa" dilində nə məna kəsb etməsini öyrənməliyik. Çünki Kitabi Dədə Qorquda görə ad qoymaq üçün mütləq Qorqud Ata çağrılardı və o da xüsusi məntiqlə, yəni ilk müdriklərin səfa - sufi məntiqi ilə ad qoyardı (1). Bu məntiqdə əsas mənalar samitlərdə gizlənir və saitlər burada yalnız bağlayıcı rolunu oynayır. Deməli, Tat xalqı haqda danışmaqdan əvvəl biz "TT" və bənzər "DD" samitlərinin ən qədim mənbələrdəki mənalarına aydınlıq gətirməliyik.
Qədim Çin mənbələrində VI əsrdən etibarən Altay-Monqol düzənliyində yaşayan Ta-ta və ya Da-da adlanan xalqdan danışılır ki, sonrakı dövrlərdə bu ad “Tatar” kimi qeyd olunaraq, monqol-türk tayfalarının ümumi adı kimi işlədildi. "Tatar" adı sufi məntiqində Tat-ər deməkdir və məlumdur ki, Azərbaycan xalqı keçən əsrə qədər Qafqaz və ya Azərbaycan tatarları adlanırdı. Belə çıxır ki, tatlar - Azərbaycan xalqının soykökündə duran tatarlardır. Kitabı Dədə Qorqudda bu Türk bəgləri - ərənlərin əvrəni, yəni ərənlərin yəhudisi adlanır. Son dövr dünya alimləri də qərara gəliblər ki, ən qədim yəhudilər - Xəzər xaqanı və Xəzər Türk bəgləri olmuşlar. Deməli, tatların bir qolunun yəhudi adlanması, onların Xəzər, yəni Azəri Türk bəgləri, Azəri tatarları olması ilə bağlıdır. Mən “Quran”dakı İsrail oğulları - Azəri bəgləridir!" adlı məqalədə elmi əsaslandırmışam ki, Quranda İsrail oğulları dedikdə - məhz Azəri Türk bəgləri nəzərdə tutulur (2). Başqa sözlə, yəhudi tatlar Qafqaz və ya Azərbaycan tatarları adlanan türklərdir. Sufi məntiqində Cuhur rəmzi Həcər rəmzi ilə eyni mənalıdır ki, bu da Azərbaycanın Qacar şahlar nəsli olan Midiyanın Gelat (Xelat) ismaililəri nəslidir. Bu isə o deməkdir ki, cuhurlar - Tövratın bəhs etdiyi ən qədim Azəri seçilmişləri olan tatarlardır.

XIII əsr tarixçisi Kirakos Qandzaketsiyə görə tatar xanları göylərdən əmələ gəlmişlər: "Onların (tatarlar) hökmdarı Allahın qohumudur və o göyü özünə götürərək, yeri xaqana vermişdir. Deyilənə görə, guya xaqanın atası Çingiz xan kişi toxumundan əmələ gəlməmişdir: yox yerdən işıq peyda olmuş və evin damındakı dəlikdən keçərək [Çingizin] anasına demişdir: Sən hamilə olacaq və oğul – yerin hökmdarını doğacaqsan. Deyirlər o, beləcə doğulmuşdu" (3). Belə çıxır ki, tatarlar - Çingiz xanın yerdəki nəslidir. Çingiz xan isə Oğuz xaqan kimi İlahi nurdan yaranmış və göyü Özünə götürmüş Allahın obrazıdır. Mən, "Империя моголов, берущее начало с золотого храма Соломона" adlı məqaləmdə göstərmişəm ki, ən qədim mənbələrdə tatar deyəndə, Midiyanın Gelad elinin göylərində cənnət yaratmış Muğal-tatarlar nəzərdə tutulur (4). Məhz göydəki bu cənnəti Özünə götürmüş Çingiz xan, Midiya elini tatar xaqanlarına vermişdir.

Mənbələrə görə Midiyada əsasən "dağ və səhralarda dolaşan qüdrətli midiyalılar" yaşayırlar ki, burada "dağ və səhralarda dolaşan qüdrətli midiyalılar" deyəndə, Midiya dağları və ilkin materiya səhralarında ekstatik vəziyyətdə dolaşan midiyalılar, yəni tərikə yolunu gedən türüklər, türklər nəzərdə tutulmalıdır. A.A. Bakıxanov bu "dolaşmanı" Suluq adlandırır və "çadırla" əlaqələndirərək yazır: "Türk - atanın varisi və böyük oğlu, insansevər və ədalətli şah idi. Onun adına görə Yafətin nəslinin bütün tayfaları türk adlanır. Atasının ölümündən sonra o Türküstanda özünə, çoxlu isti və soyuq bulaqları olan yer seçdi. Əvvəl o özünə qamışdan və otdan koma, sonra isə heyvan dərisindən çadır tikdi. Bu yer Suluq, "Zəfərnamədə" isə Suluqay adlanır". Məşhur sufi Nəsəfiyə görə, Suluq sözü - xüsusi dolaşma, səyahət mənasındadır və "Allaha səyahət" və "Allahda səyahət" deməkdir. Türküstanda heyvan dərisindən çadır tikilməsi və onun Suluq adlanması o deməkdir ki, bu çadır - Tövratda "Vəhy çadırı" adlanan və göydə yaradılmış "Allah Evi" mənasındadır. Kitabi Dədə Qorqudda bu göy çadırı - "doqsan başlı ban evi", "ağ ban ev, ağ otaq", "qızıl başlı", "ala çadır" və s. adlandırılır. Bu kitabda çadır - Taş Oğuzun içində yaradılmış İç Oğuz eli mənasında qeyd olunur və mən, “Assuriya qədim Azərbaycan ölkəsidir” adlı məqalədə, İç Oğuz elinin - göydə yaradılmış Asar-Azər, yəni Osiris Allahın ölüm şahlığı, cənnət mənasında olmasıni elmi əsaslandırmışam (5). "Türk" sözü bu mənada qədim Misir, Assur mənbələrində "teurq" kimi yazılaraq, "Allah yaradan" mənasını verirdi ki, bu Allahı Midiya tatarları maqiya, teurqiya ilə İlahdan yaratmışdılar (6). "Tat" sözü də batini mənada Teo-Teo, yəni iki dünyanın İlahı, yaradanı mənasındadır.
Qədim Misir mətnlərində göydəki dünya, cənnət - Osiris, yəni Asar/Azər Allahın ölüm şahlığı adlanırdı və ora "Qor yolu ilə gedən" fironların ruhları düşürdü. Bu kosmik Osiris Allahı ərəb mənbələrində Kamil İnsan kimi qeyd olunur ki, onun obrazı və bənzəri kimi yaradılmış müqəddəslər nəsli mətnlərdə Göy insanı adlanır. Qədim mənbələrə görə, ümumiyyətlə cəmi iki növ - Göy və yer insanı yaradılmışdır. Allah - Göy insanları nəslini Özü yaratmış, ölümlü yer insanlarını yaratmağı isə bu Göy insanlarına tapşırmışdı. Bu haqda mən "Allah - türkləri, оnlar isə insanı yaratdılar" adlı məqalədə yazmışam (7). Göy insanları (Göy türkləri) öləndə, ruhları Osiris Allahına çevrilərək, Osirisin ölüm şahlığında, yəni cənnətdə ölümsüzlük qazanırdı. Bu ruhların cənnətdəki həyatı mənbələrdə, yerdəki insanların həyatı kimi real təsvir olunurdu. Buna görə alimlər bəzən mətnlərdə söhbətin hansı dünyadan getdiyini ayırd edə bilmirdilər.
Osirisin ölüm şahlığı göydə yaradılmış çadır kimi təsvir olunur ki, bu Türküstan çadırında ölümsüzlük qazanmış Muğal tatarları (moğollar) mənbələrdə Monqol adlanırlar və bu rəmz də sufizmdə "mələk ümməti" (ümmü-angel) anlamındadır. Ən qədim mənbələrdə mələklər nəsli dedikdə, göydəki cənnətdə ölümsüzlük qazanmış Azəri moğolları (muğal), yəni maq-elinin sakinləri nəzərdə tutulurdu. Qədim yazılarda bu tatarların Qoq-Maqoq adlanması da onu deməyə əsas verir ki, onlar Türküstanın göydəki vəhy çadırında ikinci həyat qazanmış və axirətdə üzə çıxacaq türklərdir.
Sufi məntiqində, mətnlərdə monqol-tatar dedikdə - göydəki İç Oğuz elində ölümsüzlük qazanmış monqollarla, yerdəki Taş Oğuz elində yaşayan tatarların birliyi nəzərdə tutulur ki, bu iki el ümumi Oğuz eli adlanır. Qədim Misir mətnlərində göydəki İç Oğuz eli - Yuxarı Misir, Yuxarı Gel, yerdəki Taş Oğuz eli isə - Aşağı Misir, Aşağı Gel kimi qeyd olunur. Bu iki el birlikdə Misirdə - Neter və ya Ruten adlanır ki, bizlərə bu rəmz Tanrı və Turan kimi məlumdur. Deməli, qədim türklər Tanrı, Turan dedikdə - iki dünyanı Öz "bədənində" birləşdirmiş Neter, Ruten elini təsəvvür edirdilər ki, bu da kosmik Osiris və ya Atum adlanan Kamil İnsan formasında olmuşdur. Bu iki elin sakinləri isə Misir yazılarında - "Eyni kökdən olan xalqların Böyük İttifaqı" adlanırdı və mən, internet səhifələrimdəki - “Великая тайна иудаизма и иудеев Хазарии”, adlı məqalədə bu haqda ətraflı məlumatlar vermişəm (8). Avropada və Çində "Hun konfederasiyası" kimi də tanınan bu iki dünya tatarlarının ittifaqları ərəb mənbələrində - "Xelatın Azərbaycan Atabəglər Ailəsi" kimi qeyd olunur. Bu Ailə - bəglərin Atası sayılan pir Amon (Bəkdüz Əman) və onun 32 dildə danışan bəglərindən ibarətdir. Bu 33 müqəddəs bəglər Avestanın dualar məcmuəsində 33 ölümsüz müqəddəs (Ameşa Spenta), Buddizmdə - Trayastrimşa, yəni göylərin 33 Allahı, Rus nağıllarında 33 bahadır, masonluqda isə 33 dərəcə kimi rəmzləndirilmişlər. İslamda bu 33 müqəddəs - "Sadat silsiləsi", və ya "Əli silsiləsi" adlanır. Bu bəglər öz xalqları ilə öz dillərində danışsa da, pir Amon və onun digər bəgləri ilə Tanrı dili olan Türk dilində danışırdılar və mən bu haqda "Azərbaycan Atabəglər Ailəsi və Onun 32 müqəddəs xalqı" adlı məqalə yazmışam (9). "Bakı və onun 32 kəndi" ifadəsi də rəmzi mənada "Bəg (Atabəg Amon) və onun 32 köməkçilərinin eli" anlamındadır. Qədim Misir mənbələrindəki Bakı şəhəri - İlahi odun qorunduğu Midiyanın Azəri şahlığında yerləşirdi ki, bura Azərbaycanın Yardımlı rayonu ərazisinə düşür. Quran, Azəri bəglərinin məhz bu Bakı, Biqqe şəhərini - Bəkkə adlandırır. Deməli, Bakı və onun ətraflndaki xalqlar və ümumiyyətlə, Qafqaz və onun onlarla dildə danışan insanlarının ümumi dili ən qədimdən Türk dili olmuşdur. Türk dili, yəni "tərikə yolunun" dili - Allah obrazında olan Xaqanın yerdəki bəgləri, şahları ilə əlaqə saxladığı vəhy dilidir. Bütün qədim dünyanın şahları, çarları, imperatorları və s. hökmdarları eyni kökdən olduğu üçün öz aralarında Türk dilində danışmışlar və bu haqda mənim - "Правители мира и их единый "язык птиц" adlı məqaləmdə ətraflı məlumatlar var (10). Başqa sözlə, göydəki İç Oğuz bəgləri olan monqollar, yerdəki Taş Oğuz elindəki tatarlarla vəhy dili olan türkcə əlaqə saxlayırdılar.

XIII əsrdə yaşamış Macar səyyahı Yulianın məktubuna görə, monqollar - "Qottadan çıxmış" tatarlardır və onların başçıları da Qurqut olmuşdur. Yulian bu məktubda monqolların Çingiz xanını Qurqut, yəni Qorqud adlandırır. Burada "Qottadan çıxmış" dedikdə - Qot (Quti) şahı Filimerin ekstatik durumda, ruhunun İlahla vəhdətinə nail olmasına işarə edilir ki, məhz bu vəhdətdən hunnlar yaranmışlar (11). Sufizmdə hunn (xunn) rəmzi ilə Xanaan rəmzi eyni mənalıdır və bu da hunnların - Xanaanda yaradılmış Neter/Ruten elinin göylərində ölümsüzlük qazanan monqollar olması deməkdir. Çingiz xanın Qorqud adlanması batini mənada o deməkdir ki, Dədə Qorqud - İç Oğuz (Çingiz) xanıdır. Mən, "Чингизхан и Боги Элохимы" adlı məqaləmdə əsaslandırmışam ki, batini mənada Çingiz xan - bilavasitə Midiyanın Gel (Gelad/Xelat) eli və onun göylərində yaradılmış Albaniya eli ilə bağlıdır (12). Məhz Muğal tatarları olan moğollar Tövratda Elohim allahları adlanırlar.
Digər tərəfdən, Dədə Qorqud qədim Misir mənbələrində də ölüm şahlığının, yəni cənnətin Allahı kimi təqdim olunur və Ra-Xoraxti, yəni Ər-Qorqud adlanır. Batini mənada "XRXT" rəmzi ilə "QRQD" rəmzi eyni mənalıdır. Qam-şaman dualarının biridə deyilir: "Su başında Süleyman, su ayağı Ər Qorqud, bəlaları sən qorxud, çağıranda gəl pirim". Burada Süleyman (Sul/Ulus-Amon) - əvvəldə gəlmiş və bəşəriyyəti yaratmış Amon Allahı, Ər Qorqud isə axirətdə gələcək Mehdi mənasındadır. Qorqud rəmzi batini mənada Qor-Xuda, yəni Qor Allahı deməkdir ki, qədim Misir yazılarına görə, axirətdə o gəlib, atası - ölmüş Osiris Allahını dirildəcək.
Qeyd etmək yerinə düşər ki, sufi məntiqində Tək Allah dedikdə əvvəldə gəlmiş və axirətdə gələcək Allahlar nəzərdə tutulur. Çünki axirətdə gələcək Allah, əvvəldə gəlmiş pir-firon Amonun göydə ölümsüzlük qazanmış Ruhudur və axirətdə bu Ruh insan cildində yerdə zühur edəcəkdir. Bu mənada, xristianlıqda və islamda da Allah - Əvvəl və Axır adlanır. Bütün insanları və bəşəriyyəti - əvvəldə gələn Amon Allah yaratdığı üçün, bütün qədim yazıların batini mənaları da məhz Ona və Onun köməkçiləri və seçilmişlərinə aiddir. Adi yer insanları isə müdriklərin məntiqinə görə, mənbələrdə qeyd olunmağa layiq görülməmişlər.
Qədim Misir mənbələrində Tat rəmzi - Tata, Tattu, Duat, Tetun, Tatanen və s. formada yazılıb, göydəki ölüm şahlığını, yəni cənnəti bildirir. Mətnlərdə Amon Allahı - "TataNen Amon" adlanır ki, bu da - "kainatın başlanğıcında, ilkin Nun sularında "qaldırılmış torpağın" sahibi Amon" mənasındadır. Başqa sözlə, "göyə qaldırılmış" Tat, Duat ölüm şahlığının - cənnətin sahibi Amon Allahıdır.
Misirlilərin "Amduat", yəni Duatda - "O dünyada olanlar" kitabında söhbət, axırətdə qocalmış Ra günəş Allahının yerinə yeni Ay Allahı mənasında Qor Allahının - Mehdinin çıxışı təsvir olunur (13). Bu kitabda ölüm şahlığı, Gelat ismaililərində olduğu kimi "Duat" adlanır və bu da sufi məntiqində Tat və Dədə rəmzləri ilə eyni mənalıdır. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, batini mənada Dədə rəmzi də Duat, Tat rəmzi ilə eyni mənalıdır və Dədə Qorqud - "Duat ölüm şahlığının sahibi Qor Xuda" deməkdir. Yəni, bu kitab axirətdə gələcək və Mehdi mənasında olacaq Qor Allahına həsr olunmuşdur. Əgər "kitab" rəmzinin da sufi məntiqində kütb (kutub/qütb), yəni sufi ierarxiyasında "ən ali dərəcəli vəli, ilahi həqiqətləri bilən şəxs" mənasında olmasını nəzərə alsaq, razılaşarıq ki, sufi məntiqində "Kitabı Dədə Qorqud" rəmzi - "İlahi sirləri bilən ali dini rəhbər, Duat ölüm şahlığının sahibi olan Qor Allahının kitabı" fikrini ifadə edər.

İslamda Qor rəmzi Kari kimi məlumdur və bu nəsil Quranın və digər müqəddəs yazıların yeddi qat dərin batini mənalarını anlayan ilk insanların nəslidir. Karilər - qədim Misir mənbələrində "Qor Allahının yolu ilə gedənlər" adlanır və İslamda onlar - "Məhəmməd peyğəmbər və onun əshabələrinin yolu ilə gedənlər" kimi məlumdurlar (14). Tövratda karilər - aqarlılar, yəni Həcər/Qacar ismaililəri kimi qeyd olunurlar. Quran, yəni Qərəə sözü də ismaililərin bu Kari, yəni Qor nəsli ilə bağlıdır. Məhz bu Kari nəsli, Quranda ikra/iqra adlanan - "Allahın adı ilə oxuyanlat" nəslidir (15).
Bütün bunlar o deməkdir ki, tatlar, yəni tatarlar - ən qədim Misir mətnlərində "iki dünyanı özündə birləşdirmiş" ölümsüz Qor fironları nəsli olan Azəri (Osiris) pir-bəglər, seyid-şıxlar nəslinin törəmələridir. Tat dedikdə yerdəki tatarlar, köçəri Türk dedikdə isə göydəki Türküstana köç edib, orada ölümsüzlük qazanan bu tatarların ruhları - monqollar nəzərdə tutulmalıdır. İslamda bu köç edənlər Kureyş adlanır ki, bu da Kari nəslinin Şiə (Misir. Şu) ruhlarının göydəki aləmə hicrəti mənasındadır. Hicrət, mühacir rəmzləri batini mənada Həcər nəslinin köçü anlamda - bu Gelat ismaililərinin Gelat/Xelat göylərindəki Xüld cənnətinə köçü deməkdir.

İslamda "tat" rəmzi taət, itaət kimi məlumdur və "itaət etmək", "Allaha tabelik" mənasındadır. Məşhur sufi Mühiddin ibn Ərəbiyə görə, Allah, ruhun cənnətə düşməsinin qanunlarını hazırlamışdır. Kim bu qanuna tabe olsa, itaət etsə, məhz o din cənnətinə düşəcəkdir. İbn Ərəbi yazır: "Böyük Allah dedi: Bu dini İbrahim oğullarına və Yaquba da vəsiyyət etdi: "Ey oğullarım, Allah sizin üçün din seçdi: müsəlman olaraq ölün" - yəni Ona tabe olaraq... Böyük Allahın dediyi kimi: "Allahda olan bu din – İslamdır", yəni daha dəqiq, tabe olmaq kimi məlumdur və tanışdır. Beləliklə, bu din sənin tabeçiliyindir. Böyük Allahdan isə sənin tabe olduğun qanunun qəbuludur" (16). Başqa sözlə, Allahın qoyduğu qanunlara itaət, insana o dünyada əbədi cənnəti vəd edir. Bu isə o deməkdir ki, tatlar - İslam qanunlarına itaət edən Azəri tatarlarıdır ki, onlar öləndə, ruhları Duat (Taət) cənnətinə köç edərək monqollara, yəni mələklərə çevrilib, Osirisin (Azər) ölüm şahlığında ölümsüzlük qazanırlar. Bu ölüm şahlığı mətnlərdə Tartariya da adlanır ki, monqolların bu göy dünyası haqqında mən - "Великая тайна Божественного Улуса Дешти-Кыпчак и Тартарии" adlı məqaləmdə geniş məlumatlar vermişəm (17).

Ədəbiyyat
1. Məqalə: “Тайна святого языка Азери”, sayt: https://firudin.blogspot.com/2020/08/blog-post_34.html
2. Məqalə: “Quran”dakı İsrail oğulları - Azəri bəgləridir!", sayt: https://www.gilarbeg.com/index.php?sehife=oxu&lang=1&content=1180
3. Киракос Гандзакеци, "История Армении", M., 1976, səh.173
4. Məqalə: "Империя моголов, берущее начало с золотого храма Соломона", sayt: https://firudin.blogspot.com/2023/10/blog-post_15.html?m=1
5. Məqalə: “Assuriya qədim Azərbaycan ölkəsidir”, sayt: https://gilarbeg.wordpress.com/2021/06/14/assuriya-qədim-azərbaycan-olkəsidir/
6. Məqalə: “Türk”, “Türkiyə” nə deməkdir? Ağlasığmaz həqiqətlər”, sayt: https://gilarbek.blogspot.com/2012/06/?m=1
7. Məqalə: "Allah - türkləri, оnlar isə insanı yaratdılar", sayt: https://gilarbek.blogspot.com/2013/12/allah-turklri-nlar-is-insan-yaratdlar.html?m=1
8. Məqalə: “Великая тайна иудаизма и иудеев Хазарии”, sayt: https://firudin.blogspot.com/2021/01/blog-post.html
9. Məqalə: "Azərbaycan Atabəglər Ailəsi və Onun 32 müqəddəs xalqı", sayt: https://firudin.blogspot.com/2020/12/azrbaycan-atabglr-ailsi-v-onun-32.html
10. Məqalə: "Правители мира и их единый "язык птиц", sayt: https://firudin.blogspot.com/2020/08/blog-post.html?m=1
11. "Возвращение Богов" kitabı, sayt: https://gilarbey.blogspot.com/2013/05/blog-post_3978.html?m=1
12. Məqalə: "Чингизхан и Боги Элохимы", sayt: https://firudin.blogspot.com/2024/07/blog-post.html?m=1
13. Məqalə: "Hz. İsa – Azəri türk bəgi olmuşdur", sayt: https://www.gilarbeg.com/index.php?sehife=oxu&lang=1&content=1250
14. Məqalə: "Əhli-sünnə və onların ağlasığmaz sirləri", sayt: https://firudin.blogspot.com/2023/01/hli-sunn-v-onlarn-aglasgmaz-sirlri.html?m=1
15. Məqalə: "Qurandakı "Allahın Adıyla Oxu!" əmrinin gizli mənaları", sayt: https://firudin.blogspot.com/2025/07/qurandak-allahn-adyla-oxu-mrinin-gizli.html?m=1
16. Mühiddin ibn Ərəbi, "Füsus-ül Hikəm", böl.8
17. Məqalə: “Великая тайна Божественного Улуса Дешти-Кыпчак и Тартарии”, sayt: https://firudin.blogspot.com/2021/06/blog-post.html

Firudin Gilar Bəg
Sufi-batin alimi
30.08.2025