Türk dünyası variantına doğru keçid İsrail üçün təhlükəsizlikdən tutmuş iqtisadiyyata qədər əlverişli imkanlar açır.
Rusiya Ukraynanı işğal etməyə başlamasından sonra dünya yeni ittifaqların yaranması ilə böyük geosiyasi transformasiyaların şahidi olur.
Bunlardan biri də diqqətdən kənarda qalan postsovet ölkələrinin türk xalqlarından ibarət fraksiyasıdır.
Türk icması - Çindən Balkanlara qədər ərazilərdə məskunlaşan böyük çoxmillətli qrupdur.
Lakin bir vaxtlar Mərkəzi Asiya və Qafqazın böyük gücü olan Rusiya Ukraynada məruz qaldığı məğlubiyyətlərə görə öz nüfuzunu xeyli itirib. Deməli, Asiya postsovet respublikaları “özbaşına qalıblar” və türk dünyası variantına meyl etməyə başlayıblar.
Bu dəyişiklik İsrail üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki o, Avrasiyanın bütün güc balansını dəyişir, bir çox sahələrdə əlverişli imkanlar açır.
Bunun bir neçə səbəb var - bunlardan biri keçmiş sovet türklərinin yəhudifobiyaya digər müsəlmanlara nisbətən daha az meylli olmasıdır.
Bu postsovet xalqlarının əsas xüsusiyyəti Sovet İttifaqının süqutundan sonra başlayan milli kimlik hissi axtarışlarıdır.
Digər regional güclər də əsasən faydalı qazıntılar, neft və qazla zəngin olan bu keçmiş sovet respublikaları üzərində öz təsirlərini genişləndirməyə çalışırlar.
Səudiyyə Ərəbistanı və Misirin başçılıq etdiyi ərəb müsəlman dünyası Mərkəzi Asiya və Qafqazın müsəlman dövlətlərinə ikinci dərəcəli münasibət bəsləsə də (daha dünyəvi olduqlarına və ərəb olmadıqlarına görə) onlar da regionun resurslarını nəzarət altına almaq istəyirlər.
Bundan əlavə, müsəlman dünyası öz siyasi gündəmini, məsələn, Birləşmiş Millətlər Təşkilatında səsverməni nəzarət altına alma imkanı əldə edə bilər.
Güclü və sabit bir güc olan Çin də müsəlmanları, xüsusən də türk xalqı olan uyğurları o qədər də sevmir.
Çin Mərkəzi Asiya respublikalarının sərvətlərinin öz sənayesində və iqtisadiyyatında istifadə olunmasını istəyir. Pekinin ABŞ qüvvələrinin Əfqanıstandan çıxarılmasından dərhal sonra Əfqanıstanla mədən hüquqlarına dair müqavilə imzalaması da buna nümunədir.
Bundan əlavə, Çin üçün bu ölkələrin Qərb bazarlarına gedən yolda pit-stoplardan başqa bir şey olmadığı “Kəmər və Yol Təşəbbüsü” də mövcuddur.
İran da bu ölkələrə, xüsusən də İran kimi şiə müsəlmanların yaşadığı neft və qazla zəngin Azərbaycana və əhalisi az olan amma böyük uran yataqlarına (dünya tədarükünün 41 faizindən çoxu) malik Qazaxıstana göz dikib.
Nəhayət, Türkiyə var ki, Çin və ya fars körfəzi ölkələri qədər varlı olmasa da başqalarının təklif edə bilməyəcəyi şeyləri təklif edir.
Türkiyə son illər Suriyadakı əməliyyatları və Azərbaycana hərbi dəstəyi, Ukrayna ilə Rusiya arasında vasitəçi olmaq cəhdləri ilə əsas geosiyasi oyunçu statusunu möhkəmləndirib.
Türkiyə - Rusiya və İranın dəstəklədiyi Ermənistanla münaqişələrində hərbi dəstək verdiyi qardaşlıq əlaqələri olan Azərbaycanın və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin hərbi təhlükəsizliyini təmin edə bilər.
Adı çəkilən postsovet respublikaları ilə eyni türk etnik mənsubiyyətinə malik bir dövlət olan Türkiyə beynəlxalq platforma yaratmaq və regionda təhlükəsizliyi, birlik və sabitliyi təmin edəcək regional blok yaratmaq niyyətində olduğundan digərlərinin təbii sərvətlərindən istifadə etməyə ehtiyacı yoxdur.
Bu İsrail üçün niyə faydalıdır? Çünki ideyanın Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana məxsus olmasına baxmayaraq, vasitəçi Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev olacaq.
Əliyev hələ də sovet təfəkkürünü başa düşən nəslin bir hissəsidir ki, bu da ona Mərkəzi Asiya postsovet respublikaları ilə bərabər oyun meydanında qarşılıqlı əlaqədə olmağa imkan verir.
Bakının Yerusəlimlə 30 illik müttəfiqliyi hər iki ölkəyə - enerji resursları və İrana dair kəşfiyyat məlumatları ilə İsrailə, hərbi texnologiya baxımından isə Azərbaycana böyük fayda gətirir.
Faktiki olaraq, Türkiyənin İsraillə 2011-ci ildə pozulan münasibətlərinin bərpası prosesi də məhz Əliyevin səyləri sayəsində başlayıb.
Bu istiləşmə və 2022-ci ilin avqustunda qarşılıqlı səfirlərin geri qayıtması jesti, xüsusən də 2022-ci ilin sentyabrında BMT Baş Assambleyası zamanı İsrailin Baş naziri Yair Lapid ilə Ərdoğan arasında keçirilən görüş və İsrail Müdafiə Nazirinin Türkiyəyə səfəri İsrail-Türkiyə münasibətlərində yeni bir səhifənin açılmasına işarə edir.
Əgər Bakı Ankara ilə Yerusəlimi barışdıra bilibsə, Orta Asiya türk dövlətləri ilə əlaqələri inkişaf etdirmək də asan olmalıdır.
Unutmayaq ki, türk güc bloku ideyası İranın şimal-qərbindən şimal-şərqinə doğru aypara təşkil etdiyi üçün İrana böyük təhlükədir.
Avrasiyada türk blokunun qurulması Azərbaycan üçün prioritet məsələdir, çünki o, İsrail kimi İranın açıq-aşkar rəqibidir və hətta İran Azərbaycanla sərhəddə artıq iki irimiqyaslı hərbi təlim keçirib ki, bu da Tehran tərəfindən birbaşa hərbi əməliyyatlar barədə verilən mesaj olub.
Bu yaxınlarda Azərbaycanda bir qrup İran agenti həbs edilib və onlardan birinin ötən il Kiprdə israilliləri öldürmək cəhdində iştirakçı olduğu üzə çıxıb.
Səudiyyə Ərəbistanının başçılıq etdiyi ərəb körfəzi dövlətləri ilə Türk konfederasiyası İranı demək olar ki, tamamilə mühasirəyə alacaq və beləliklə, Ayətullahların Yaxın Şərqə olan dağıdıcı təsirini məhdudlaşdıracaq və İranın təcavüzünə qarşı vahid cəbhə yaradacaq.
Türk bloku İranın şimal-şərqindən şimal-qərbi, körfəz ölkələri isə cənub-qərbi əhatə edir.
Unutmayaq ki, İrana qarşı çıxanların hamısının arxasında Tehranın bir çox rəqiblərini qabaqcıl hərbi texnologiyalarla təmin edə bilən və hazırda da təmin edən İsrail dayanır.
Bundan başqa, İranın şimalının böyük hissəsini azərbaycanlılar – 20 milyondan çox türklər yaşayır ki, onlar indiki etirazlarda əsas gücdür və Cənubi Azərbaycan adlanan ərazidə müstəqillik əldə etmək istəyirlər.
Türk blokunun yaradılması onların istəklərini reallığa çevirə və bununla da İran rejiminə sarsıdıcı zərbə vura bilər.
Hüşabə Şakirova
Teref.az