İqtisadi dalğalanmaların moda meyllərinə təsir etdiyi deyilir, lakin məsələ təkcə bununla bitmir. Geyimlərin məzmunu ilə bağlı çox zaman məşhurlar və siyasətçilər üzərindən danışırıq, lakin bəzən bir şəxsin geyim tərzi onun niyyətindən daha geniş bir hekayəni əks etdirə bilər. Bəli, geyimlər, moda maliyyə və ya ictimai çalxalanmaların göstəricisi ola bilər. Yəqin ki, "Ətək uzunluğu indeksi" adlı nəzəriyyəni eşitmisiniz.

Valyuta.az xəbər verir ki, bu nəzəriyyəyə görə, iqtisadiyyat inkişaf etdikcə, qadın geyimlərində ətəklərin uzunluğu qısalır və dövrün pozitiv əhval-ruhiyyəsini əks etdirir. Əksinə, iqtisadi tənəzzül baş verdikdə ətəklər uzanır və bu da pul çatışmazlığının yaratdığı ümumi kədərli ruh halını simvolizə edir. İlk baxışda bu nəzəriyyə inandırıcı görünür və yəqin buna görə də illər boyu təkrar-təkrar gündəmə gətirilib.

Məsələn, 1920-ci illərdə ətəklər fond bazarındakı artımla birlikdə qısaldı, Böyük Depressiya dövründə isə yenidən uzandı. 1930-cu illərin ortalarında bir qədər qısaldı və 1940-cı illərin müharibə dövründə diz uzunluğunda qaldı. 1947-ci ildə "Dior" markasının uzun və həcmli ətəkləri təqdim etməsi isə 1949-cu il tənəzzülünün xəbərçisi kimi qiymətləndirildi. Daha sonra iqtisadiyyat sabitləşdikcə ətəklər yavaş-yavaş qısaldı və bu, 1960-cı illərin mini ətəkləri ilə nəticələndi. Bu tendensiya 1980-ci illərdəki maliyyə yüksəlişinə qədər davam etdi.

Bu səbəbdən media qurumları və bəzi iqtisadçılar illərlə bu indeksə istinad ediblər. Məsələn, 1968-ci ildə "United Press International" xəbər agentliyi "Uzun midi ətəklər ölkə iqtisadiyyatına təsir edə bilər" xəbər başlığı ilə çıxış etmişdi.

Ancaq Sietldə yerləşən Tarix və Sənaye Muzeyinin kolleksiyalar kuratoru Klara Berqin sözlərinə görə, bu nəzəriyyənin əsasını qoyduğu deyilən Vaarton Universitetinin iqtisadçısı Corc Teylor əslində belə bir əlaqə yaratmayıb. Teylor 1929-cu ildə müdafiə etdiyi doktorluq dissertasiyasında "Tam formalaşmış corab sənayesində müharibədən sonrakı əhəmiyyətli dəyişikliklər" mövzusunu araşdırıb. O, 1920-ci illərdə corab sənayesinin niyə sürətlə böyüdüyünü izah edərkən, ətək uzunluğundakı dəyişikliklərin də buna təsir etdiyini qeyd edib.

Berqin sözlərinə görə, “ətəklər qısaldıqca qadınlar daha keyfiyyətli corablara pul xərcləməyə başlamışdı. Medianın isə bu araşdırmadan çıxardığı nəticə bu oldu: “ətək uzunluğu rifah göstəricisidir” və bu fikirlər zamanla təhrif olunaraq iqtisadi nəzəriyyəyə çevrildi.”

Əslində, iqtisadi göstəriciləri dəqiq izlədikdə, bu indeksin əsası dağılır. Xüsusilə müharibə və müharibədən sonrakı dövrlərdə bu nəzəriyyə özünü doğrultmur. Klara Berq qeyd edir ki, həmin illərdə uzun ətəklər əslində firavanlığın rəmzi sayılırdı çünki qadınlar artıq parça normasına məruz qalmır və bol parça ilə tikilmiş geyimlər geyinmək imkanı əldə edirdilər.

Moda meyllərinə isə yalnız iqtisadiyyat deyil, eyni zamanda siyasi dəyişikliklər, pandemiyalar və ictimai hərəkatlar da təsir göstərib. Dizaynerlər bu dəyişiklikləri görməzdən gəlib zidd istiqamətdə geyimlər təqdim etdikdə, qadınlar buna etiraz edərək dəyişikliyə səbəb olublar.

Məsələn, "Dior" 1947-ci ildə Parisdə yeni kolleksiyasını təqdim edərkən, bəzi qadınlar uzun ətəkli geyimlər almağa tələsdilər, digərləri isə etiraz plakatları hazırladı. Hətta ABŞ-da “Dizə qədər kiçik klub” adlı bir qrup yaradıldı. Bu qadınlar dizaynerlərin diktəsi ilə deyil, öz istəklərinə uyğun geyim seçmək hüquqlarını müdafiə edirdilər. Cəmi üç ayda 300 min nəfər bu qrupa üzv oldu.

Dr. Karen bildirir ki, insanlar artıq bədənlərini örtmək, rahat sviterlər geyinmək istəyirlər. “Artıq sosial əlaqələr azalıb və moda bir növ rahatlıq təmin edən vasitəyə çevrilib. İnsanlar daxildən xaricə doğru özlərini tərtib edirlər, beləliklə geyimlə özlərinə sadiq olduqlarını hiss edirlər.”

Yəni, modaya təsir edən yalnız iqtisadiyyat deyil, eyni zamanda dünyada baş verənlərə emosional reaksiyamızdır. Əvvəllər bu, mini ətəklərlə etiraz formasında özünü göstərirdisə, indi qeyri-müəyyənlik qarşısında rahat və geniş geyimlərə üstünlük verilir.

Dr. Karen hesab edir ki, bu dövrdə dizaynerlər “oyaq qarderob” yaratmağa çalışmalıdır. Artıq insanlar sürətli dəbə deyil, etik və ekoloji cəhətdən məsuliyyətli brendlərə, az təmsil olunan icmalardan çıxan markalara maraq göstərirlər. Geyimlərin haradan gəldiyi və niyə alındığı sualları ön plana keçib və bu, mövsümdən asılı olmayan, zamansız dəb anlayışına keçidi gücləndirib.

Sərvanə Rəmixanova