Son zamanlara qədər beynəlxalq siyasətdə arxa planda qalmağa üstünlük verən Çinin indi daha çox səhnəyə çıxdığının şahidi oluruq. Qəribədir ki, son həftələrdə Yaxın Şərqin “rəqib qardaşları” İran və Səudiyyə Ərəbistanı Çin vasitəsi ilə sülh bağlayıblar. İndi İran və Səudiyyə Ərəbistanı qarşılıqlı mötədil mesajlarla barışığı daimi etmək üçün yol axtarır.
Bildiyiniz kimi, bu inkişaf İsrailin İrana qarşı Səudiyyə Ərəbistanının yanında yer almağa çalışdığı bir vaxtda baş verdi. Bu, həm də ABŞ rəsmilərinin Tehranın nüvə silahı istehsalına çox yaxınlaşdığını əsas gətirərək onu təcrid etməyə çalışdıqları bir dövrdür.

Çin oyunun təsisçisi kimi

ABŞ 2020-ci il “İbrahim razılaşmaları” ilə İsrail və ərəb ölkələri arasında yaxınlaşma prosesi planını həyata keçirməyə çalışarkən, bu dəfə Çin eyni bölgədə səudiyyəlilərlə iranlıları barışdıraraq başqa bir oyunla gündəmə gəldi.

Səudiyyəli jurnalist Camal Qaşıqçının qətli məlum olduğu kimi ABŞ-Səudiyyə Ərəbistanı münasibətlərinə böyük ziyan vurub. Çinin iki ölkə arasındakı münasibətlərdə bu boşluqdan yaxşı istifadə etdiyi anlaşılır.

Çin lideri Si Cinpinin dekabr ayında Səudiyyə Ərəbistanına səfəri Ər-Riyad-Pekin oxunda yeni səhifə açsa da, Yaxın Şərq baxımından da maraqlı hadisələr gətirir.

Rəsmi Riyaddan Şanxay addımı

Səudiyyə Ərəbistanı mediasının məlumatına görə, çərşənbə günü kral Salman bin Əbdüləzizin rəhbərliyi ilə keçirilən kabinet iclasında Çin və Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Avrasiya təşkilatı Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) “dialoq tərəfdaşı” kimi daxil olmaq barədə qərar qəbul edilib. 2001-ci ildə qurulan təşkilatın üzvlük prosesi davam edən İranla üzvlərinin sayı 9-a yüksəldiyi halda, Türkiyə də daxil olmaqla 3 müşahidəçi ölkə və 9 “dialoq tərəfdaşı” var.

Bir müddət əvvəl prezident Tayyib Ərdoğan Türkiyənin də ŞƏT-ə üzv olmağı hədəflədiyini bildirmişdi. Həmin bəyanat Qərbdə reaksiya doğursa da, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi mənbələri NATO üzvlərinin ŞƏT-ə tamhüquqlu üzv ola bilməyəcəyi mesajını vermişdi.

“Dialoq tərəfdaşlığı” statusu üçüncü ölkələrə ŞƏT ilə müəyyən sahələrdə məhdudəməkdaşlıq etməyə imkan verir. Bu status “müşahidəçi ölkə” statusunun altında və “qonaq iştirakçılar” statusunun üstündədir.

Səudiyyə Ərəbistanı isə ŞƏT ilə bu prosesə daxil olur. Səudiyyə Ərəbistanının Avrasiya qrupu ilə yaxınlaşmasının ABŞ-la münasibətlərinə alternativ olmadığına dair şərhlər olsa da, vəliəhd Məhəmməd bin Salmanın neftdən asılılığını şaxələndirmək istədiyi kimi, siyasi ittifaqlarını da artırmaq niyyətində olduğu bildirilir.

Sakit Okeandan Yaxın Şərqə

İllərdir ki, ABŞ Çini özünün ən böyük rəqibi kimi görür və heç kimə sirr deyil ki, illərdir Sakit okeanda Çin təhlükəsi ilə mübarizə aparmaq üçün Yaxın Şərqdən hərbi yolla çəkilməyə çalışır. Ancaq İraq müharibəsi, daha sonra Suriya və İran təhdidləri həmişə bunu təxirə salmaq üçün bir bəhanə oldu. İndi Çin ABŞ-la Sakit okeanda deyil, Yaxın Şərqdə üz-üzədir.

Bayden administrasiyası Vaşinqtonda avtokratik hökumətlərə qarşı virtual Demokratiya Sammiti keçirərkən, Çin, Asiya və Afrikada avtokratik ölkələr siyahısında ilk yerdən sonra Yaxın Şərqdə təsir dairəsini genişləndirir.

ABŞ indi nə edəcək?

İndi təbii ki, Çinin Vaşinqtondan hansı cavabı alacağı maraq doğurur. ABŞ Çini Tayvan məsələsi ilə məşğul etməyə ümid etdiyi halda, Pekin Yaxın Şərqdəki addımları ilə Vaşinqtonun diqqətini yayındırmağa çalışa biləcəkmi?

İŞİD terror təşkilatı ilə mübarizə çərçivəsində Suriyadakı hərbi varlığını qoruduğunu müdafiə edən ABŞ bölgəyə daha güclü şəkildə qayıtmağa qərar verəcəkmi?

Nəticədə əvvəlcə koronavirus epidemiyası, sonra Ukrayna müharibəsi, aralarındakı enerji və təchizat böhranları dünyanı yeni dövrlə üz-üzə qoyur. İndi buna süni intellektin gözlənilməz yüksəlişi də əlavə olunur. Çin və Rusiya ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Qərbə qarşı çoxqütblü beynəlxalq strukturu sınaqdan keçirdikcə, təhdidlər və ittifaqlar şaxələnir.

Mətin Şükürlü, Bizimyol.info