Azərbaycana hər zaman kin-küdurət bəsləyən, məkrli planlar quran və namərdcəsinə siyasət yürüdən güc mərkəzləri regionda öz pozucu fəaliyyətlərini davam etdirirlər.

Cənubi Qafqazda hərbi-siyasi vəziyyətin gərginləşməsində və qeyri-stabil durumun saxlanılmasında maraqlı olan siyasi aktorlar Azərbaycanın lehinə işləyən proseslərin əngəllənməsi üçün əllərindən gələni edirlər. Ölkəmizə qarşı istənilən planda Ermənistan siyasi alət kimi istifadə olunur. Bu siyasi güclər əsasən Rusiya, İran və Fransadır. Əlbəttə, buraya ABŞ da daxil etmək olar, amma Vaşinqtonun son davranışları ABŞ-ın regionumuzda sülhün bərqərar olunmasında maraqlı olduğunu söyləməyə əsas verir.

Bildiyimiz kimi, Cənubi Qafqazda tarixi boyu xalqlararası bütün münaqişələri Rusiya yaradıb. Moskva bu ənənəvi strateji taktikadan istifadə etməklə Cənubi Qafqazı öz əlində saxlayıb və kənar qüvvələrin bu regiona daxil olmasına imkan verməyib.

Qafqazda uzunmüddətli münaqişələrin həll edilməsi, eləcə də sülhün, sabitliyin və əmin-amanlığın tam bərqərar olunması Rusiyanın maraqlarına xidmət etmir. Bu, regionun birbaşa Kremlin təsir dairəsindən çıxması deməkdir. Buna görə də Moskva Azərbaycan və erməni xalqlarının sülh şəraitində yaşamasına imkan verməyəcək. Hazırda Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına ən böyük əngəl yaradan Rusiyadır. Qarabağın ermənilərin məskunlaşdığı ərazilərdə müvəqqəti yerləşən rus sülhməramlıları yalnız Rusiyanın geosiyasi maraqlarına xidmət edirlər. 2020-ci ilin noyabrın 10-da Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən imzalanan üçtərəfli Bəyanatın dördüncü maddəsini bilərəkdən pozan Rusiya Sülhməramlı Kontingenti qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələrinin silahlanmasına, mövqelər və istehkamlar qurmasına, müxtəlif təxribatlar törətməsinə şərait yaradır. Bununla bərabər, Araik Arutyunyan, Ruben Vardanyan və digər separatçı ünsürlərin vasitəsilə ermənilər arasında Azərbaycana qarşı düşmənçilik kampaniyasının güclənməsinə təkan verir.

Bir məqamı da qeyd edək ki, fevralın sonu və martın əvvəllərində rus hərbiçilərinin müşahidəsi altında Ermənistandan Qarabağda qanunsuz erməni silahlı dəstələrinə hərbi ləvazimatlar, silah-sursat və canlı qüvvə daşınıb. Bu, açıq şəkildə rus sülhməramlılarının sülhmissiyasından uzaq olduğunu göstərir. Qarabağda öz geosiyasi təsirini daim saxlamaq üçün Rusiyaya gərginliyin aktivləşməsi və qanlı toqquşmaların davam etməsi lazımdır. Ona görə ki, Moskva həm Azərbaycana, həm Ermənistana təsir etmək üçün Qarabağdan təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir. Qarabağda məkrli siyasi oyunların Rusiyanın hərbi-siyasi dairələri tərəfindən planlaşdırılması heç bir şübhə doğurmur.

Rusiya kimi, İran İslam Respublikası da Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün bərqərar olunmasında maraqlı deyil. Çünki İranda hərbi-siyasi və dini dairələr hesab edir ki, sülh müqaviləsinin imzalanması regionda rəsmi Bakının və Ankaranın manevr imkanlarını artıracaq, o cümlədən “qorxulu yuxuları” olan Zəngəzur dəhlizinin açılmasına münasib şərait yaradacaq. Məhz bu səbəblərə görə, Tehran hər vəchlə Ermənistanın Azərbaycanla sülh danışıqlarından yayınmasına çalışır və İrəvanı qonşusuna qarşı müxtəlif təxribatlar törətməyə sövq edir. Hətta iki ay bundan əvvəl sosial şəbəkələrdə yayılan iddialara görə, Ermənistanın Qərbi Zəngəzur bölgəsində İran İslam İnqilabı Keşişçiləri Korpusu Ermənistanın Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Müdafiə Nazirliyi ilə birlikdə Azərbaycana qarşı təxribat xarakterli planlar hazırlayırlar. Eyni zamanda bildirilir ki, Ermənistan öz səmasını İran PUA-larının ixtiyarına verib. Həmçinin bu yaxınlarda “Türkiyə” qəzetində dərc olunan məqalədə qeyd olunur ki, İranlı hərbiçilər İraqın Sincar şəhərində PKK-nın kürd terror qruplaşmaları və Həşd-Şəəbi silahlılarından ibarət 4 minlik silahlı dəstə yaradıb. Təlimlərə qatılan həmin dəstə ilk növbədə Ermənistana, oradan isə Qarabağa göndərilməsi planlaşdırılır. Bundan başqa, Azərbaycanın işğaldan azad edilən sərhəd ərazilərinin yaxınlığında İran silahlı qüvvələrinin hərbi təlimləri, İran qırıcılarının ölkəmizin hava məkanına yaxın uçuşlar həyata keçirməsi, İran hərbiçilərinin, siyasi və din xadimlərinin təhdedici bəyanatları, o cümlədən Naxçıvanla sərhəd olan əyalətdə xeyli sayda hərbi ləvazimatın və canlı qüvvənin yığılması, habelə ölkə daxilində terror aktlarının törədilməsi Tehranın ölkəmizə qarşı təhlükəli siyasi oyunlar qurmaq niyyətində olduğunu büruzə verir.

Artıq son zamanlar SEPAH-a yaxın media qurumları və sosial şəbəkələrdə Azərbaycanın siyasi müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə qarşı videomateriallar da müşahidə edilir. İranın ölkəmiz əleyhinə müəmmalı siyasi oyunları yaxın zamanda daha aydın bəlli olacaq.

Planlardan danışarkən, Fransanı da diqqətdən qaçırmaq olmaz. İstər İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı, istərsə də müharibədən sonrakı dövrdə Fransa öz hərəkətləri və davranışları ilə təcavüzkar Ermənistanın yanında olduğunu sübut etdi. Paşinyan hakimiyyəti təkcə Tehran yox, həm də Parisin göstərişləri ilə oturub-durur. Bu gün Ermənistanın Azərbaycanla sərhəd ərazilərində müşahidəçi qismində fəaliyyət göstərən Aİ-nın missiyası, məhz Emmanuel Makronun təşəbbüsüdür. Fransadan da Azərbaycana qarşı hər hansı təxribat gözləmək olar.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan Rusiya-İran-Fransa üçlüyünün siyasi oyunlarını dəf etmək üçün hansı siyasi, hərbi və diplomatik manevrlərdən istifadə edəcək?

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, bəzi siyasi qüvvələr, xüsusilə Rusiya və İran vəziyyəti gərginləşdirmək üçün Ermənistanı və Qarabağda erməni separatçılarını təxribatlar törətməsinə təhrik edə bilər. Əlbəttə, Azərbaycan da bunun sakitcə izləməyəcək. Azərbaycan Ordusu özünümüdafiə və həmləedici tədbirlər görməklə, yəni Qarabağda antiterror və ya müxtəlif hərbi əməliyyatlar keçirməklə Ermənistan ordusunun tör-töküntülərinə və qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələrinə ağır zərbələr endirəcək. Amma rus sülhməramlıları ilə toqquşmamaq ehtimalı da nəzərə alınacaq. Qeyd edək ki, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri kiçikmiqyaslı əməliyyatlar ilə Xankəndi-Xəlfəli-Turşsu torpaq yolunun müəyyən hissəsini nəzarət götürüb, eləcə də Laçın və Şuşa rayonunun bir çox strateji yüksəkliklərində istehkam sistemləri qurmağa başlayıb. Görülən son tədbirlər bölgədə təhlükəsizliyin təmin edilməsinə, erməni təxribatlarının qarşısının alınmasına istiqamətlənib. Yaz-yay aylarında Qarabağda ordumuz tərəfindən uğurlu antiterror əməliyyatlarının keçirilməsi gözlənilə bilər. Eyni zamanda Azərbaycan-Ermənistan sərhədində, həmçinin rus sülhməramlılarının müvəqqəti nəzarəti altında olan ərazilərdə son dəyişikliklər Rusiya-Azərbaycan dialoqundan biləvasitə asılıdır. Son proseslərlə bağlı Azərbaycanın Türkiyə ilə həm taktiki, həm də strateji səviyyədə zəruri tədbirlər görməsini də istisna etmək olmaz.

Türkiyədə seçkilər ərəfəsidir və mayın 14-də keçiriləcək seçkilərdə kimin qələbə qazanacağını müəyyən etmək çətindir. Lakin növbəti seçkilərdə Ərdoğan və onun partiyasının qələbə qazanacağı təqdirdə Azərbaycanın bölgədə ciddi addımlar atması üçün daha münasib şərait yaranacaq. Azərbaycan-Türkiyə müttəfiqliyinin əsasını qoyan Şuşa Bəyannaməsinə uyğun olaraq, Bakı və Ankara Cənubi Qafqazda regional təhlükəsizliyin təminatında və müdafiə istiqamətlərində əvvəlkidən daha güclü fəaliyyət göstərəcəklər. Xüsusilə İranın təhdidləri və təxribatlarının qarşısın alınmasında Türkiyənin müstəsna roluna şahidi ola bilərik. Bununla yanaşı, yaxın gələcəkdə Türkiyənin şirkətləri işğaldan azad edilən rayonlarda, xüsusilə Füzuli, Cəbrayıl və Zəngilanda yeni əhəmiyyətli strateji obyektlərin tikintisinə cəlb olunacağı istisna deyil.

Bu da İrana ciddi siyasi mesaj olacaq. Bundan əlavə, ABŞ və Avropa İttifaqının prosesə ciddi müdaxiləsi də Rusiya və İranın Cənubi Qafqazda planlarını alt-üst edə bilər. Bildiyimiz kimi, 2022-ci ildə Brüssel formatı çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan arasında keçirilmiş görüşlərdə müəyyən uğurlu nəticələr edilib. Eləcə də bu ilin fevralında Münhen Təhlükəsizlik konfransında ABŞ-ın dövlət katibi Entoni Blinkenin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında baş tutmuş üçtərəfli görüşdə bir sıra önəmli məsələlər müzakirə edilib. Vaşinqton və Brüsselin Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesinə cəlb olunması vacibdir. Bunun üçün Azərbaycan Vaşinqton və Brüssel ilə təmasları və danışıqları intensivləşdirə bilər. Qərbin sülh müqaviləsi ilə bağlı təklifləri hazırda Bakı üçün münasibdir.