Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra Qazaxıstanın qərb bölgələrindəki böyük neft yataqlarından hasil edilən xam nefti Rusiyanın Novorossiysk limanı vasitəsilə dünya bazarlarına çatdıran Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu (CPC) boru kəmərinin daşınmasında fasilələr yaranıb. Qazaxıstan neftinin əsas ixrac marşrutu olan CPC ilə bu ölkənin ixrac etdiyi neftin 80 faizi boru kəmərləri ilə nəql olunur. Rusiya tərəfi Novorossiysk limanında yaranan fasilələri texniki səbəblə bağlayır. Bu, o qədər də inandırıcı deyil, çünki Qazaxıstan Rusiyaya sanksiyalardan yayınmağa kömək etməkdə tərəddüd edir və Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsini dəstəkləmir.

Bu barədə “İRAM Center” yazıb.

Türk nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Təbii ki, Rusiyanın siyasi motivlərlə Qazaxıstan neftinin ixracına mane ola biləcəyi ehtimalı yada düşür. Qazaxıstan tərəfi həm neft, həm də kənd təsərrüfatı məhsulları üçün alternativ marşrutlar üzrə işləri sürətləndirib.

Qazaxıstan neft nəqli marşrutlarının şaxələndirilməsi kontekstində Azərbaycanla fəal danışıqlara başlayıb. Əlavə xam neft həcmlərinin Aktau-Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Aktau-Bakı-Supsa, Aktau-Bakı-Batum, Atırau-Batum marşrutları üzrə boru kəmərləri, dəmir yolu və dəniz yollarından istifadə etməklə nəqli variantları gündəmə gəlib.

Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) Neft Kəməri artıq Qazaxıstandan, Türkmənistandan, hətta Rusiyadan da neft nəql edib. Qazaxıstan 2023-cü ilin əvvəlindən BTC ilə tədarük etməyə qərar verdiyi 1,5 milyon ton neftin həcmini 6,5 milyon tona çatdırmağı planlaşdırır. Azərbaycan marşrutu ilə yanaşı, Qazaxıstan tərəfi də neft ixracının şaxələndirilməsi məqsədilə Özbəkistan və Çinə dəmir yolu və boru kəmərləri vasitəsilə ixracın daha da artırılması variantları üzərində işləyir. Qazaxıstan ölkənin qərbində böyük neft anbarı tikməklə (Çin təcrübəsi əsasında) və Aktau və Kurik limanlarından neft ixracını artırmaqla uzunmüddətli perspektivdə Rusiya marşrutuna alternativ olaraq Azərbaycan üzərindən Transxəzər marşrutunu (ildə 20 milyon ton) inkişaf etdirmək istəyir.

Eyni zamanda, Qazaxıstan İranla əlaqələrini inkişaf etdirməyi və bu ölkədən Körfəz vasitəsilə həm kənd təsərrüfatı, həm də neft məhsullarını dünya bazarlarına çıxarmağı planlaşdırır (Qazaxıstan Beynəlxalq Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizinin (INSTC) bir hissəsi kimi). Bu ölkə təkcə İrana deyil, Pakistan, Hindistan, Cənub-Şərqi Asiya və Şərqi Afrika bazarlarına buğda, ət və bitki yağı kimi məhsulları ixrac etmək istəyir. İki ölkə arasında Xəzər dənizi üzərindən və dəmir yolu ilə ticarət və tranzit əməliyyatları Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi baxımından da çox əhəmiyyətlidir.

Ukrayna müharibəsindən sonra Çin-Rusiya-Avropa dəmir yolu marşrutu ilə daşınan yüklərin bir hissəsi Çin-Qazaxıstan-İran-Türkiyə dəmir yolu marşrutuna yönəldilə bilər.

Qazaxıstan prezidenti Kasım Comart Tokayevin 2022-ci ilin iyununda Tehrana səfəri zamanı Qazaxıstan-İran-Türkiyə marşrutu ilə ilk konteyner qatarının açılış mərasimi keçirilib. 2022-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında Qazaxıstan və İran 2023-cü ildə multimodal nəqliyyatda (dəmir və dəniz) sınaq və texniki-iqtisadi əsaslandırmalara başlamaq barədə razılığa gəliblər. Qazaxıstan limanlarından İranın şimalına dəniz nəqliyyatı, daha sonra bu ölkənin şimalından cənubda Bəndər Abbas limanına dəmir yolu daşımaları, son mərhələdə isə birgə logistika əməliyyatları haqqında razılıq əldə olunub. Bu limanda taxıl ticarətinə şərait yaradacaq terminal ərazisi ayrıla bilər. İki ölkə arasında nəqliyyat və ticarətin inkişafı ilə yanaşı, elektrik enerjisi və neft mübadiləsi, elektrik stansiyaları üzrə əməkdaşlıq, Qazaxıstanın İran vətəndaşları üçün 14 günlük vizasız rejimi tətbiq etməsi kimi məsələlər də gündəmdədir.

Güclənən regional iqtisadi əlaqələri ilə Qazaxıstanın bölgədəki siyasi və diplomatik imkanları da genişlənir. Türkiyə ilə Rusiya arasında 2015-ci ilin noyabrından 2016-cı ilin iyun ayına qədər davam edən “təyyarə böhranı”nın həlli ilə Qazaxıstan iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşmasında çox ciddi vasitəçi rolunu oynayıb. Daha sonra, 2017-ci ildə bu ölkənin hökumət və müxalifət nümayəndə heyətləri Qazaxıstanda Suriyadakı vətəndaş müharibəsini dayandırmaq üçün danışıqlara başlayıblar.

Beləliklə, Rusiya, Türkiyə və İranın zəmanəti və Qazaxıstanın ev sahibliyi ilə “Astana prosesi” adlı yeni proses başlayıb. Qazaxıstan bütün bu proseslərdə böyük diplomatik vasitəçilik qabiliyyəti və təcrübəsi qazanıb. Eyni zamanda, bu ölkə regional aktyorlar tərəfindən qəbul edilən diplomatik görüş platforması təklif edir.

İqtisadi potensialını siyasi imkanlara çevirə bilən Qazaxıstanın Çinlə inkişaf etdirdiyi strateji əlaqələr regional tarazlıq baxımından da önəmlidir. Həm də Qazaxıstanın Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində Azərbaycan və Türkiyə ilə inkişaf etdirdiyi ikitərəfli əlaqələrə əlavə olaraq. İranla iqtisadi və siyasi əlaqələrini Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) və hətta Avrasiya İqtisadi Birliyi (Aİİ) çərçivəsində inkişaf etdirir.

Azərbaycan-İran münasibətlərində siyasi gərginlik son zamanlar kəskin şəkildə artsa da, hələ də idarə oluna və geri qaytarıla bilən nöqtədədir. Hələlik iki ölkə arasında birbaşa diplomatik və yüksək səviyyəli təmaslar mövcuddur, lakin siyasi gərginlik artmaqda davam edərsə, Qazaxıstan gərginliyi azaltmaq üçün addım atmaq potensialına malik ölkələrdən biri ola bilər. //Reyting.az//