Ankara və Tehranın bölgədəki vəziyyətə münasibəti fərqlidir
ABŞ Prezidenti Cozef Baydenin dəvəti ilə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan mayın 9-da Vaşinqtona rəsmi səfər edəcək. Türkiyə lideri ilk dəfə Ağ evdə amerikalı həmkarı ilə görüşəcək.

Tərəflər sonuncu dəfə ötən ilin iyulunda Litvada keçirilən NATO sammitində bir araya gəlmişdilər. Ötən həftə Türkiyə Milli İstihbarat Təşkilatının başçısı İbrahim Kalın və xarici işlər naziri Hakan Fidan ABŞ-a səfər etmişdi. İndi isə növbə dövlət başçılarınındır.

Ərdoğanla Baydenin görüşündə terrora qarşı mübarizə, Qəzza zolağındakı son vəziyyət və müdafiə sahəsində əməkdaşlıq məsələlərinin müzakirə olunacağı gözlənilir.

Bu səfərə dair xəbər yayılan günlərdə İranın İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının (SEPAH) informasiya vasitələri Türkiyə Prezidentinə qarşı qarayaxma kampaniyası aparmağa başlayıb.

SEPAH-ın təbliğat maşını Rəcəb Tayyib Ərdoğanı “dildə Fələstin, ürəkdə İsrail yanlısı” kimi təqdim edir. Bununla da onu müsəlman və ərəb dünyasında nüfuzdan salmağa çalışır.

Martın 26-da İranın ali rəhbəri ayətullah Seyid Əli Xamənei HƏMAS Siyasi Bürosunun sədri İsmayıl Həniyə ilə görüşüb. Ali rəhbər bu görüşdə də HƏMAS-ı tərəddüdsüz dəstəkləyəcəklərini vəd edib.

Bundan başqa, martın 26-da Tehranda hakimiyyətin təşkil etdiyi çoxminli mitinqdə terrorçu “Fələstin İslami cihad” qruplaşmasının lideri Ziyad ən Nahala çıxış edərək, “İsraili məhv edənədək mübarizəni davam etdirəcəklərini” bildirib.

İran hakimiyyəti bütün qüvvəsi ilə HƏMAS-la İsrail arasında dialoqun baş tutmasına çalışır. Belə bir hadisənin baş verməsi bu silahlı-siyasi qruplaşmanın, yaxud bəzi ölkələr tərəfindən terror təşkilatı sayılan qurumun legitimliyinin qəbul edilməsi olardı. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller isə “əli qana batdığı üçün” HƏMAS-ı Fələstinin siyasi-ictimai həyatında görmək istəmədiklərini bildirib.

Bu, həm də İranın dirijorluğu ilə fəaliyyət göstərən silahlı-siyasi qruplaşmaların aqibətinə işarədir.

SEPAH və onun informasiya kanalları ABŞ ilə Türkiyənin Yaxın Şərqlə bağlı danışıqlarını da qısqanır. Çünki baş verən hadisələr fonunda İranın regionla bağlı məsələlərdə əsas fiqur olaraq qəbul ediləcəyini planlaşdırırdılar. Bununla Tehran qərb qarşısında şərtlər irəli sürəcəyinə ümid edirdi. Ancaq bu baş vermir. İran hakimiyyəti hələ də terror qruplaşmalarının sponsoru statusunda qəbul olunur.

Planı baş tutmadığından hikkə və kinini Türkiyə tuşlayıb.

İsrailin dostları və düşmənləri məlumdur. Bu yəhudi dövlətinə münasibətdə seyrçi qalanlar da tanınır. HƏMAS-ın müdafiəçiləri isə yarımçıq şəkildə görünür. Bunlardan biri İrandakı rejimdir. Tehran rəsmiləri bu qruplaşmanın İsrailə hücuma keçdiyi gününün tarixindən xəbərsiz olduqlarını belə beynəlxalq ictimaiyyətə sırımağa çalışırdı. Seyid Əli Xamənei müharibə başlayandan sonra İsmayıl Həniyə ilə ilk görüşdə hücumun başlayacağı tarixdən xəbərsiz olduqlarını, onlara yardım etməyəcəklərini, bu müharibəyə qatılmayacaqlarını bildirsə də, dəstəklədiklərini vurğulamışdı. Sonrakı günlərdə Tehran rejiminin müxtəlif səviyyəli rəsmiləri HƏMAS-ı dəstəklədiklərini, ona hər cür yardım edəcəklərini bildirdilər.

İran hakimiyyətinin təmsilçiləri gah HƏMAS-a yardım etmədiklərini bildirir, gah da əksinin iddia edirlər. Ancaq onun regionda formalaşdırdıqları silahlı birləşmələr bu və ya başqa şəkildə HƏMAS-İsrail müharibəsində iştirak edirlər.

Bu günlərdə Yəməndə SEPAH, Ənsarullah (husilər) və Hizbullahın HƏMAS-İsrail müharibəsi ilə bağlı məsləhətləşməsi İranyönlü silahlı qruplaşmaların fəaliyyətinin əlaqələndirildiyini deməyə əsas verir.

Tehran rəsmiləri keçirdikləri müxtəlif görüşlərdə də HƏMAS-ı müdafiə edir, bu qruplaşmanın fəaliyyətini Fələstin azadlıq mübarizəsi ilə eyniləşdirirlər.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan da HƏMAS-ın İsrailə qarşısı mübarizəsində biriniciləri dəstəkləyir. İsrailin baş naziri Binyamin Netaniyahunun ünvanına kəskin ifadələr səsləndirir.

Ölkənin xarici işlər naziri Hakan Fidan Fələstin məsələsi üzrə təmas qrupunun təmsilçisi kimi ABŞ-də səfərdə də olmuşdu. 1947-ci ildə BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasında Türkiyə və İran vahid Fələstin dövlətinin yaranmasına səs vermişdi.

Zaman keçib, şərtlər və şərait dəyişib. Türkiyə hesab edir ki, İsrail və HƏMAS arasında getdikcə şiddətlənən münaqişənin davam etməsi iki dövlət prinsipi çərçivəsində suveren və müstəqil Fələstinin qurulmaması ilə bağlıdır.

Rəsmi Ankara Fələstinlə İsrail arasında sülhün bağlanması üçün qarant dövlət rolunda çıxış və vasitəçilik etməyə hazır olduğunu bildirir.

İran rejimini, o cümlədən SEPAH-ı Türkiyənin HƏMAS-la əlaqəsi, İsrail dövlətinə münasibəti qıcıqlandırır. Çünki Ankara ilə Tehranın vəziyyətə, İsrailə münasibət tamamilə fərqlidir. İran tərəfi İsraili dünyanın siyasi xəritəsindən silmək arzusundadır.

İran Prezidenti İbrahim Rəisinin ötən ilin noyabrında Türkiyəyə səfəri ləğv olunarkən Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nəsir Kənani demişdi ki, səfər tərəflərin qarşılıqlı razılaşması əsasında təxirə salınıb: “Bəziləri suyu bulandırmaq üçün proqnozlar verməyə çalışır. İran və Türkiyə arasında münasibətlər konstruktivdir. Biz müxtəlif məsələlərdə bir-birimizlə əməkdaşlıq edirik”.

“Suyun bulanmasına” səbəb İran tərəfin müəmmalı çıxış və açıqlamasıdır. Yayılan xəbərlərə əsasən, rəsmi Tehran Ankaranı İsrailə qarşı sərt mövqe nümayiş etdirmədiyi üçün ittiham edib. Qarşı tərəf buna görə də səfəri təxirə salıb.

İran hakimiyyətinin, SEPAH-ın yetişdirdiyi və daim imkanlarından faydalandığı Livanın “Hizbullah” təşkilatının lideri Şeyx Həsən Nəsrullah X səhifəsində Rəcəb Tayyib Ərdoğan haqqında öz ədəbini nümayiş etdirərək “su bulandırmışdı”: “Mətbuatda Fələstinə dəstəyini nümayiş etdirən, lakin pərdə arxasında yenə də İsraillə hər cür sövdələşmə və hərəkətlərdə iştirak edən hər kəs ikiüzlüdür”.

SEPAH-ın Ərdoğan barəsində bu günlərdə yaydığı materialla Nəsrullahın şərhi eyni xəttin göstəricisidir.

İran hakimiyyətinin qonşu və uzaq müsəlman ölkələrə münasibəti kimin neçə üzlü olduğunu çoxdan təsdiqləyib. Elə Azərbaycan torpaqları işğal altında olanda və 44 günlük müharibə zamanı da Tehran özünü ifşa etdi, iddia etdiyi “müsəlman təəssbkeşi” rolundan çox-çox uzaqda olduğunu göstərdi. Odur ki, İran XİN-in sözçüsü və bütövlükdə İran hakimiyyəti, həmçinin SEPAH “Hizbullah” liderinin bulandırdığı suda hələ də balıq tutmaq sevdasını davam etdirir. Bu yerdə atalar sözü vəziyyəti daha aydın xarakterizə edir: İran hakimiyyəti, SEPAH “öz gözündə tiri görmür, başqa gözdə çöp axtarır”.
Sədrəddin Soltan
pressklub.az