Ötən həftə Göyçay rayonunun Qarabaqqal dağ kəndindən sosial şəbəkədə yayılan görüntülər geniş müzakirələrə səbəb olub. Selin qabağına qatıb gətirdiyi məişət tullantılarının həcmi və ortaya çıxan acınacaqlı mənzərə görənlərə heyrətə salıb.

Bununla belə, baş verənlərdə təəccüblü heç nə yoxdur, çünki orada oxşar vəziyyət ötən il də baş vermişdi. Heç bir iş görülməsə, bu, təkcə Göyçayda deyil, ölkənin başqa yerlərində də dəfələrlə baş verə bilər. Yeri gəlmişkən, Gəncədə də su kanalının tullantılarla, əsasən plastiklə çirklənməsi qeydə alınıb.

Azərbaycanın ətraf mühitin bu qədər çirklənməsi ilə ekoturizmi necə inkişaf etdirəcəyi bəlli deyil. Bölgələrdəki zibillər, görünür, “gözdən uzaq” prinsipi ilə çıxarılır, yəni sadəcə görünməyəcək yerlər seçilir. Və orada toplanır. Nəticəni qeyd olunan videoda hər kəs görə bilər. Nəticələri torpağın və suyun çirklənməsi, ətraf mühitə zərər, kənd təsərrüfatı heyvanları və yerli əhalinin sağlamlığı üçün təhlükədir.

Hazırda dövlət qurumları Göyçayda çayı təmizləyir, zibilləri çıxarır. Amma indiyə qədər kimin günahkar olması və nə etməli, daha doğrusu, bunun bir daha təkrarlanmaması üçün nəhayət ki, görüləcək işlər barədə heç nə deyilməyib.

“Həyacan” İctimai Birliyinin sədri, ekoloq Əliheydər Məmmədov AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, rayonlarda zibil adətən çay dərələrində saxlanılır: “Ətraf mühitə dəyən ziyan çox böyükdür, dərhal görünmür, lakin iyirmi ildən sonra nəzərə çarpacaq. Nəticədə, çoxlu sayda balıq yox ola bilər, çünki onlar çaylara tökülən plastiklə qidalanır. Və ümumiyyətlə, plastikin çürüməsi yüz illər çəkir, ətrafındakı hər şeyi zəhərləyir”.

“Abşerondan başqa heç bir yerdə zibilləri lazımi qaydada atmaq və təkrar emal etmək mümkün deyil. 10 milyon insan üçün Balaxanıda yalnız bir bərk məişət tullantılarının utilizasiyası zavodu var. Bəs, rayonlardan zibilləri ora kim daşıyacaq? Ya ayrı-ayrı kiçik zavodlar, ya da Balaxanı zavodunun filialları olmalıdır. Rayonların öz işçiləri ilə təkrar emal xidmətlərinə ehtiyacı var”, - deyə müsahibimiz bildirib.

Məmmədovun sözlərinə görə, hazırda ətraf mühitə zərərli olan çoxlu plastik tullantılar var: “Sovet dövründə indikindən 99% az idi. Plastik torbalar yox idi və onlar ətraf mühitə zərər vermədən tez parçalanan kağızdan istifadə edirdilər. Metal metal emalı zavodlarına verilirdi. Plastik çox deyildi. İndi isə plastik torbalar və plastik butılkalardan dağlar yaranır”.

Milli Ekoloji Proqnozlaşdırma Mərkəzinin sədri Telman Zeynalov AYNA ilə söhbətində xatırladıb ki, bir neçə il əvvəl zibilliklərin ləğvi ilə bağlı sərəncam imzalanıb: “Balaxanı zibilxanası ləğv edilib, orada vəziyyət bərpa edilib, lakin rayonlarda belə bir iş görülməyib”.

Mütəxəssis bir neçə tullantı emalı zavodunun tikintisinin zəruriliyini diqqətə çatdırıb: “Zibil yaxşı gəlir gətirə bilər - ondan hər şeyi etmək olar. Bu gün iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə haqqında çox danışılır, lakin plastik qablar istehsal edən şirkətlər onların toplanması və təkrar emalı barədə düşünmürlər. İnkişaf etmiş ölkələrdə bunu etməlidirlər və bu təcrübə burada da tətbiq olunmalıdır”.

Zeynalov Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin xüsusi komissiya yaratmasını təklif edir: “Nazirlik belə bir komissiya yaradaraq rayonlarda tullantıların utilizasiyası ilə bağlı vəziyyəti araşdırsa, yaxşı olar. Zibil çürüyərkən metan qazı əmələ gəlir ki, bu da havanın temperaturunun artmasına səbəb olur”.

Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev də AYNA-ya şərhində mövcud problemin aktuallığından danışıb: “Regionlarda zibillərin çıxarıldığı ərazilər ayırırlar və o, sadəcə orada qalır – utilizasiya olunmur, çeşidlənmir, emal olunmur. Yalnız metallar onların satışında ixtisaslaşanlar tərəfindən tələb olunur. Bu, əvvəllər də Bakıda olub, indi vəziyyət müsbətə doğru dəyişib. Amma regionlarda bu baxımdan vəziyyət acınacaqlı olsa da, indi zibil qutusunda Mendeleyevin bütün dövri cədvəli var. Nəticədə, xüsusilə Göyçayda belə bir hadisə baş verəndə ətrafdakı hər şeyi zərərli maddələr zəhərləyir. Bu, təkcə plastik tullantılar deyil, həm də boya, yuyucu vasitələr və sairdir. Nəticədə Kür və Xəzər çirklənir. Balıqda zərərli maddələr toplanır və biz onu yeyirik - belə bir zəncir tamamlanır”.

Ekspert bütün ölkə ərazisində tullantıların utilizasiyası və təkrar emalı üçün mini zavodların yaradılmasının tərəfdarıdır. Onun hesablamalarına görə, bunlardan Azərbaycana doqquzu lazımdır - Mingəçevirdə, Salyanda, Sumqayıtda və s.

“Qarabağda da belə bir zavoda ehtiyac olacaq, çünki işğalçılar çoxlu zibil qoyublar. Belə müəssisələrin tikilməsi, tullantıların çeşidlənməsi ətraf mühitə müsbət təsir etməklə yanaşı, yeni iş yerlərinin açılmasına da imkan verəcək. Bunu Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi həyata keçirməlidir. Ümid edirəm ki, COP29 ərəfəsində bu sahədə mövcud çatışmazlıqları nəhayət ki, aradan qaldırmağa başlayacaqlar. Çünki ölkə yaşıl iqtisadiyyatın yaradılmasına və qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə yönəlib”, - deyə Ağayev fikrini yekunlaşdırıb.