Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən 2015-ci il Respublikamızda kənd təsərrüfatı ili elan edilmişdir. Bu ölkədə aqrar sahənin dirçəldilməsi,kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının artırılması,keyfiyyətin yüksəldilməsi və ixracı,bir sözlə,daxildə və xarici ölkələrdə kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə Azərbaycan blendini tanıtmaq dünya bazarlarında və keyfiyyətcə qabaqcıllar sırasında yerini tutmağa dövlətimiz tərəfindən göstərilən dəstək kimi başa düşülməsi və icra edilməsi idi.Təbii ki,dövlət başçısı tərəfindən bu məqsədlə tədqirəlayiq addımlar atıldı və bu gündə bu addımlar inamla qətiyyətlə atılır. Lakin nətcə etibarı ilə bu addımların səsi nə eşidilir,bə də səmərəsi diqqət çəkir. Nədən? Məhz bu sualların cavabını tapmaq üçün ölkədə kənd təsərrüfatının inkişafına mane olan bəzi nüanslara nəzər yetirmək düşər.
Belə ki,13-avqust 1996-cı ildə “Torpaq islahatı haqqında qanunu qəbul edildi. Qanuna əsasən kolxoz və sovxozların mülkiyyətində olan əmlakı və bankda olan pulu kolxoz və sovxozlarda işləyənlərin arasında bölünməli idi. Lakin məmurlar kolxoz və sovxozların pullarını və əmlakını məharətcəsinə mənimsədilər.Torpağın daha münbit və suya yaxın hissələrini özlərinə və yaxınlarına sənədləşdirdilər.Əsl zəhmətkeşlər arasında isə şoran əkinə tam yararsız və sudan uzaq olan torpaq sahələrini bölüşdürdülər.Yerli islahat komisiyyası tərəfindən vətəndaşlara verilən pay torpağından vətəndaşların daimi istifadəsində olan həyətyanı torpaq sahələri “zəpt olunma”adı ilə çıxarıldı.Həmin torpaqlar sonradan kənar şəxslərə satıldı.
1995-ci ilin sentyabr ayının 29-da Azərbaycan Respublikasında 1995-1998-ci illərdə Dövlət mülkiyyətini özəlləşdirilməsinin Dövlət proqramı təsdiq edilmişdir.Vətəndaşlara 4(dörd) çekdən ibarət özəlləşdirmə payı verilmişdir. Lakin özəlləşdirmə zamanı məmurlar vətəndaşlara sözün əsl mənasında atdılar.Belə ki,Məmurlar əksər dövlət əmlakını özləri mənimsədilər.Vətəndaşlar isə əsasən özəlləşdirmədən kənarda qaldılar.Beləliklə bu səbəbdən cəmiyyətdə inhisarçı oliqarx məmurlar zümrəsi meydana gəldi..
İslahatlardan sonra vətəndaşlara verilən cüzi pay torpaq sahələrində kənd təsərrüfatı məhsullarının yetişdilməsinə başlanıldı.İstehsal olunan məhsulları isə satmağa bazar tapılmadı.Bundan əlavə məmurlar əsl kənd zəhmətkeşlərinə muxtəlif yollarla maneə yaratmağa başladılar.Taxılın,pambığın suvarma vaxtı onlara su verilmədi.Beləki harınlamış və acıgöz məmurlar suyun istiqamətini qanunsuz zəbt etdiklər öz əkin sahələrinə yönəltməklə kənd camaatının əkinini susuz qoyurdular.Optimal müddət keçdikdən sonra əliqabarlı kəndçinin taxıl zəmiləri yanıb məhv olur və əli boşda qalırdı.Digər tərəfdən isə taxıl biçini vaxtı kombayınlar yoxa çıxırdı.Bir sözlə vətəndaşları düşünülmüş şəkildə torpaqlarından uzaqlaşdırmağa məcbur edirdilər.
Sahibkarlıqla məşğul olan bir çox hüquqi şəxslər yerlərdə un dəyirmanları tikdilər.Tikilən un dəyirmanları yerli fermerlədən taxıl tədarük edirdilər lakin .Məmurlar özləri sahibkarlıqla məşğul olduqları üçün yerli sahibkarların normal işləməsinə imkan vermədilər.Sahibkar məmurlar yerli fermerlərdən taxıl almadılar.Nəticədə yerli fermerlər əldə etdikləri taxılı satmağa bazar tapmadıqları üçün taxıl əkni sahələrini azaltmağa başladılar.
Beləliklə,inhisarçı məmurlar yerli fermer və sahibkarlardan kartof,soğan,və s kənd təsərüfatı məhsulları almaqdan bilərəkdən imtina etdilər.Fermerlər istehsal etdiyi məhsulları satmaq üçün şəhərlərə üz tutdular.Lakin Şəhərlərdə də fermerlər,öz məhsullaını satmağa imkan vermədilər.Məqsəd yerli fermerləri sıxışdırmaq və onlardan istehsal etdikləri məhsulu ucuz qiymətə almaqdan ibarət idi.Nəticə etibarı ilə belə də oldu.İnhisarçı məmurlar məhsulu fermerlərdən su qiymətinə alıb baha qiymətə əhaliyə satmağa başladılar.Vətəndaşlar tədricən torpaqdan imtina etməyə başladılar.İstifadəsiz qalan torpaq sahələri şoranlaşaraq tam yararsız hala düşmüşdür.30-dekabr 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikasının788-İ-Q saylı torpağın münbitliyi haqqında qanun qəbul edilmişdir.Qanunda göstərilir ki,torpağın münbitliyinin bərpası artırılması və mühafizəsi sahəsində orqotexniki,arqokimyəvi,melorativ,fitosanitar erroziyaya qarşı mübarizə və digər kompleks tədbirlərin həyata keçrilməsi vacibdir.
20 aprel 2005-ci il tarixdə 226 saylı fərmanla kənd təsərrüfatı nazirliyi haqqında əsasnamə təsdiq edilmişdir.Əsasnamədə göstərilir ki,kənd təsərrüfatı Nazirliyinin əsas vəzifəsi aqrar bölmədə islahatların aparılmasını təmin etmək,özəl sektorun inkişafını sürətləndirmək üçün tədbir görmək,kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaq sahələrindən səmərəli istifadə edilməsinə və onların keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına nəzarət etmək,əkinə yararlı torpaqları arqokimyəvi tədqiqatların aparır,su təchizatının yaxşılaşdırılmasını həyata keçirir,torpaqların melorativ cəhətdən yaxşılaşdırılmasında iştirak edir.Lakin bu günə kimi bu sahədə heç bir iş görülməyib.Hal-hazırda əkilməyən Şoranlaşmış əkinə yararsız olan torpaq sahələrinin əkinə yararlı hala gətrilməsi məqsədilə ilk növbədə həmin sahələrdə ciddi melorasiya işləri aparılmalıdır.
Maliyyə naziri S.Şərifov bildirir ki.2015-ci ildə Melorasiya və irriqasiya tədbirlərinin genişləndirilməsi üçün Melorasiya və su təsərrüfatı ASC-ə ümumilikdə 491 milyon manat vəsait ayırıb.Amma bu vəsaitin hara xərclənməsi məlum deyil.Drenaj-kollektorların lillənməsi nəticəsində torpaq sahələri şoranlaşaraq yararsız hala düşüb.Drenaj kollektorların lildən təmizlənməsi prosesi həm genişləndirilməli həmdə sürətləndiilməlidir bundan əlavə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən fiziki və hüquqi şəxslərə müqavilə əsasında aşağı faizlə uzun müddətə kreditlər verilməlidir.ki onlar yararsız torpaqları əkinə yararlı hala gətirsinlər. Verilən kreditin müqabilində həmin şəxslərdən kənd təsərrüfatı məhsulları bazar qiymətinə alınmalıdır ki,fermerlər kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirməkdə maraqlı olsunlar.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti İ.Əliyev Nazirlər kabinetinin 2015-ci ilin social-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunan iclasında bildirmişdir.Kənd təsərrüfatına,sənaye sektoruna və digər sahələrə sərmayə qoyulması istiqamətində ciddi işlər aparılmalıdır.Yararsız torpaqları dövriyyə buraxmalıyıq. Sahibkarlara güzəştli kreditlərin verilməsi təmin olunmalıdır. Kənd təsərrüfat Naziri H.Əsədov bildirir ki.fermerlərə verilən minimal gübrələr 70% güzəştlə verilir.Ümumiyyətlə Azərbaycana gətrilən mineral gübrələr cox baha başa gəlir.Fermerlərə verilən mineral gübrələr qızıl qiymətindədir.İqtisadi inkişaf nazirliyi yanında sahibkarlara kömək milli fondu tərəfindən kənddə yaşayan fiziki və hüquqi şəxslərə kiçik,fermerlərə və sahibkarlara da köməklik edilməlidir. Hansıki kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan fiziki və hüquqi şəxslər,kiçik fermer və sahibkalar dövlətin bu yardımından yararlana bilmir.Bu da öz növbəsində kənd təsəüfatını inkişafına ciddi şəkildə mənfi təsir göstərir.Başqa sözlə,kəndçinin əli işdən soyuyur..
2015-ci ildə Fermerlərə pambıq yığımı zamanı pul verilmədiyi üçün 100 tonlarla pambıq tarlada yığılmamış qaldı.Rayonlarda pambıq emalı zavodları olsada demek olar ki.onların fəaliyyəti hiss olunmur.Belə ki,bu sahəyə maraq tamamilə itmişdir.Lakin cari ildə “ağ qızılın” şöhrətini qaytarmaq üçün məqsədə müvafiq addımlar atılır…
“Ağ qızılın” istehsalına artan maraq həm də minlərlə iş yerlərinin açılması deməkdir. Eyni zamanda rayonlarda əyriçilik.toxuculuq və tikiş fobriklərinin yaradılması olduqca çox vacibdir.
Nəsrəddin Kərəmov
“Aran” Ekoloji Maarifləndirmə
İctimai Birliyinin sədri