Bakıda ötən əsrin əvvələrində qeyri adi şəxslər yaşayırdı. Bunlar barədə Manaf Süleymanov, Qılman İlkin və digərləri öz kitablarında qeydlər ediblər. Bu şəxslərin bu gün tanınması isə o dövrü araşdırmaq istəyən tədqiqatçıların sayının günü gündən azalmasıdır.
Bakıda çörək pulu qazanmaq üçün şəhərdə hamballar deyilən işçi qüvvələri var idi. Bunlar əsasən yük daşımada xidmət edilirdi. Onlar səhər tezdən bir dopu piti yeyirdilər və axşama qədər bu onlara bəs edirdi ki, fiziki güclərini qoruyub saxlaya bilsinlər.
XX əsrin əvvələrində Bakıda yağış probleminin həllini bir qrup hambal tapmış idi. Onlar şəhərin ən görməli yerlərində olan restoran, teatr, konsert zalı və digər yerlərdə dururdular. Varlı adamlar evləndikləri yaxud saxladığı rus, gürcü, osetin, erməni və digər millətlərdən olan qadınlarla "Normadan" artıq yağan yağış nəticəsində küçələrdə olan gölməçələrdən keçə bilməyəndə bu hamballar dərhal bir şahı, bəzən bir abbasıya xanımları kürəklərinə alıb ordan keçirdilər və həmin yerdə ən azı gündəlik 2 manata qədər pul qazanırdılar. Qeyd edim ki, o dövrdə 2 manata rahat bir quzu almaq olardı. Bu hamballar şəhərdə ən yaxşı yaşayan kasıb təbəqə idi, sadəcə qazanc varlı kişilərin qadınlarını belində bir yerdən digər yerə keçirməkdən idi
Üzeyir Hacıbəyov-un "O olmasın bu olsun" operettasında çox məşhur səhnələrdən biri belədir: Məşədi İbad adaxlıbazlığa gedir, hasar hündür olduğundan ayağının altına hambal çağırır, bir abbasıya. Biz o səhnəyə gülürük, Üzeyir bəyin sarkazmı sayırıq, ancaq sən demə o dövrlərdə Şərqdə bu adi hal imiş. uzun illər Türkiyə, Misir və başqa şərq ölkələrdə hər kəs belə edirmiş.
Bakıda tanınan hamballardan biri də Dadaş adlı şəxs idi. Səhərlər dəniz kənarında və bazarda işləyər, axşam isə sirkə gedər, orda ağır daşlar qaldırıb həm caamatı əyləndirər, həm də pul qazanardı. Onun barəsində həm Manaf müəllim, həm də Qılman müəllim yazır ki, Dadaş iri qarnını enli kəmərlə möhkəm çəkib, bağlardı. Qollarında dirsəyədək dəri qolçaq olardı. Ağır yükləri daşıyarkən damarlarının zədələnməməsi üçün biləkləri həmişə tarıma çəkilmiş bazent parçaları ilə sarıqlı idi. Üstündən daha nələr asılmazdı. Bıçaq, qayçı, kəlbətin, kiçik mişar, dəmir halqalar, çəngəl - bir sözlə, yük daşınmasına lazım olan hər cür alətlər. Belindən daima nazik və yoğun kəndirlər asılmış olardı. O, şəhərdə ən ağır yükləri daşıyardı. Dəmir kassaların daşınması üçün həmişə onu çağırardılar. Pianinonu isə təkbaşına çiynində daşıyardı. Bütün ağır yüklərin daşınması üçün adamlar onun növbəsinə dururdular.
Bu Dadaşın ailəsi böyük idi və onun oğlanlarından biri gənc yaşlarından sürücü olmağı arzu edir və arzusuna çatır. Sürdüyü xidməti maşını evinə tez tez gətirən oğlu bir gün atasından soruşur ki, ən böyük arzusu nədir, onu oğul olaraq icra eləsin. Artıq əli pula çatan oğlunun bu sözləri onu sevindirir və deyir ki , „OĞUL mənim ən böyük arzum Avtoya minməkdir“
Çox yekəpər və cüsəlli atasının arzusunu yerinə yetirmək istəyən oğlu onun sözünü yerə salmır və səhər avtonu həyətə gətirir ki, minsin.
Sevincək olan hambal Dadaş maşının ön qapısını açır və minir. Oğlu dəfələrlə onu işə salmaq istəsədə alınmır. Atası maşına minən kimi ressorlar davam gətirmir və maşın yerindən tərpənə bilmir. Maşın xarab olur. Sonrakı aylarda belə maşına minəndə o xarab olur deyə daha minmir.
Beləcə boyuna və çəkisinə görə Dadaşın arzusu yerinə yetmir.
Prof.Dr.Zaur Aliyev
TEREF