Moskva və Bakı: Rusiya simasını itirir, Azərbaycan müstəqillik əldə edir

I hissə. İnamın çöküşü – siyasi triller

Tərəfdaşlıq fasadı çat verdi…

“Strateji tərəfdaşlıq” lövhəsinin arxasında çoxdan yorucu tamaşa oynanılırdı: protokola uyğun təbəssümlər, kağızdan oxunan cümlələr, rəsmi əl sıxmaları. Səhnədə dostluq, pərdə arxasında isə köhnə incikliklər və soyuq qıcıqlanma.

Və budur – fasad çatladı, “əbədi qardaşlıq” əvəzinə qara karkas üzə çıxdı. İnam, sanki zirzəmidən başlayan, amma heç kimin söndürməyə tələsmədiyi yanğından uçmuş ev kimi dağıldı.

Dekabr faciəsi: geriyə dönüşü mümkün olmayan nöqtə
Qroznı üzərində sərnişin təyyarəsi vurulanda, bu, təkcə insan faciəsi deyildi. Bakı üçün bu, aydın siqnal idi: köhnə oyun bitdi.

İctimai rəy istənilən komissiyadan daha tez hökm verdi: burada heç bir təsadüfdən söhbət gedə bilməzi. Təyyarə yavaş-yavaş yerə düşürdü, amma onunla birlikdə təhlükəsizlik illüziyası da yox olurdu.

Sözlü sükut, əməli təzyiq
Bakı izahat, üzrxahlıq, kompensasiya tələb etdi. Moskva isə sükutla cavab verdi. Nə peşmanlıq, nə izah, nə də elementar dərdə şərik olma sözləri. Amma bu sükut istənilən sözdən uca səsləndi – soyuq nifrət kimi.

Sonra isə ənənəvi üsullar işə düşdü: Rusiyada azərbaycanlılara qarşı reydlər, sorğular, güc tətbiqləri, sərt davranış. Bizimkilər Moskva bazarlarında artıq polis baxışından yayınmağa çalışırdılar. İnsanlar pıçıldaşırdılar: “İndi bizi də izahsız apara bilərlər…”

Qurbanlar da oldu. Hər yeni hadisə bir məsələni daha qabarıq üzə çıxarırdı: bu, müttəfiq deyil, evin sahibidir – kimin başda oturduğunu qəflətən xatırlatmaq fikrinə düşüb.

Etimadsızlıqdan sistemli böhrana doğru
Mədəniyyət mərkəzləri bağlanırdı. Biznesi yoxlamalarla boğurdular. Federal kanallarda ksenofobiya artan xətlə davam edirdi. Rusiyada yüz minlərlə azərbaycanlının həyatı şansı pis olan lotereyaya çevrilmişdi.

Ukraynada isə birdən-birə Azərbaycanın neft şirkətinin obyektlərinə zərbələr endirməyə başladılar. Simvolizm aydın idi: artıq təkcə insanlara yox, suverenlik anlayışına da zərbə endirilirdi.

Beynəlxalq arena: Moskvanın gurultulu sükutu
Dünya dəyişirdi. Vaşinqton Ermənistan və Azərbaycanı eyni masa arxasına əyləşdirdi. Adətən “Bakıda insan haqları”ndan danışan Avropa birdən-birə bu mövzunu unutdu və Moskvanın aqressiyasını “görmədi”. İran bir anlıq səsini qaldırdı, amma sonra yenə öz üslubunda geri çəkildi.

Moskva isə pauzanı seçdi. Amma onun sükutu sözdən də artıq danışdı: keçmiş müttəfiq Azərbaycana qumar oyununda xırda pul kimi baxan oyunçuya çevrilmişdi.

“Sputnik” son damla kimi
Bakıda “Sputnik Azərbaycan”ın əməkdaşları saxlanılanda və qəflətən mikrofonların arxasında FTX (FSB) zabitlərinin oturduğu üzə çıxanda hər şey aydın oldu: maskalar çıxarılmışdı.

Azərbaycan üçün bu həqiqət anı, Moskva üçün isə şappıltılı şillə idi. Diplomatik triller ultimatum duelinə çevrildi.

Rusiya simasını itirməyə başladı – və ilk dəfə artıq baş əyməyən qonşu ilə rastlaşdı.

Əgər Kreml düşünürsə ki, “hər şey öz-özünə sakitləşəcək”, bu təhlükəli illüziyadır. Çünki inam yoxa çıxanda körpüləri sözlə yox, daşla tikmək lazım gəlir.

II hissə. Müstəqillik strategiyası – soyuq hesablama

Böhran geridə qalıb. Emosiyalar kənara qoyulub. İndi quru hesablamalar var: kim dost, kim qonşu, kim isə sadəcə problem mənbəyidir. Rusiya artıq təhlükəsizlik təminatçısı deyil. Ümumiyyətlə, dünyada hər şey dağılır: köhnə ittifaqlar çökür, beynəlxalq institutlar çəkisini itirir, qaydalar diz üstündə yenidən yazılır. Siyasət getdikcə daha çox klan və oliqarx oyununa çevrilir, müqavilələr yerini bağlı qapılar arxasında sövdələşmələrə verir.

Əvvəlki “sərhədlərin dəyişməzliyi” prinsipi artıq tarixə çevrilir. Açıq deməsələr də, yeni dünya düzəni qurulur və sərhədlərin yenidən bölünməsi dövrü başlayır. Bu proses 10–15 il çəkə bilər.

Yeni dünya düzəni deyəndə sadə həqiqəti başa düşmək lazımdır: kimin logistika, xammal və texnologiyaya çıxış imkanı varsa, o yaşamaqda davam edəcək. Qalanları isə udulmaq, xəritədən silinmək, parçalanmaq və ya başqalarının maraqlarında ərimək riski ilə üz-üzə qalacaq.

Azərbaycan üçün yeni formula belədir: maksimum muxtariyyət – minimum asılılıq.

1. Soyuq praqmatizm

“Böyük qardaş” illüziyasını artıq tarixçilərə saxlamaq lazımdır. Moskva artıq etibarlı tərəfdaş deyil.
Amma ünsiyyət kanalları bağlanmamalıdır: ittifaq üçün yox, riskləri idarə etmək üçün.

Asılılıq nə qədər azdırsa, müstəqillik o qədər möhkəmdir: ticarətdə, energetikada, informasiya və hərbi-texniki sahələrdə Rusiyadan dəstəyi sürətlə azaltmaq lazımdır. Formula sadədir: əlaqələri saxlayırıq, amma müdafiə qururuq.

2. İran təzyiqinə qarşı preventiv müdafiə

İran – uzun əlləri olan oyunçudur: kəşfiyyat, proksi qüvvələr, hibrid üsullar. Bakı hər şeyə hazır olmalıdır – kiberhücumdan tutmuş küçə təxribatınadək.

Ən yaxşı vasitə – Tehranı qarşılıqlı fayda məntiqində saxlamaqdır: ticarət, logistika, “Şimal–Cənub” dəhlizi və s.
Cənubdan “qardaş qucağına” qarşı ən yaxşı balans isə Türk dünyasına arxalanmaqdır.

3. Ermənistana qarşı sərt, amma hüquqi siyasət

Münaqişənin nəticələri hüquqi şəkildə rəsmiləşdirilməlidir: möhürlü beynəlxalq sənəd olanda güc hüquqa çevrilir.

Erməni revanşizminə hava udmağa imkan vermək olmaz – xüsusilə də xarici sponsorlar vasitəsilə.
Amma iqtisadi pəncərələri açıq saxlamaq olar: yollar, dəhlizlər, ticarət. Əsas şərt – heç bir aqressiv ritorika olmamalıdır.

Formula sadədir: təhlükəsizlikdə sərtlik – iqtisadiyyatda elastiklik.

4. Türk ittifaqlarının dərinləşdirilməsi

Türkiyə və Türk Birliyi – dəb yox, bünövrədir.
Birgə müdafiə və infrastruktur layihələri. Enerji və nəqliyyat təşəbbüsləri.
ABŞ, Koreya və İsraillə kibərəməkdaşlıq – qabaqcıl texnologiyalara çıxış üçün.

5. “Ağıllı” müstəqillik

Blok fanatizmi olmadan: çevik diplomatiya, bir neçə sahədə paralel oyun.
Özümüzün təhdid qiymətləndirmə, strateji proqnozlaşdırma və xarici siyasət ekspertizası mərkəzimizin yaradılması.
Müdafiə sənayesinin inkişafı, energetik özünütəminat, yerli texnologiya və startaplara dəstək.

Bu nə təcrid, nə də itaət deməkdir. Bu, zərbəyə dözmək və eyni zamanda iki addım qabağı hesablamamaq bacarığıdır.

Nəticə

Qafqazın tarixində onlarla ittifaq var ki, bir-birinin ardınca çat verib. Amma Rusiya heç vaxt indiki qədər gurultulu sükuta qərq olmamışdı.

Və Azərbaycan da buna görə seçim edir: “böyük qardaşı” gözləmək yox, gələcəyi özünün qurması. Yeni dünya düzənində, köhnə qadağalar və sərhədlərin belə yenidən baxıldığı şəraitdə Azərbaycan sadəcə sağ qalmalı deyil – tarixin obyekti yox, subyekti kimi möhkəmlənməlidir.

Gələcəyin formulu sadə və aydındır: “Maksimum muxtariyyət – minimum asılılıq”.
Dr Fuad Rəsulov
pressklub