Azərbaycan Ermənistana qarşı Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsində iddia qaldırıb.

Bu barədə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi məlumat yayıb. Rəsmi İrəvana təqdim edilmiş Arbitraj Bildirişində Ermənistanın 1991-ci ildən 2020-ci ilə qədər davam edən 30 ilə yaxın qanunsuz işğal dövründə Azərbaycanın enerji resursları üzərində suveren hüquqlarını pozduğu qeyd edilir. Ona görə də Azərbaycan Enerji Xartiyası Müqaviləsinə uyğun olaraq, Ermənistandan təzminat və maliyyə kompensasiyası tələb edib. Azərbaycanın Ermənistana qarşı dövlətlərarası iddiasının əsasını Qarabağ bölgəsinin zəngin hidroenergetika ehtiyatlarının qanunsuz istismarı təşkil edir. Azərbaycanın arbitraj prosesində diqqəti çəkən mühüm məqamlardan biri Yevlax-Naxçıvan qaz boru kəmərinin Ermənistan tərəfindən dağıdılması ilə bağlıdır.

“Ermənistan həmçinin, Azərbaycanda Yevlaxı Naxçıvanla birləşdirən təbii qaz kəməri kimi mövcud enerji tranzit qurğularını sıradan çıxarıb. Beləliklə, işğal nəticəsində Naxçıvana qaz təchizatı kəsilib. Bu arbitraj işinin məqsədi, Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış suveren ərazisində Ermənistan tərəfindən enerji ehtiyatlarının 30 ilə yaxın bir dövr ərzində qeyri-qanuni istismarı və qəsb edilməsinə cavab olaraq haqqı-ədaləti və Ermənistanın təzminat ödəməsini təmin etməkdir”,- XİN-in yaydığı məlumatda belə deyilir.

Qeyd edək ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasının təbii qazla təminatı İran üzərindən həyata keçirilir. Yəni İran Astaradan ötürülən hər 1000 kubmetr təbii qaza görə Naxçıvana 15 faiz az “mavi yanacaq” verilir. 2020-ci ilin dekabrında Türkiyə ilə imzalanmış müqaviləyə əsasən Naxçınvan MR-nın qazla təminatını yaxşılaşdırmaq üçün ikinci alternativ boru xətti inşa edilir. İğdır-Naxçıvan qaz kəmərinin 2025-ci ildə fəaliyyətə başlayacağı gözlənilir.

İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistanın Zəngəzur dəhlizini açmaqdan imtina etməsi Naxçıvanın əvvəlki marşrut üzrə “mavi yanacaq”la təhcizatını həyata keçirməyə mane olur. Zəngəzur dəhlzinin eninin 45 kilometr təşkil etdiyini nəzərə alsaq, Yevlax-Naxçıvan boru xətti İran və Türkiyə ilə müqayisədə daha qısa marşrut hesab olunur. Lakin Ermənistanın 2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanatın 9-cu bəndinə əməl etməməsi Yevlax-Naxçıvan qaz boru kəmərinin yaxın perspektivdə bərpasına şübhə yaradır. Ona görə də Azərbaycan bu zərəri kompensasiya etmək üçün Ermənistanı Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsinə verib.

TEREF.AZ-ın məlumatına görə, neft-qaz məsələləri üzrə ekspert Zəfər Vəliyev Cebhe.info-ya açıqlamasında bildirib ki, Ermənistan işğal dövründə Azərbaycanın enerji infrastrukturuna daha geniş miqyasda ziyan vurub. Ona görə də beynəlxalq məhkəmənin qərarı ilə Azərbaycana təzminat ödəməlidir:

“İşğal dönəmində nəinki qaz nəqli kəmərləri, bütün infrastruktur Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən məhv edilib. Həmin qaz kəmərləri də Azərbaycanın vəsaiti hesabına 1960-1970-ci illərdə çəkilib. Hətta Ermənistanın bir neçə rayonu da Yevlax-Naxçıvan qaz kəmərindən istifadə edirdi. Ermənistan nəinki qaz boru kəmərinə görə, digər sahələrdə vurduğu ziyanla bağlı da Azərbaycana təzminat ödəməlidir. Elektrik enerjisi xətləri, su xətləri, suvarma kanalları, asfalt yolları, hidrotexniki qurğular, elektrik stansiyaları ermənilər tərəfindən məqsədyönlü şəkildə məhv edilib. Eyni zamanda, həmin ərazidəki Azərbaycana məxsus istehsal sahələri erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılıb. Ona görə də Ermənistandan kompensasiya tələb etmək Azərbaycanın qanuni haqqıdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası da 1970-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq Yevlax-Naxçıvan təbii qaz kəməri ilə “mavi yanacaq”la təmin edilib. Bu boru kəmərinin bir hissəsi Ermənistan ərazisindən keçirdi.

2020-ci ildəki 44 günlük müharibədən sonra Ermənistan Azərbaycanın qərb hissəsi ilə Naxçıvan arasında kommunikasiyaların açılmasına dair öhdəlik götürüb. Təbii ki, Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Naxçıvanın təbii qazla təmin edilməsi Azərbaycan dövlətinin əsas məqsədlərindən biridir. Hazırda Naxçıvana təbii qaz İran üzərindən ötürülür. Lakin son vaxtlar İranla münasibətlərdə yaranmış problemlər Naxçıvanın təbii qazla təhcizatının alternativ mənbələr hesabına təmin olunmasını qaçılmaz edir”.

O bildirib ki, bu mənbələrdən biri İğdır-Naxçıvan qaz kəməri layihəsidir:

“Digər variant isə Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Naxçıvanın qaz təhcizatının həyata keçirilməsidir”.

Qeyd edək ki, Ukraynada müharibənin başlanması və Rusiyaya sanksiyaların tətbiqindən sonra Avropa bazarında Azərbaycanın təbii qazına tələbat artıb. Balkan ölkələri və İtaliya “mavi yanacağa” olan ehtiyacının böyük əksəriyyətini Azərbaycandan etdikləri idxalın hesabına ödəyir. Ancaq Azərbaycan qazını nəql edən infrastrukturun ötürücülük qabiliyyəti Avropanın daha çox həcmdə enerji ilə təmin etməyə imkan vermir. Bu baxımdan, gələcəkdə Yevlax-Naxçıvan qaz kəmərinin bərpası həmin boru xəttinin Türkiyə üzərindən Avropaya qədər uzadılması ehtimalını gündəmə gətirir. Zəfər Vəliyev isə hesab edir ki, hazırda beynəlxalq enerji bazarlarında yaranmış yeni vəziyyət fonunda buna ehtiyac qalmır:

“Hesab edirəm ki, hazırkı bazar şərtləri daxilində magistral qaz kəmərləri öz yerini mayeləşmiş təbii qaz kəmərlərinə verir. Artıq dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən Avropa və Asiya bazarlarında boru kəmər layihələrindən daha çox mayeləşmiş təbii qaz terminallarının tikintisi, inkişafı və birləşdirici kəmərlərin çəkilməsi əsas prioritet mövzulardan biridir. Sərmayələr də məhz bu istiqamətdə yatırılır. Ona görə də yeni kəmər çəkiləcəyini düşünmürəm. Çünki bu, kifayət qədər vəsait tələb edir. Onu nəql etmək üçün təbii qaz mənbəyi mövcud olmalıdır.

Əlbəttə, Azərbaycanın ixrac gücü var. Azərbaycan öz təbii qazını Bakı-Tiflis Ərzurum və Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə beynəlxalq bazarlara ixrac edir. Yəni Azərbaycan qazı Gürcüstan üzərindən Türkiyəyə və Avropaya nəql edilir. Fikrimcə, yeni kəmərin çəkilməsinə ehtiyac yoxdur. Digər tərəfdən, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi imzalanmayıb. Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımayıb, iki ölkə arasında diplomatik və ticari-iqtisadi əlaqələr bərpa edilməyib. Ona görə də Ermənistan ərazisindən ixrac kəmərinin çəkilməsi Azərbaycanın maraqlarına cavab vermir”.