Makedoniyalı İskəndər eramızdan əvvəl IV əsrdə yaşamışdır. və o qısa ömür sürdü, 33 il yaşadı. Lakin o, demək olar ki, o dövrün bütün dünyasını fəth etdi və insanlığı əbədi olaraq sarsıtdı. Mübaliğəsiz onun haqqında kitabxanalar yazılıb, bunlar hətta cildlər deyil, rəflər deyil, bunlar kitabxanalardır. Onun haqqında eramızdan əvvəl sağlığında yazmışdılar, romalılar bizim eramızın əvvəllərində yazmışdılar, orta əsrlər yazmışdılar... Üstəlik, Qərbi Avropada bir Makedoniyalı İskəndər idi, Şərqdə isə tamam başqa idi.
Bu gün onun haqqında yazırlar. Möhtəşəm monoqrafiyalar, məşhur kitablar nəşr olunur. Onun həyatının bütün sahələri araşdırılıb. Tədqiq olunub, amma tükənməyib. Və mən elmi ədəbiyyatda çox təfərrüatı ilə təqdim olunmayan və təbii ki, populyar janrda tamamilə olmayan bir perspektiv təklif etmək istərdim. Müasir filmlərdə o, döyüşçü, gurultulu, şanslı, canlı, cəsarətli, şanslı biri kimi təqdim olunur. Bütün bunlar müəyyən qədər onunla idi, hərçənd ona xoşbəxt demək olar, lakin qədim filosofların fəlsəfəsinə görə, ancaq öz həyatını yaşamış insanı xoşbəxt adlandırmaq olar.
Kinoda bizə Makedoniyalı İskəndərin müəyyən “istilaçılıq instinktləri” ilə Şərqə necə getdiyi göstərilir. Əslində onun bir konsepsiyası var idi. O, çox ağıllı insan idi və öz dövrünə görə çox, çox savadlı idi. O, müəyyən bir möhkəm konsepsiya ilə Şərqə getdi və nəticədə bu, konsepsiya tanınmaz hala gəldi.
Bu, Makedoniya və Yunanıstanda ümumi bir fikir idi. Yunanıstanın şimal-şərqində, Yunan böyüklüyünü xəyal edən kiçik, dağlıq, çoban ölkəsi ideyası. Belə bir versiya var ki, İskəndərin müəllimi, yunanların ən böyüyü - Aristotel yürüşdən əvvəl ona bu sözlərlə göstəriş vermişdi: "Yunanlara padşah kimi davranın, barbarlara isə tiran kimi davranın". Yenə də İskəndərin fəth yürüşünə məhz bu fikirlərlə çıxdığını düşünməyə haqqımız var. Ancaq bu fikrin başqa bir aspektidə var idi - təxminən yüz əlli il əvvəl Yunan-Fars müharibələrinə, Yunanıstanı fəth etmək cəhdinə görə farsların simasında barbarlardan qisas almaq.
Bir zaman Asklepi ailəsindən olan Aristotel Makedoniya şah ailəsi ilə yaxın idi - atası Makedoniyanın paytaxtı Pellada saray həkimi kimi xidmət edirdi. Aristotel böyük həvəslə, böyük maraqla bu istedadlı gənclə məşğul olmağa başladı. O, İskəndər üçün Homerin öz nəşrini tərtib etdi. Və bu boşa getmədi. O vaxtdan və son günlərinə qədər İlyada həmişə padşahın baş ucunda xəncərlə bərabər dururdu. Bir çox diplomatik qəbullarda o, yadda saxladığı “İliada”dan böyük parçalar oxuyurdu. O, Herodotu mükəmməl öyrənmişdi, baxmayaraq ki, ona çoxda inanmırdı. Herodotun məlumatlarını səfərlərində yoxladı - özü şəxsən tarixçinin dolayı yolla, hekayələrdə təsvir etdiyi torpaqları gəzdi. Aristotel İskəndərdə təbiəti, bitki və heyvanların quruluşunu müşahidə etməyə öyrənməyə maraq oyatdı. Onun ədəbiyyata - Sofokl, Esxil, Evripidin əsərləri ilə tanış etdi.
Təəccüblü deyil ki, Makedoniyalı İskəndər öz yürüşünə bütöv bir qrup alim aparıb. Uzun illər sonra bunu Napoleon Bonapart təkrarlayacaq, o, alimləri Misir kampaniyasına aparacaq və bununla da Misirologiya elminin yaranmasına təkan verəcək.
Aristotel İsgəndərin ömrünün sonuna qədər İsgəndərlə yazışırdı. Baxmayaraq ki, onların artıq bir çox məsələlərdə fikir ayrılığı var idi. İskəndər müntəzəm olaraq Aristotelə elm üçün pul verirdi. İskəndər öz kampaniyasında həkimlərlə birlikdə Aristotelin ona öyrətdiyi kimi dərmanların üzərində çalışırdı, xüsusən də ilan sancmalarına qarşı zərdablar axtarırdı.
Onun qərargahında xüsusi insanlardan ibarət bütöv bir dəstə var idi - bimatistlər. Yeri addımla ölçənlər. Bunlar atletlərdirlər, onların çoxu Olimpiya Oyunlarının qalibi olub. Onlar böyük ordunun getdiyi əraziləri addımlarla ölçməli idilər. Onların ölçmələrinin nəticələri diqqətlə jurnalda qeyd edilirdi - bu sonrakı müəlliflər üçün ən böyük mənbə oldu. Xəritələr çəkilirdi, yəni mahiyyət etibarilə dövrünün elmi işi gedirdi.