Vaşinqton rəsmi Bakı ilə münasibətləri “savaşdan” çıxarır, amma...; Bakıdakı diplomatik missiya rəhbərinin şablon səslənən sözlərinin arxasında əslində Qərb-Rusiya savaşında Azərbaycanın kimin yanında olmasına verilən önəm vurğulanır; Konqresdə Azərbaycan hökumətinə qarşı sanksiyaları nəzərdə tutan qanun layihəsinin gözlənilən müzakirəsi ərəfəsində rəsmi Vaşinqton təmsilçisinin “Azərbaycan bizim dostumuzdur” deməsi nəyə hesablanıb...
ABŞ səfiri Robert Sekutanın Azərbaycanda səfir kimi fəaliyyətə başlamasının bir ili tamam oldu. Səfir bu münasibətlə “ABŞ-Azərbaycan münasibətləri: sabit və firavan gələcək naminə ortaq məqsədlər” adlı məqalə yazıb. Azərbaycan mediasının demək olar ki, tamamının dərc etdiyi həmin məqalədə cənab Sekuta iki ölkə arasında münasibətlərin yeni mərhələsinin anonsu kimi qiymətləndirilir. Obrazlı desək, “Səfir Sekutanın şifrəli mesajları”nda Amerika ilə Azərbaycanın əməkdaşlığının indiki və gələcək perspektivlərinin açarı yerləşdirilib.

Səfir Sekutanın sələfi Riçard Morninqstarın diplomatik fəaliyyəti və seçdiyi ifadə üslubları bir sıra hallarda rəsmi Bakını narazı salırdı. Ukraynada Maydan hərəkatının ən qızğın vaxtlarına təsadüf edən o dönəmdə Amerika səfirinin Azərbaycan hakimiyyətinə “dərs götürmək”, hadisələrin Bakıda da təkrarla biləcəyi barədə eyhamları iqtidarı ciddi narahat etdiyindən Morninqstar görəvini daha tez tərk etməli olmuşdu. Bakıda fəaliyyətə başladığı son bir il ərzində Sekutanın açıqlamalarına diqqət yetirdikdə isə görürük ki, Vaşinqton Bakı ilə münasibətlərini tam yeni bir siyasi müstəvidə davam etdirmək niyyətindədir. Səfir Sekutanın son açıqlamasından aydın görünür ki, Amerika sabit Azərbaycan istəyir, demokratiya və insan haqları məsələsində rəsmi Bakını qıcıqlandıran ritorikasını dəyişərək, daha ehtiyatlı yanaşmalara üstünlük verir.
Səfirin məqaləsindən seçdiyimiz iki sitata diqqət yetirək: “Sabit və firavan Azərbaycan istər terrorçuluğa qarşı mübarizə, istər mövcud ticarət və iqtisadiyyat dəhlizlərinin inkişafı və eyni zamanda yeni dəhlizlərin yaradılması, istərsə də qlobal enerji mənbələrinin və dəhlizlərinin sabitliyinin qorunması və diversifikasiyası kimi fəaliyyətlərdə bölgədə və dünyada sabitlik və firavanlığın əldə olunmasında önəmli rol oynayır. Qeyri-müəyyən bir zamanda sürətli dəyişikliklər dövrünü yaşayan bölgədə yerləşən və sabitliyi ilə seçilən Azərbaycanın rolu həmişəki kimi önəmlidir. Sabitliyin və firavanlığın gücləndirilməsi ABŞ-ın Azərbaycanla olan münasibətlərinin vacib aspektlərindən biridir...”
Səfirin məqaləsində “şifrələnmiş” daha bir sitat: “Azərbaycan Əfqanıstanda nəqliyyat dəhlizləri və sülhməramlı əməliyyatları dəstəkləməklə ABŞ və NATO ilə vacib tərəfdaşlıq edir. Ələt portu vasitəsilə Çin, Mərkəzi Asiya və Avropaya yüklərin uğurla daşınması Azərbaycanın vacib bir nəqliyyat mərkəzinə çevrildiyini nümayiş etdirir. Bu kimi vacib fəaliyyətlər bölgədə Yeni İpək Yolunun reallaşması istiqamətində vacib addımlardır. Yeni İpək Yolu qədimdə olduğu kimi sahibkarlığın, innovasiyaların və fərdi yaradıcılığın inkişafına təkan verəcək. Azərbaycan həmçinin qlobal terrorçuluğa qarşı mübarizədə önəmli tərəfdaşdır”.
Xüsusi seçdirdiyimiz bu iki sitat Amerikanın Azərbaycanla bağlı planlarının əyanı göstəricisidir. Bu sitatlarda Azərbaycanın “qlobal enerji mənbələrinin və dəhlizlərinin sabitliyinin qorunmasında”, “qeyri-müəyyən bir zamanda sürətli dəyişikliklər dövrünü yaşayan bölgədə” rolu təsadüfi qabardılmır. Şablon səslənən “enerji dəhlizi” sözləri arxasında əslində Qərb-Rusiya enerji savaşında Azərbaycanın kimin yanında olmasına verilən önəm vurğulanır. Azərbaycanın da mühüm tərəfdaşı olduğu Yeni İpək Yolu layihəsi Avropa ilə Asiyanı birləşdirəcək təkcə dəmiryolu deyil. Bu, həm də regionda güclənmək ambisiyasından bir an olsa geri çəkilməyən Kremlin zəiflədilməsi planıdır ki, Amerika buna dəstəyinin ifadə edir. Səfir “Azərbaycan Əfqanıstanda nəqliyyat dəhlizləri və sülhməramlı əməliyyatları dəstəkləməklə ABŞ və NATO ilə vacib tərəfdaşlıq edir”, yazması ölkəmizin regionda Rusiya qarşısında heç də təklənmədiyinin ifadəsi kimi qiymətləndirilə bilər.

Nəhayət, səfirin məqaləsinin sonunda “Biz dostuq, yoxsa yox” sualına “bəli” cavabı da xüsusi önəm kəsb edir. Bu, son ilyarımda ABŞ-Azərbaycan münasibətləri barədə ən çox səslənən suala təkcə Bakıdakı səfirin “bəli” cavabı deyil. Bu, Konqresdə Azərbaycan hökumətinə qarşı sanksiyaları nəzərdə tutan “Azərbaycanın demokratiya Aktı” adlı qanun layihəsinin gözlənilən müzakirəsi ərəfəsində rəsmi Vaşinqtonun mövqeyidir ki, səfir bunu xüsusi qabardıb.

***
ABŞ prezidenti Barak Obamanın prezident İlham Əliyevi aprel ayında Vaşinqtonda keçiriləcək 4-cü Nüvə Təhlükəsizliyi Sammitinə dəvət etməsindən sonra iki ölkə arasındakı siyasi münasibətlərdə hiss olunacaq yumşalma başlayıb. Bu dəvətdən bir neçə gün sonra Milli Təhlükəsizlik Şurasının Avropa üzrə baş direktoru Çarlz Kapçanı Bakıya səfər edərək prezidentin qəbulunda olub. Bəzi siyasi ekspertlər də Vaşinqtonun Azərbaycanla münasibətlərində yeni mərhələnin başlandığını, hətta “Bakıya işinin düşdüyünü” hesab edirlər.

Ümumi rəy ondan ibarətdir ki, ABŞ üçün dost yox, sadəcə, dövlət maraqları var. Bu baxımdan hesab olunur ki, ABŞ-ın Qafqazda və xüsusilə də Azərbaycanda yeni maraqları yaranıb. Bu səbəbdən iki ölkə arasında münasibətlər yenidən yumşalan xətt üzrə inkişaf edir. Bəs ABŞ-ın Azərbaycandan istəyi nədir?

“Səfirin şifrəli mesajlarında” bunlara qısaca toxunduq. Müxalifət liderlərinin yersiz qəzəbinə gəlməmək üçün onu da qeyd edək ki, Amerika Azərbaycanda əlbəttə ki, şəffaf cəmiyyət istəyir. Bunu səfir məqaləsində də vurğulayıb. Amma indi başlıca istək demokratiya deyil, dünya və Amerika daha qlobal problemlərlə məşğuldur ki, burada Azərbaycan da yer alıb. Suriya məsələsində Azərbaycana verilən önəm, Londonda keçirilən sammitə prezident İlham Əliyevin dəvəti əlbəttə ki, sıradan hadisə deyil. Dünya gücləri xarabazara çevrilmiş Suriyada üz-üzə gəlib. Rusiya və ABŞ arasında Suriyada atəşkəs barədə qərarın reallaşacağına heç kim inanmır.

Əksinə, Amerikanın hərbi müdaxiləsi, bölgədə yeni və bəlkə də həlledici müharibə yetişməkdədir. Azərbaycan prezidentin bütün son çıxışlarında bu toqquşmalar barəsində danışması da təsadüfi deyil. Rusiya Suriyadakı hədəfləri Xəzərdən də vurur, Azərbaycan üzərindən qırıcıların uçması ilə bağlı xəbərlər də var. Azərbaycanın gözlənilən mümkün savaşda tərəf olacağı gözlənilən deyil. Amma ərazisi üzərindən hansısa hərbi təyinatlı uçuşları əngəlləmək də dövlət maraqlarına tam uyğun hesab edilə bilməz. Regional savaşda kobud desək, “ayaq altında” qalmaq və ya ciddi zərər görmək təhlükəsi də həmişə var ki, bunu hazırda qardaş Türkiyənin nümunəsində görmək olar.

Suriya savaşı Azərbaycanın savaşı deyil. Amma Azərbaycanın regional və geostrateji mövqeyi onu dünya gücləri üçün əhəmiyyətli edir. Rusiya bu yanaşmada daima qaba davranır, məsələn, Xəzərdəki məlum əməliyyatlarda Azərbaycanın razılığını almağa belə lüzum görmür. Amerikanın isə nə qədər tənqid edilsə də, bu kimi məsələlərdə yanaşması Rusiyadan fərqlidir.

Amerika daima Azərbaycanın qlobal terrorçuluğa qarşı mübarizədə önəmli tərəfdaş olduğunu, Əfqanıstanda sülhün yaradılmasında iştirakını xüsusi vurğulayır. Səfir Sekutanın məqaləsində də bu yanaşma açıq mətnlə yazılıb.

Dəyişən maraqlar dəyişən dünyanın həm də bir gerçəkliyidir. Dövlət insan deyil, onun iki sifəti yoxdur, dəyişən maraqları var. Nəhəng Amerikanın da çoxüzlü dünya siyasətində üzü indi Azərbaycana tərəfdir...

“Yeni Müsavat”