İnsan qalay qutuda həyata uyğunlaşmır, saatda 30 min kilometr sürətlə sıfır cazibə qüvvəsi ilə yarışır. Ancaq astronavtların kosmik gəmilərdə dözməli olduqları şərtlər bunlardır. Ağırlıq bədəni həddindən artıq yükləyir və sızan radiasiya bir anda xərçəngə səbəb ola bilər və sinir sisteminin hüceyrələrini məhv edə bilər.

İnsan cazibə gücünə öyrəşib. Onsuz əzələlər atrofiyaya başlayır, sümüklər kövrək olmağa başlayır. Kosmosda bir insan hər ay sümük kütləsinin təxminən 1% -ni itirir.

KONKRET.az xəbər verir ki, bu, yaşlı bir insanın onurğa sütununun bir ildə dəyişməsi ilə müqayisə edilə bilər.

Bədəndəki qan və mayelər normal dövran etmir. Qan bacaklardan bədənin yuxarı hissəsinə axır, üz şişir. İntrakranial təzyiq səbəbindən görmə azalır. Bəzi astronavtlar dünyaya qayıtdıqdan sonra görmə problemlərindən əziyyət çəkirlər. Qan laxtalanma riski artır. Bir neçə il əvvəl bir astronavtın boyun damarında qan laxtalanması əmələ gəldi. Xoşbəxtlikdən stansiyada qan paylacılar var idi.

Kosmosun kosmonavtlara təsiri hazırda geniş araşdırılır. Müxtəlif kosmik təşkilatlar yenidən aya və hətta Marsa insan göndərməyi planlaşdırırlar. Elmi jurnal “Cell” bu yaxınlarda bu mövzuda bir sıra tədqiqatlar yayımladı. Bir tədqiqatda 59 astronavtdan alınan qan və hüceyrə nümunələri analiz edilib. “Hüceyrələrin enerji mərkəzi” olan mitokondriyanın güclü aşırı yüklər altında kosmosa düşdüyü ortaya çıxdı. Mitokondrial fəaliyyətin pozulması bütün bədənə təsir edir. Bədəndəki müxtəlif dəyişiklikləri izah edən bir mexanizm tapdıq. Hər şey səhv olur və səbəb mitokondriyanın fəaliyyətindədir ” – deyə NASA-dan araşdırma qrupunun rəhbəri Afşin Beheşti bildirib.

İnsan genləri də fərqli işləməyə başlayır və DNT zədələnməsi astronavtlarda da qeyd edilib. Ətraf mühit sözdə epigenetik dəyişikliklərə səbəb olur, yəni bəzi genlər daha aktiv işləməyə başlayır. Bu isə immunitet sisteminə və əzələ funksiyasına da təsir edir. Qaraciyərin funksiyası və metabolizması da əziyyət çəkir. “Pis xolesterol” adlanan, aşağı sıxlıqlı lipoproteinlərin həcmi artır, “yaxşı xolesterol”, yüksək sıxlıqlı lipoproteinlərin həcmi azalır.

NASA maraqlı bir müşahidə də aparıb. Müşahidə zamanı bəlli olub ki, kosmosdakı xromosomların terminal bölmələri uzadılır. Baxmayaraq ki, əvvəllər bunun qısaldılmış olduğuna inanılırdı. Bu müşahidə əvvəllər NASA araşdırmasında kosmonavt Skot Kellinin cəsədinin əkiz qardaşının bədəni ilə müqayisə edildikdə müəyyən olub. Kelli demək olar ki, bir ili kosmik gəmidə keçirdi. Əkiz qardaşları isə onu vətənində gözləyirdi.

Telomerlər hüceyrələr bölündükdə xromosomları qoruyur. Ancaq insan böyüdükcə telomerlər büzülür və qoruyucu membran incəldikdə hüceyrələr ölür. Beləliklə, telomerlər nə qədər uzun olsa, bir o qədər yaxşıdır. Telomerlərin kosmosda uzanması yaxşı xəbər deyil. Bu proses insanlarda oksidləşdirici stresə səbəb olur və dünyaya qayıtdıqdan sonra kosmonavtların telomerləri daha da daralır. Bu dəyişikliklər həyati təhlükə yaratmır. Ancaq kosmosda insan bədəninin çox güclü aşırı yüklər yaşadığını və hüceyrələrin həmişəkindən daha sürətli yaşlandığını göstərir. Və bəzi dəyişikliklər ömür boyu davam edə bilər.

“Cell” ABŞ-ın elmi jurnalı.

Tərcümə etdi: Surxay Atakişiyev,