Dağlıq Qarabağ və Azərbaycanın erməni işğalında oldan digər əraziləri ilə bağlı Ermənistanın tutduğu aqressiv, hər hansı məntiqə və beynəlxalq qanuna uyğun olmayan mövqeni izah etməyə çalışanda ermənilər "millətin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ", "tarixi torpaqlar", "azadlıq istəyi" və bu kimi emosional, efemer, absurd iddiaları irəli sürür, mənasız əsaslandırmalardan yararlanmağa çalışırlar.
Münaqişə zonasında son günlər vəziyyətin həddən artıq ağırlaşması, Ermənistan prezidenti Serj Sarksiyanın faktiki olaraq sülh danışıqlarını rədd etməsi, əksinə Dağlıq Qarabağa Ermənistandan əlavə silah, hərbi texnika və silahların göndərilməsi İrəvanın daha da sərt mövqe tutduğunu göstərir.

Daha konkret desək, S.Sarkisyan heç bir halda Dağlıq Qarabağdan çıxmayacaqlarını, üstəlik münaqişə zonasına sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməyəcəyini və ümümiyyətlə, Ermənistanın müzakirələrə meylli olmadığını deyir.
Ermənistanda illərdən bəri davam edən "Qarabağ isteriyası" son günlərdə daha da aktivləşib və bu həşir "erməni vətənpərvərliyi" kimi qələmə verilir.
Fəqət, belə deyil.

Daha doğrusu, Dağlıq Qarabağdakı ermənilər, Ermənistan rəhbərliyi və siyasi təşkilatları, hərbçiləri, habelə dünyanın müxtəlif ölkələrindəki erməni diaspor təşkilatlarının "Dağlıq Qarabağ sevgisi"nin izharları nə "erməni ideyası", nə "vətənpərvərlik", nə də millətin öz müqəddəratını təyin etmək hüququnun eybəcər, ermənisayaq interpretasiyasına bağlı deyil.
Səbəb daha banal, trivialdır.
Ermənilərin "Dağlıq Qarabağ yanğı"sının əsas səbəbi Dağlıq Qarabağda və işğal altında olan digər ərazilərimizdəki təbii sərvətlərdir.

Məhz həmin ərazilərdəki hərbi-strateji əhəmiyyət kəsb edən resurslara görə Ermənistan rəhbərliyi və erməni diasporu "Ermənistanın taleyi Dağlıq Qarabağda həll olunur" deyirlər.
Faktlara nəzər salaq.

Hazırda Dağlıq Qarabağda və Azərbaycanın erməni işğalında olan 7 qonşu rayonunda qızıl, mərmər, gümüş, mis və s. təbii ehtiyatları hasil edən 32 müəssisə fəaliyyət göstərir. Onların istisnasız olaraq hamısı Ermənistana məxsusdur. "Sterlite Gold Ltd", "Sirkap Armenian", "Base Metals", "Manex and Valex", "Armenian Copper Programme", FDM kimi şirkətlər 2001-ci ildən bəri Dağlıq Qarabağda və işğal altındakı digər ərazilərimizdə 22,9 ton qızıl çıxarıb Ermənistana daşıyıblar. Sadəcə, 17,6 ton qızılı FDM hasil edib.

Dağlıq Qarabağda və işğal olunmuş 7 rayonumuzda 5 qızıl, 6 civə, 2 mis, habelə qurğuşun, sink, 9 gips, 4 mərmər-tuf yataqları var. Üstəlik, 17 qiymətli daşlar, 10 mineral su, 7 müalicəvi palçıq yataqlarını da unutmamalıyıq.
Bundan başqa, həmin ərazilər zəngin vismut, vanadium, kobalt, xrom, maqnezium, nadir metallar, kükürd kolçedanı ehtiyatlarına malikdir.

Ehtiyat və resursların toplam həcminə gəldikdə, Dağlıq Qarabağda erməni işğalındakı 7 rayonda 1250 ton qızıl, 4550 ton gümüş, 1,84 milyon ton mis, 662 min ton qurğuşun, 775 min ton sink, 152 min ton kobalt, 2,25 milyon ton xrom, habelə tərkibində əsas xammalın miqdarı 40 faizdən artıq olan 123 milyon ton boksit var.
Ən başlıcası isə Dağlıq Qarabağla ətraf rayonlarda neft var. Hadrut, Ağdərə və Əsgər rayonlarındakı bəzi yerlərdə neft hətta yer səthinə çıxır.

ABŞ-dakı Con Hopkins Universitetinin hesablamalarına görə, sadəcə Cəbrayıl və Zəngilan rayonlarında ümumi ehtiyatları 150 milyon ton neft və 258 milyard kubmetr olan təbii qaz yataqları var. Sözügedən bölgədə geoloqların "lokal tələ"lər adlandırdıqları 7 yataqlar blokunda isə 5 milyon ton neft və 19 milyard kubmetr təbii qaz ehtiyatları mövcuddur.
1991-ci ildə ermənilərin işğal etdikləri Laçın rayonu da təbii ehtiyatlarla çox zəngindir. M.Sultanov və T.Şahsuvarovun "Azərbaycana geoloji ekskurs" (Bakı, "Azərneftnəşr", 1960) kitabına istinad edən Aleksey Çiçkin "Voenno-Promışlennıy Kuryer"də yazır ki, Laçın rayonunda bəzi bitkilərin bərkimiş qətranı olan kopal var. Asan alovlanan, alışan kükürd iyi verən komal kimya sənayesi üçün çox dəyərli xammaldır.

Ağdərə rayonunda da iri neft yatağının olduğu vurğulanır. Elə həmin rayondakı Heyvalı (Drmbon) kəndinin yaxınılığında Ermənistanın "Vallex Group" şirkətinin ("Base Metalls"ın törəmə strukturu) 2002-ci ilin avqustunda istifadəyə verdiyi kombinat qızıl-mis yatağının istismarı ilə məşğuldur.

1200 nəfər işçinin 4 növbədə çalışdığı bu kombinatdan konsentrat Ermənistandakı Alaverdi mis-molibden zavoduna daşınır, orada metallurji emala məruz qalır, sonra isə tərkibində qızıl olan mis Avropa Birliyi ölkələrinin bazarına çıxarılaraq satılır.
Sadəcə, həmin kombinat son 14 ildə Ermənistan büdcəsinə 197,5 milyon dollar xalis gəlir verib.
Kaşen və Sahkaşen kəndlərinin yaxınlığında isə uran yatağının aşkarlandığı vurğulanır.

Ağdərə rayonundakı Qızılbulaq yatağında 13,6 min ton qızıl və 47,9 milyon ton mis, Mehmana yatağında 37,3 milyon ton qurğuşun və 40,4 milyon ton sink, Dəmirli yatağında 100 milyon ton mis, Canyataq-Gülyataq yataqlarında isə 5 min ton qızıl ehtiyatı var.

Ermənilər işğal etdikləri Kəlbəcər rayonunda yerləşən Söyüdlü (Zod) yatağından da bəhrələnirlər: bu yataqda 112,5 ton qızıl var. Rayondakı Ağduzdağ və Tuthun yataqlarının ehtiyatlarının ümumi həcmi 13,2 ton qızıldır.

Zəngilan rayonundakı Vəcnəli yatağına gəldikdə, orada 6,5 ton qızıl və 3 min ton mis var.
Hazırda Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejimin gəlirlərinin 73 faizini dağ-mədən sənayesində fəaliyyət göstərən Ermənistan şirkətlərinin ödənişləri təşkil edir.
Ermənistanın "Armenian copper program" şirkəti isə bu il rafinə olunmamış mis istehsalını 6,8 faiz artıraraq 1778 tona çatdırıb.

Kanadanın "First Dynasty Mines" (FDM) şirkətinin Ermənistandakı bölməsi olan FDM-ə Kəlbəcər rayonu "verilib". Bu şirkət "Söyüdlü" yatağında ildə 4,5 tion xalis qızıl çıxarır. Ümumiyyətlə isə FDM Kəlbəcər rayonunda ildə 16,2 ton qızıl hasil edir.
Aktivlərinin əksəriyyəti Markus Randolfa məxsus "Sterility Gold LTD" şirkəti 2004-ü ildən bəri Dağlıq Qarabağda və Azərbaycanın işğal olunmuş digər rayonlarındakı yataqların istismarına 29 milyon dollar vəsait yatırıb.
Ermənistandakı "Ararat Gold Recovery Company" (AGRC) şirkəti Ağdərə və Laçın rayonlarındakı qızıl yataqlarının istismarı ilə məşğuldur. AGRC şirkəti hazırda 370 ton qızıl ehtiyatının faktiki sahibidir.

Ermənistandakı "Global Gold" şirkətinə gəldikdə isə, bu struktur Kəlbəcər və Zəngilan rayonlarında qızıl hasilatı ilə məşğuldur.
Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonlarındakı 4 milyon ton mis, 1,6 milyon ton sink və qurğuşun, 214 ton qızıl ehtiyatlarına malik yataqlar, habelə kvars qumu, çox keyfiyyətli gil və gips yataqlarını da unutmayaq.

Ekspertlərin təqribi hesablamalarına görə, Dağlıq Qarabağda və Azərbaycanın erməni işğalındakı digər ərazilərində, yəni 7 rayonda indiyədək kəşf olunmuş, resursları hesablanmış yataqlarla mədənlərin resursları minium 7.6 milyard dollar həcmindədir.

Erməni işğalında olan rayonlarımızdakı yataqların siyahısına nəzər salaq:

Ağdərə

"Qızılbulaq"
"Mehmanə"
"Dəmirçi"
"Canyataq"
"Gülyataq"
"Ağdərə"
"Şorbulaq"

Şuşa

"Şuşakənd"
"Şirlan"

Xocalı

"Zərinbax"
"Ağçay"
"Əsgəran"

Xocavənd

"Ediş"
"Xocavənd"

Kəlbəcər

"Söyüdlü"
"Ağduzlaq"
"Tuthun"
"Ağyataq"
"Levçay"
"Şorbulaq"
"Ağdəyə"
"Kilsəli"
"Keşdək"
"Keçəldağ"
"Çelli"
"Yuxarı İstisu"
"Aşağı İstisu"
"Tuthun-Qarasu"
"Mozçay"
"Qoturlu"

Laçın

"Çilkəz"
"Narzanlı"
"Xoçaz"
"Əhmədli"
"Yuxarı Həkəriçay"
"Novruzlu"
"Laçın"
"Quşçu"
"Minkənd"

Qubadlı

"Hacılı"
"Xanlıq"
"Qubadlı"

Zəngilan

"Vecnəli"
"Oxçuçay"
"Zəngilan"
"Vartaz-1"
"Vartaz-2"
"Hərifan"

Cəbrayıl

"Tuluz"
"Qaracalı"
"Soltanlı"
"Çaxmaxçay"
"Göyərçin-Veysəlli"
"Minbaşılı"
"Ağtəpə"
"Cəfərabad"
"Şahverdilər"
"Çaxmaqqaya"

Fizuli

"Şahbulaq"
"Gülablı"
"Çobandağ"
"Boyəhmədli"
"Qarqarçay-1"
"Qarqarçay-2"
"Xaçınçay"
"Qarğaçay"
"Ovruzlu"
"Yusifli"

Ermənilərin həmin milyardları əldən verməmək üçün "Dağlıq Qaradağ ermənilərinin mübarizəsi" adlı mif uydurduqlarının səbəbləri indi bəlli oldumu?

.... Sabiq Sovetlər Birliyində "yenidənqurma" illərində SovİPK MK-ın baş katibi Mixail Qorbaçovun iqtisadi müşaviri olmuş erməni akademik Abel Aqanbeqyan hələ 1987-ci ildə Parisdə Daşnaksutyun nümayəndələri ilə qapalı görüşündə demişdi: "Dağlıq Qarabağ mütləq bizim olmalıdır. Məsələ siyasətdə, istəklərdə və ya başqa ünsürlərdə deyil. Dağlıq Qarabağda ətrafdakı rayonlar əsl xəzinədir! O xəzinə bizim olmalıdır!"

Milli.Az