Ürək xəstəlikləri və insult üçün əsas risk faktorları düzgün olmayan qidalanma, fiziki hərəkətsizlik, tütün və alkoqol kimi zərərli vərdişlərdir.
Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Kardiologiya İnstitutunun direktor müavini, professor Rafail Daşdəmirov ürək-damar xəstəlikləri ilə bağlı müsahibə verib. Sputnik Azərbaycan həmin müsahibəni oxuculara təqdim edir:
- Rafail müəllim, ilk öncə ürək-damar sistemi xəstəliklərinin yaranma səbəbləri haqqında məlumat verərdiniz...
- Ürək-damar sisteminin ən çox görülən patologiyalarına hipertenziya, aritmiya, ürəyin işemik xəstəliyi, ürək çatışmazlığı daxildir.
Hipertenziya qan təzyiqinin artmasıdır. Xəstəlik asimptomatik ola bilər və ya başgicəllənmə, baş ağrısı, qulaqlarda səs-küy, gözlər qarşısında yanıb-sönən ləkələr, ürəkbulanma, zəiflik və yuxusuzluq kimi hadisələrlə müşayiət oluna bilər.
Aritmiya ürək əzələsinin daralma tezliyinin, ritminin və ardıcıllığının pozulmasıdır. Aritmiyanın əsas simptomlarına qeyri-bərabər, çox sürətli və ya yavaş ürək döyüntüsü, başgicəllənmə, huşunu itirməyə yaxın və sinə ağrısı daxildir. Bəzi hallarda ürək ritminin pozulmasının heç bir əlaməti hiss olunmur.
Ürəyin işemik xəstəliyi (ÜİX) kifayət qədər qan tədarükü səbəbindən miokardın zədələnməsinin meydana gəldiyi bir patologiyadır. Çox vaxt ÜİX simptomları fiziki fəaliyyət zamanı sinə ağrısı, hava çatışmazlığı hissi, nəfəs darlığı, şişkinlik, ürək işində fasilələr, aritmiya simptomları ilə ortaya çıxır.

Ürək çatışmazlığı, ilk növbədə ürək əzələsinin kontraktilliyinin azalması nəticəsində yaranan pozğunluqlar kompleksidir. Bunlara siyanoz, nəfəs darlığı, hemoptizi (qanla qarışıq bəlğəm çıxarma), sürətli ürək döyüntüsü, ödəm və qaraciyərin böyüməsi daxildir.
Qazanılan ürək qüsurları ürəyin qapaq aparatının və böyük damarların pozulması ilə əlaqəli xəstəliklərdir. Əsas təzahürlər ürəkdə ağrı, nəfəs darlığı, şişkinlik, sürətli ürək döyüntüsü, öskürək, hemoptizi, fiziki fəaliyyət zamanı sinə ağrısı, başgicəllənmə, huşunu itirmədir.
Ürək-damar xəstəlikləri bir sıra səbəblərdən qaynaqlanır. Bunlara biz ürək və qan damarlarının anadangəlmə qüsurları, piylənmə, lipid metabolizmasının pozulması, endokrin sistemin pozulması, infeksiyalar (streptokok, enterokok və s.), oturaq həyat tərzi, stres, digər orqan və sistemlərin xəstəlikləri (məsələn, diabet, böyrək xəstəliyi), irsiyyət və s. aid edə bilərik.
- Ürək-damar xəstəlikləri üçün risk faktorları hansılardır?
- Kardiologiyada "ürək-damar qəzaları üçün risk faktorları" anlayışı var. Faktorlar qan tədarükünün kəskin pozulması kimi başa düşülür. Bu ürək əzələsində baş verərsə infarkt, beyində olarsa insult adlanır.
Ürək xəstəlikləri və insult üçün əsas risk faktorları düzgün olmayan qidalanma, fiziki hərəkətsizlik, tütün və alkoqol kimi zərərli vərdişlərdir.
Davranış risk faktorlarının təsiri qan təzyiqinin, qan qlükozasının, qan lipidlərinin artması, artıq çəki və piylənmə ola bilər. Bu "ara risk faktorları" ilkin tibbi yardım müəssisələrində qiymətləndirilə bilər.
Elmi cəhətdən sübut olunub ki, duz qəbulunu azaltma, meyvə-tərəvəz istehlakı, müntəzəm fiziki fəaliyyət, tütün və alkoqol kimi zərərli vərdişlərdən imtina ürək-damar xəstəliklərinin inkişaf riskini azaldır. Bundan əlavə, şəkərli diabet, yüksək qan təzyiqi və yüksək lipid səviyyələri olan insanlarda ürək-damar xəstəliklərinin riskini azaltmaq, infarkt və insultun qarşısını almaq üçün dərman müalicəsi lazım ola bilər.
- Ürək-damar xəstəliklərinin ümumi simptomları haqqında məlumat verərdiniz.
- Çox vaxt əsas qan damarı xəstəliyi asimptomatikdir. Ürək böhranı və ya insult xəstəliyin ilk xəbərdarlığı ola bilər. Ürək böhranının simptomlarına sinənin ortasında ağrı və ya narahatlıq, qollarda, sol çiyində, dirsəklərdə, çənədə ağrı və ya narahatlıq daxildir.
Bundan əlavə, insan nəfəs almaqda çətinlik çəkə və ya nəfəs darlığı ilə qarşılaşa bilər. Həmçinin, ürəkbulanma, qusma, başgicəllənmə və ya huşunu itirmə, soyuq tər, solğunlanma müşahidə olunur. Qadınlarda nəfəs darlığı, ürəkbulanma, qusma, bel və çənə ağrıları daha çox olur.
İnsultun ən çox görülən simptomu üzdə, əksər hallarda bir tərəfdən, qolda və ya ayaqda ani zəiflikdir. Digər simptomlara üzün, xüsusən də bir tərəfdən, qolların, ayaqların qəfil uyuşməsı, danışmaqda, nitqi başa düşməkdə çətinlik, bir və ya hər iki gözdə görmə çətinliyi, gəzinti çətinliyi, başgicəllənmə, balans və ya koordinasiya itkisi, heç bir xüsusi səbəb olmadan şiddətli baş ağrısı, həmçinin şüur, huşun itirilməsi aiddir.
Bu simptomları yaşayan insanlar dərhal həkimə müraciət etməlidirlər. Müayinə zamanı kardioloq tərəfindən xəstəliyin mərhələsi nə qədər tez aşkar edilərsə, müalicəsi bir o qədər asan aparılar. Buna görə, ildə ən azı bir dəfə EKQ müayinəsindən keçmək lazımdır.
- Doktor, ürək-damar xəstəliklərindən özümüzü necə qoruya bilərik?
- Ürək-damar sistemi xəstəliklərinin qarşısının alınması bu xəstəliklərin əksəriyyəti üçün ümumi olan tədbirlər kompleksindən ibarətdir. Lakin bəzi xəstəliklər ayrıca yanaşma tələb edir. Bəzi ümumi tövsiyələrə diqqət yetirmək lazımdır. İlk növbədə, ürək-damar sisteminin xəstəlikləri neyropsik stres əsasında yaranır. Nəticə etibarilə, onların miqdarının və intensivliyinin azaldılması bütün ürək-damar xəstəliklərinə qarşı güclü profilaktik tədbirdir.
Fiziki aktiv həyat tərzi ürək-damar xəstəliklərinin qarşısının alınmasında zəruri komponentidir. Bunlara təmiz havada uzun gəzintilər, üzgüçülük, qaçış, yəni insanın sağlamlığına xeyir verən hər hansı fiziki fəaliyyət aiddir. Bu fəaliyyətlər qan damarlarının divarlarını gücləndirir və bununla da bir çox ciddi xəstəliklərin qarşısını alır.
Eyni zamanda, istirahət də tam olmalıdır. Normal yuxu müddəti gündə 8-10 saat arasındadır.
Beləliklə, fiziki aktivlik, düzgün qidalanma, pis vərdişlərdən imtina və müntəzəm profilaktik müayinələr ürək-damar xəstəliklərinin inkişafını minimuma endirir.