Dünya təcrübəsi ilə müqayisədə Azərbaycan hökumətinin körpələrə münasibəti utancvericidir; Natiq Cəfərli: “Bir müddət sonra demoqrafik vəziyyət kəskin pisləşə bilər”
Azərbaycanda yeni doğulan körpə üçün birdəfəlik müavinət 90 manat, yeni doğulan buzov üçün isə ayrılan vəsait 100 manatdır. Yəni dünyaya gələn uşağa görə 1-ci, 2-ci, 3-cü və s. övlad olmasından, təbii doğuşla, yaxud süni mayalanma ilə doğulmasından asılı olmayaraq 90 manat ayrılır. Süni mayalanma ilə əmələ gələn buzova görə isə fermerə 100 manat subsidiya verilir.

Təbii ki, ölkədə yeni doğulan heyvana insandan çox pul verilməsi gülüş doğurur. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş müavinətlər arzu olunan, demoqrafik durumu balanslaşdıra biləcək səviyyədə deyil.

Bir çox dünya ölkələrində uşaqlara verilən müavinətləri müqayisə edəndə, bizdə durumun acınacaqlı olduğunu görərik. Azərbaycanda uşağın anadan olmasına görə birdəfəlik müavinət 90 manat müəyyənləşdirilib.

İşləyən qadın analıq məzuniyyəti dövründə hər ay kiçik bir məbləğ alır. Yəni bu müddətdə ana işə çıxmırsa, uşağı 1 yaş yarıma çatanadək 20 manat müavinət, 1,5-3 yaşadək isə 15 manat müavinət alır. İşləməyən analar isə bu yardımdan məhrumdur. Onlar yalnız birdəfəlik 90 manat məbləğində yardım alırlar.

90 manat isə bir körpənin maksimum 1 aylıq yeməyinə, pampersinə çatır. Onu da diqqətə çatdıraq ki, hazırda bir körpənin dünyaya gəlişi zamanı təkcə xəstəxana xərcləri 500-1000 manat civarında dəyişir. Düzdür, dövlət xəstəxanalarında doğuş pulsuzdur, amma...

Xatırladaq ki, 2006-cı ilin yanvarınadək 18 yaşa qədər olan uşaqlara da 1 manat 80 qəpik məbləğində müavinət verilirdi. Ancaq sonradan bu müavinət də ləğv edildi və birdəfəlik müavinət müəyyən olundu. Bu da ailədə uşaqların sayı 5 nəfərdən çox olarsa, o zaman 18 yaşadək hər uşağa 30 manat müavinət verilir. Xarici ölkələrdə isə durum tamamilə fərqlidir. Məsələn, Ukraynada birinci uşağa görə məbləğ 1800 dollar, ikinci uşağa görə 3750, üçüncü və ondan sonrakı uşaqlara görə 7140 dollar ödənilməsi nəzərdə tutulur. Avropada isə uşaqlar üçün nəzərdə tutulan müavinətlər və imkanlar tamamilə fərqlidir.
Almaniyada hər bir uşağa 3 yaşınadək ayda 270 avro pul verilir.

Bir yaşından isə uşağın adına ipoteka krediti sənədləşdirmək mümkündür. Fransada hətta uşaq dünyaya gəlməmiş, ana hamilə ikən uşağa görə müavinət alır. Britaniyada isə birdəfəlik yardım 500 funt-sterlinqdir. Bəzi ərəb ölkələrində isə bu məbləğ 20 min dollardan başlayır. Bir çox ölkələrdə çoxuşaqlı ailələrə xüsusi status, əlavə güzəşt və imtiyazlar verilir.

Fransada hələ 1921-ci ildən “Böyük ailə” adlı dövlət proqramı fəaliyyət göstərir. Həmin proqrama əsasən dövlət siyasəti çərçivəsində çoxuşaqlı ailələrə subsidiyaların və imtiyazların verilməsi nəzərdə tutulub. Çoxuşaqlı ailələrə həmçinin vergi imtiyazları da təqdim olunur. Hər doğulan uşaq vergilərin azalması deməkdir. Beləliklə, əgər ailədə 4 uşaq varsa, həmin ailə praktik olaraq vergi ödəmir.

İsveçdə çoxuşaqlı ailələrə proqressiv müavinətlər verilir və bu müavinətlər hər yeni doğulmuş uşağa görə artır. Əlavə olaraq yaşayış üçün ev haqqı, məktəbəqədər müəssisələrin xərci dövlət tərəfindən ödənilir, hətta ərzaq üçün xüsusi talonlar verilir. Burada natamam, xüsusilə də qadın tərəfindən idarə olunan ailələrə bir sıra əlavə güzəştlər də təqdim olunur. Finlandiyada isə çoxuşaqlı ailələrə, tək valideynli ailələrə hər hansı bir imtiyaz verilmir. Lakin müxtəlif səpkilərdə sosial müavinətlər verilir. Bunlardan biri “yeni doğulmuşlar üçün paket”dir. Bu paket bütün qadınlara şamil edilir və uşağın 1 yaşına qədər hər bir ehtiyacları ödənilir. Paketin məbləği bir neçə yüz avro ilə ölçülür. Uşaqlar böyüdükcə, onların digər ehtiyacları da nəzərə alınaraq müəyyən güzəştlər verilir.
Polşada isə hazırda yeni meyar qəbul olunub: Əgər çoxuşaqlı ailələrdə adambaşına düşən gəlir 125 dollardan azdırsa, onda həmin ailəyə imtiyazlar verilir. Əgər ailədə əlil uşaq varsa, valideynlərdən biri işləmirsə, həmin uşağa qulluq göstərməklə məşğul olurlarsa, onda həmin məbləğ 2 dəfə çox verilir. Çexiyada hər doğulan uşağa görə qadının təqaüd yaşı azaldılır. Rusiyada 1992-ci ildə “Çoxuşaqlı ailələrə sosial yardımın edilməsi” haqqında sərəncamda çoxuşaqlı ailələrə yardım 32 maddədə göstərilir. Onlardan biri çoxuşaqlı ailələrə 30 il müddətində, ilkin ödənişsiz ev krediti verilməsidir.

Rusiyada 1 uşağa görə 1500 rubl, 2 uşağa görə 3000 rubl, 3 uşağa görə 3500, 4 uşağa görə 4000 rubl verilir.

Maraqlıdır, Azərbaycanda niyə uşaq müavinətləri artırılmır?

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli müavinətlərlə bağlı məsələlərin çox bərbad vəziyyətdə olduğunu dedi: “Yeni doğulmuş uşaqlara, gənc ailələrə müavinətlərin verilməsi acınacaqlı səviyyədədir. Tək onu demək kifayətdir ki, Rusiyada ikinci uşağa təxminən 250-300 min rubl arası vəsait ödənilir. Üçüncü uşaqdan sonra bir çox kommunal xərclər dövlət tərəfindən ödənilir. Çoxuşaqlı ailələrə çox böyük dəstək proqramı var.

Təbii ki, bunun səbəbi Rusiyada doğuşun çox aşağı səviyyədə olması və dövlətin stimullaşdırma proqramlarını həyata keçirmək istəyidir. Azərbaycanda iqtisadi aktivlik xeyli dərəcədə zəifləyib, insanların gəlirləri azalıb, sosial gərginlik artıb, buna görə də sosial məsələlərdə daha aktiv olmaq lazımdır. Hökumət bu gün bu məsələləri görüb həll etmək istəməsə, bir müddət sonra Azərbaycanda da demoqrafik vəziyyət qonşu ölkələrdəki olduğu kimi ola bilər. Yəni əhalinin artımının xeyli dərəcədə sürətinin zəiflədiyini müşahidə edərik. Çünki iqtisadi çətinliklər artdıqca gənc ailələr dünyaya uşaq gətirmək haqqında qərar verməkdə çətinlik çəkir. Bir müddət sonra Azərbaycanda da Avropa ölkələrində və digər ölkələrdə olduğu kimi təkuşaqlı ailə modelinə keçid mümkün ola bilər. Sosial məsələlərin həllində gənc ailələrə daha ciddi yardımların ayrılmasına çalışılmalıdır. Əgər bu baş verməsə bir neçə ildən sonra Azərbaycan daha ciddi bir problemlə - demoqrafiq vəziyyətin kəskinləşməsi, artımın azalması ilə rastlaşa bilər. Ancaq görünür, Azərbaycan hökumətinin gündəliyində hələ ki bu məsələ yoxdur. Hökumət kənd təsərrüfatının stimullaşdırılmasını daha ciddi məsələ sayır. Ona görə də cins buzovlar dünyaya gəldikdən sonra onlara qulluq və stimullaşdırmaq üçün gənc heyvan sahibinə nisbətən daha artıq vəsait verilir”.Reportyor.org