Son günlərdə Çin və İran xarici işlər nazirləri iki ölkə arasında 25 illik strateji tərəfdaşlığı təsdiq edən razılaşma imzalayıb. Razılaşmaya əsasən hər iki ölkə qarşıdakı 25 il ərzinə qarşılıqlı münasibətləri daha da genişləndirəcək, müxtəlif istiqamətlərdə birgə fəaliyyətlər icra edəcək.

Çin razılaşmadan irəli gələn şərtlər daxilində İranın nüvə, kommunikasiya, dəmir yolları, liman və bank sektoruna 400 milyard dollar dəyərində investisiya yatıracaq. Bunun qarşılığında isə İran Çinə böyük miqdarda xam neftin satışını həyata keçirəcək.

İlk baxışda imzalanmış razılaşma Çinin öz sənayesinin inkişaf tempini qorumaq üçün gərəkli enerji ehtiyacı ilə əlaqələndirilə bilər.

Çünki Çin qlobal miqyasda öz iqtisadi gücünü qoruyub saxlamaq üçün ucuz xam neftin alınmasına ehtiyac duyur. Qərbin təcrid siyasəti nəticəsində dünyanın önəmli neft istehsalçılarından olan İranın əsas alıcısı da məhz Çindir. Qərbin sanksiyaları və İranın üzləşdiyi iqtisadi problemlər xam neftin alınmasında Çinin mövqelərini daha da gücləndirir. Çin asan şəkildə daha aşağı qiymətə İran neftinin alışını həyata keçirə bilir.

Çin növbəti 25 ildə nəyi hədəfləyir?

Digər tərəfdən Çin xarici işlər nazirini mətbuat konfransında “İran bəzi ölkələr kimi bir telefon zəngi ilə mövqe dəyişdirmir” deyə ifadə etməsi bir sıra maraqlı məqamlardan xəbər verir. İlk növbədə Çinli nazirinin bu açıqlaması bəzi ölkələrə mesaj xarakteri daşısa da, əslində Çinin son illərdə güvənilən və uzunmüddətli tərəfdaşlıq axtarışında olduğunu göstərir.

Eyni zamanda razılaşmanın 25 il müddətinə imzalanması da Çinin ikitərəfli əlaqələrdə uzun müddətli planlara sahib olduğunu göstərir.

Bu planlar hər nədirsə, Çin qarşıdan gələn 25 illik müddətdə öz enerji mənbələrinin davamlı olacağından əmin olmaq istəyir. İran da bu baxımdan Çin üçün etibarlı tərəfdaş hesab oluna bilər. lakin bunun üçün ilk növbədə İranla Qərb arasında davam edən ziddiyyət də gərək 25 il davam etsin.

Çinin İrana 400 milyard dollarlıq investisiya yatırması məhz bu istiqamətə yönəlib və Qərbin sanksiyalarının və təcrid siyasətinin tamamilə sıradan çıxması deməkdir. ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki siyasi kursuna zərbə olaraq qiymətləndirilə biləcək bu addım birbaşa Çinin maraqlarına xidmət edir.

İranın gücləndirilməsi nə üçün vacibdir?

Hazırda Bayden administrasiyası İranla yaşanan problemin aradan qaldırılmasını hədəfləyir. İranın dialoqa dəvət edilməsi və danışıqlar üçün yaşıl işıq yandırılması da ABŞ rəhbərliyinin problemlə daha çox vaxt ayırmaq istəmədiyini göstərir. Oxşar tendensiyas Ukayna məsələsi və Rusiya ilə də bağlıdır. ABŞ Çin-in təsirlərinin hər keçən günü daha da genişləndiyinin və ABŞ üçün real təhlükə olduğunun da fərqindədir.

Son illərdə baş verən siyasi proseslər Çinin ABŞ-la birbaşa rəqabət aparmaqda istəkli olmadığını göstərir. ABŞ-ın digər regionlardakı rəqibləri ilə problemlərini həll etməsi Çinin maraqlarına uyğun deyil.

Çünki bu halda Çin ABŞ-ın tək rəqibi olacaq və qonşu dövlətlərlə münasibətlərini nəzərə aldıqda Çin bu rəqabətdə elə də həvəsli görünmür.

Çin investisiyaları nəticəsində İranın güclənməsi bölgədə İsraili tətikləyəcək, dolayısı ilə də ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki siyasi kursunu dəyişməsinə səbəb olacaq. ABŞ İranın “nüvə problemi”, İranın Yaxın Şərqdəki ekspansiv siyasətinin qarşısının alınması, Yaxın Şərqdəki müttəfiqlərinin təhlükəsizliyinin təmin olunması kimi məsələlərlə daha yaxından məşğul olmalı olacaq.

Digər tərəfdən Rusiyanın Avropa üzərində hərbi təzyiqinin artması, Ukraynanın Şərqində, Qarabağda və Yaxın Şərqdə güclənməyə çalışması ABŞ-ın bu bölgələri də daha çox diqqətdə saxlaması və buradakı müttəfiqlərinin təhlükəsizliyi kimi məsələləri də gündəmə gətirəcək.

Çin ABŞ-ın dünyanın bütün bölgələrində münaqişələr aparmaqda maraqlı olmadığını, bü cür konvensional münaqişələrin ABŞ-ı zəiflədəcəyini yaxşı başa düşür.

Rusiya və İranın vasitəsi ilə ABŞ-ın yeni münaqişələrə daxil edilməsi isə Uzaq Şərqdə Çinin imkanlarını daha da genişləndirəcək. Çünki bu şərtlər daxilində ABŞ-ın Çini birbaşa hədəf alması təxirə düşəcək və Çin öz iqtisadi potensialını gücləndirmək üçün fürsət əldə edəcək.

Çinin mart ayı ərzində Rusiya və İranla əlaqələrdə maraqlı olması məhz bu amildən xəbər verir.

Çin hər iki ölkəyə gərəkli istisadi investisiyanı təmin edəcək, əvəzində isə bu ölkələr ABŞ-la Çin arasında fort-post rolunu oynacaq, ABŞ-ın təsir gücünü önəmli ölçüdə zəiflədəcəklər. Çin isə bu müddətdə iqtisadi inkişafının tempini daha da artıraraq ABŞ-ı geridə qoymaq istiqamətində önəmli addım atmış olacaq.