Material keçmiş dövlət başçıları, diplomatlar və yüksək rütbəli Kreml rəsmiləri ilə on ildən artıq müddətdə heç vaxt dərc edilməmiş söhbətlər əsasında hazırlanıb.

Qaynarinfo sözügedən materialı təqdim edir.

Yay axşamı Qara dəniz sahilində Soçi kurortunda yerləşən gecə klubu Roma imperiyasındakı qladiator döyüşünün müasir versiyasını xatırladırdı. Rusiya döyüşçüləri qarışıq döyüş növləri üzrə yarışda "dünya" komandasını məğlub etdilər. Kulminasiya nöqtəsi 44 yaşlı amerikalı döyüşçünün nokautu oldu. 2013-cü ilin avqust ayı idi və birinci sırada ağ köynək geyinmiş Vladimir Putin oturmuşdu. Altı aydan sonra Rusiya prezidenti ölkəsini qarşıdurma və sonucda, genişmiqyaslı münaqişə yoluna gətirdi.

Soçidəki səhnə Putinin dünyagörüşünü əks etdirirdi: ölkəsinin dünya düzənindəki yerinin hörmətsizlik kimi görünməsi və bunun qarşısında Rusiya gücünün səhnələşdirilmiş nümayişi.

Ukraynada Putin qlobal nizamı Rusiyanın xeyrinə yenidən formalaşdırmaq üçün ABŞ və Avropaya həlledici zərbə vurmağa çalışır. Putinin hərbi güc və incikliklərlə dəstəklənən oyunu dünyanı öz iradəsinə təbe elətdirə bilməsindən ibarətdir. Öz ərazi ambisiyaları olan Çin Rusiyanın öz sərhədlərini nə qədər genişləndirə biləcəyini diqqətlə izləyir.

Trampdan ruhlanan ABŞ respublikaçıları Ukraynanın silahlanmasının davam etdirilməsinə getdikcə daha çox qarşı çıxırlar. Milyarder İlon Mask da dünən amerikalıları Ukraynaya maliyyə yardımından imtina etmək üçün Konqresi lobbiləşdirməyə çağırıb. O, Putinin "heç vaxt uduzmayacağını” söyləyib.

Vladimir Putin 1990-cı illərin qarışıqlığından sonra Boris Yeltsinin dövründə ölkəsinə rəhbərlik etmək üçün kölgədən çıxan KQB agenti idi; o, kommunizmdən çıxan oliqarxiyanı ləğv edən və onun qüdrətli hökmdarına çevrilən prezidentdir; və indi o, Ukraynadakı münaqişəsinin əfqan senarisi kimi fiaskoya çevrilməməsinə əmin olmağa çalışan bir müharibə lideridir.

O zaman onunla işləyən insanların dediyinə görə, o, 20 il əvvəl başa çatan birinci müddətinin sonuna qədər bu postda qalacağına əmin deyildi. İndi isə martın 17-də keçiriləcək və ona daha 6 il prezident səliyyətləri verəcək seçkilərdə onun ciddi rəqibləri yoxdur. Kreml onun qələbəsini Ukraynada münaqişənin başlanmasına ictimai dəstək kimi təqdim etmək niyyətindədir.

Bu arada Putin öz siması və bənzərinə uyğun Rusiya cəmiyyətini görünməmiş sürətlə yenidən qurur. O, Rusiyanın imperiya və sovet keçmişinə olan nostalji ilə son onilliklərin ən pis repressiyasını birləşdirərək vətənpərvərlik ruhunu alovlandırır. O, "liberal" Qərbə qarşı Rusiyanın suverenliyinin və ənənəvi pravoslav xristian dəyərlərinin müdafiəçisidir.

Onun Ukraynadakı hərəkətləri İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropada ən böyük münaqişəyə səbəb oldu; çoxları hələ də son iki ildə Rusiya ilə Qərb arasında uçurumun miqyasını təsəvvür edə bilmirlər.

2018-ci ildə, Putinin yenidən seçilməsindən bir neçə ay sonra, Rusiya futbol üzrə Dünya çempionatına yüz minlərlə xarici ziyarətçi qəbul etdi. Emmanuel Makron Fransanın kuboku qaldırmasını izləmək üçün Moskvada keçirilən final matçında Putinlə birlikdə oturdu.

Fransa prezidenti Putinlə şəxsi münasibətlərindən sui-istifadə etməyə çalışanlar arasında idi. Onun əsas narahatlığı ondan ibarət idi ki, Avropa ondan üz döndərərsə, Rusiya Çinə tərəf keçə bilər. Putinin Makrona müxalifət lideri Aleksey Navalnının özünü zəhərləmiş ola biləcəyini deməsi dönüş nöqtəsi oldu.
Moskvada rəğbətlə qarşılanan keçmiş Çexiya prezidenti Miloş Zeman Putini, xüsusən də Ukraynadakı niyyətləri ilə bağlı qiymətləndirməsində səhv etdiyini bildirib. "Mən düşünürdüm ki, Vladimir Putin emosional deyil, rasionaldır, o, Rusiya Federasiyasının maraqlarını obyektiv şəkildə zəiflədəcək addım ata bilməz, - o vurğulayıb. - Ona görə də, Rusiya təcavüzündən bir qədər əvvəl mən açıq şəkildə bildirdim ki, ruslar Ukraynaya hücum edəcək qədər axmaq deyillər. Və çox təəssüf ki, onların axmaq olduğu ortaya çıxdı”.

Bütün bunlar ABŞ və Avropa ilə tərəfdaşlıq axtaran xəstə Yeltsini əvəz edən enerjili, cüdosevər liderdən çox uzaqdır. Həmin bal ayı dövründə Putin hətta Rusiyanı hazırda ölkəsi üçün ekzistensial təhlükə elan etdiyi NATO alyansına qoşulmağa dəvət edib.

Bu, 11 sentyabr 2001-ci il terror aktlarından sonra ABŞ prezidenti Corc Buşa zəng edib dəstək təklif edən ilk xarici lider olan həmin Putin idi. Hələ bundan əvvəl, 2000-ci ilin martında Böyük Britaniyanın baş naziri Toni Bleyer Putin hələ prezident səlahiyyətlərini icra edərkən onunla danışıqlar üçün Sankt-Peterburqa uçub.
Oktyabrda Rusiyanın analitik mərkəzi olan Valday Diskussiya Klubunun Soçidə illik toplantısında çıxış edərkən, Putin NATO-ya daxil olmaq təklifini xatırlayarkən Qərbi günahlandırıb: "Soyuq müharibəyə son qoyan SSRİ-nin dağılmasından sonra "biz özümüzü kütlənin bir hissəsi hesab edirdik, - o vurğulayıb. - Düşünürəm ki, problem onların geosiyasi maraqları və başqalarına yuxarıdan aşağıya baxmalarındadır”.

Putinin o zamankı yüksək rütbəli müşaviri Rusiya liderinin səmimi olaraq Qərblə daha sıx əlaqələr qurmaq istədiyini deyib. O, təkcə xarici liderlərlə deyil, həm də nazirlərlə və bəzən hətta sadəcə səfirlərlə görüşüb, Çeçenistandakı müharibə kimi ən mübahisəli məsələlərlə bağlı fikirlərini izah edirdi. Lakin Putin nə desə də, Rusiya hərbçiləri Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı ilə ittifaqın bağlanacağına inanmırdı.

İnciklik yavaş-yavaş üstün gəldi. Putin tez-tez ABŞ nümayəndələri ilə görüşlərdən sonra əsəbiləşirdi. ABŞ-ın Avropada yeni raketdən müdafiə sistemi yaratmaq planları kimi məsələlərlə bağlı Qərbdən məyusluq tədricən xəyanət hissinə çevrildi. Sonucda bu, 2007-ci ildə Münhen Təhlükəsizlik Konfransında məlum çıxışı zamanı qəzəbə çevrildi. Qərb liderlərinin auditoriyası qarşısında çıxış edən Putin NATO-nu tənqid etdi və onun genişlənməsini "ciddi təxribat” adlandırdı.
"O, Amerikanın maraqlarını və siyasətini kökündən səhv başa düşüb”, - deyə ABŞ-ın Moskvadakı keçmiş səfiri və hazırda Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru Uilyam Börns 2019-cu ildə dərc edilən kitabında yazır. "Putinin prezidentliyinin ilk illərində ABŞ Rusiyaya "strateji tənəzzüldə olan güc” kimi yanaşırdı və "Putinin xoşuna gəlmək üçün əlbəttə ki, ikipartiyalı prioritetlər və Avropada uzunmüddətli tərəfdaşlıqlar barədə danışıqlar aparmağa ehtiyac yox idi”, - o vurğulayıb.
Artan neft və qaz qiymətlərinin Kremlin xəzinəsini doldurması və postsovet məkanının dağılmasından sonra iqtisadi dirçəlişi sürətləndirməsi ilə Putin Rusiyanın silahlı qüvvələrinin modernləşdirilməsinə yüz milyardlarla dollar xərcləməklə on ildən çox davam edən yenidən silahlanma proqramına başladı.

"Birləşmiş Ştatlar da bu anı əldən verdi. Biz 2010-2014-cü illərdə Rusiya təhlükəsi ilə bağlı qeyri-real idik və indi bunun bədəlini ödəyirik”, - ABŞ ordusunun Avropadakı keçmiş komandanı Ben Hoces deyir.

Rusiyanın "Kommersant" qəzeti yazır ki, NATO 2008-ci il sammitində ilk dəfə Ukrayna və Gürcüstan üçün potensial üzvlük qapılarını açanda Putin Buşa xəbərdarlıq edib ki, Ukrayna alyansa qoşularsa, mövcudluğunu itirəcək. Aylar sonra Gürcüstanda qısamüddətli müharibə Rusiya qoşunlarını paytaxt Tbilisiyə yaxınlaşdırdı və bu, Putinin iki separatçı bölgə üzərində nəzarətini möhkəmləndirdi.

O vaxt Putin Baş nazir vəzifəsini icra edirdi və 2008-ci ildə Dmitri Medvedyev Rusiya konstitusiyasında nəzərdə tutulan müddət məhdudiyyətlərinə əməl etmək üçün dörd il müddətinə prezident təyin edildi. 2011-ci ilin sentyabrında Medvedyev Kremldə Putinin yerini boşaldacağını bildirdi.

Arxa planda hakimiyyəti və pulu itirməkdən qorxan nüfuzlu müttəfiqlər var idi. Onlar Putinin geri qayıtmasını istəyirdilər. Rusiyanın ən varlı adamlarından biri 2012-ci ildə özəl olaraq bildirib ki, Medvedyev daha gənc, daha rasional, texnokrat idi, lakin Putin sabitliyin qarantı idi və öz "çarı" olmadan sistem zəifləyəcək.
2011-ci ildə Medvedyevin bitərəf qaldığı BMT qətnaməsindən sonra NATO-nun Liviyada vətəndaş müharibəsinə müdaxiləsi, bəlkə də son damla oldu. Məlumatlı olan şəxs bildirib ki, Putin Liviya lideri Müəmmər Qəddafinin izdiham tərəfindən şikəst edilməsi və öldürülməsinin videosuna baxanda dəhşətə gəlib. O, qərara gəlib ki, Medvedyev Qərbə qarşı duruş gətirə bilməyəcək qədər zəifdir.

Putin 2012-ci ilin martında keçirilən seçkilərdə onun hakimiyyətinə qarşı tarixdə ən böyük nümayişlərə baxmayaraq, səslərin üçdə ikisini qazana bilib. Bu etirazlar daha çox Rusiyada yaranmış və siyasi gələcəkləri ilə bağlı daha çox hüquqlar istəyən sahibkar və yaradıcı orta təbəqənin üzvlərini əhatə edirdi. May ayında inaqurasiya mərasimi üçün prezidentin limuzini simvolik olaraq boş Moskva küçələrindən keçdikdən sonra Kreml müxalifət fəallarını həbs edərək və qeyri-hökumət təşkilatlarını "xarici agent” kimi etiketləyərək genişmiqyaslı repressiyaya başlayıb.

Putin prezident olduqdan sonra getdikcə daha çox sovet keçmişinə həsrət qalan ruslara, xüsusən də ölkənin əyalətlərində öz siyasi bazası kimi müraciət edir. O, tez-tez köynəksiz görünürdü və bu, əsas tərəfdarları arasında maço obrazının inkişafına kömək edirdi.

Sorğular göstərirdi ki, onun reytinqi 2014-cü ildə Krım hadisələrindən əvvəl aşağı düşürdü. Bunun ardınca millətçi dalğa onun dəstəyini bir neçə il ərzində 80%-dən yuxarı qaldırdı. Hərbi əməliyyat Rusiyanın Soçidə keçirilən Qış Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi etməsindən bir neçə gün sonraya təsadüf etdi, Putin bunun üçün Rusiyanı idman super dövləti kimi göstərmək üçün rekord 50 milyard dollar məbləğində vəsait ayırmışdı. Soçidə medal cədvəlinə başçılıq edən Rusiya komandası daha sonra Putinin təhlükəsizlik xidməti tərəfindən dopinq qalmaqalında ifşa edilib və bütün olimpiya yarışlarından kənarlaşdırılıb.

Putin dünyanı aldatmağa da çalışırdı. O, Krıma fərqləndirici nişanları olmayan hərbi formada gələn "balaca yaşıl adamlar” ləqəbli əsgərlərin rusiyalı olmasını qəti şəkildə təkzib edib. Bu, açıq-aşkar yalan idi - bir il sonra Putin əsgərlərin Rusiyadan olduğunu etiraf edib. Rusiya G8-dən çıxarıldı, ABŞ və Avropa sanksiyalar tətbiq etdi.

Kremlə yaxın adamlar deyirlər ki, ilhaqla bağlı nisbətən sakit beynəlxalq reaksiya və onun ölkə daxilində populyarlığının artması Putinin sadəcə şanslı deyil, həm də ilahi lider olduğuna inamını gücləndirib. 2014-cü ildə Valday görüşündə Kremlin o vaxtkı rəhbərinin müavini Vyaçeslav Volodin xarici alim və analitiklərə deyib ki, "Putin varsa, deməli, Rusiya da var. Putin yoxdursa, Rusiya da yoxdur”.

Aldatma sxemi 2022-ci ilin fevralında Ukraynada münaqişə başlamazdan əvvəl də təkrarlandı, Putin son ana qədər müharibə planlarını inkar edirdi. On ildən artıq müddətdə Putinlə onlarla görüşdə iştirak edən bir avropalı rəsminin fikrincə, onun digər liderlərlə danışıqlarda həyasızcasına yalan danışmağa hazır olması Putinin ən narahatedici xüsusiyyətlərindən biridir. Mənbə bildirib ki, xüsusi əməliyyat yaxınlaşdıqca, Putin Qərbin Rusiyaya qarşı pis münasibəti ilə bağlı uzun-uzadı çıxışlara daha çox müraciət edib.

Hadisələrdən bir müddət əvvəl Putinlə danışan NATO üzvü olmayan ölkənin rəhbəri, Ukraynanı təxminən 30 dəqiqə müzakirə etdiklərini və Putinin heç vaxt münaqişəyə başlamayacağında qətiyyətli olduğunu deyib. Liderdən Putin tərəfindən şəxsən xəyanət edildiyini hiss edib-etmədiyini soruşduqda o, "Putin tək məni yox, hamını aldatdı” deyib.

Covid-19 pandemiyası Putinin xüsusi statusunu gücləndirdi: Kreml onun ətrafına qoruyucu "ekran” quraşdırdı, ona görə də prezidentlə hətta bir neçə dəqiqə görüşən istənilən şəxs əvvəlcə iki həftə karantində qalmalı idi. Eyni zamanda, rusiyalılar əksər Avropa ölkələrindən daha yumşaq məhdudiyyətlərə məruz qalıblar.
Berlindəki Karnegi Mərkəzinin Rusiya və Avrasiya üzrə əməkdaşı Yekaterina Şulmanın fikrincə, təcrid Putinin düşüncəsinə çox böyük təsir göstərib. Onun Qərbə qarşı düşmənçiliyi daha da dərinləşib. "Prezidentin xarici dünya ilə əlaqələri tamamilə kəsilib”, - deyə Rusiyada "xarici agent” elan edilən Şulman bildirib ki, "Putin özünü əvvəlkindən daha qapalı məkana salıb”.

2021-ci ilin yayında Almaniya kansleri Angela Merkel müttəfiqlərindən birinə deyib ki, onun əsas narahatlığı Putin və ya Çin prezidenti Si Szinpinin impulsiv bir şey edə biləcəyindən ibarətdir, çünki Covid-19 zamanı liderlər arasında şəxsi ikitərəfli mübadilə olmayıb.

2021-ci ildə Putinlə görüşən bir şəxs deyib ki, prezident ona ABŞ və müttəfiqlərinin Rusiya üçün yaratdığı təhlükə barədə 25 dəqiqə mühazirə oxuyanda mat qalıb. Həmsöhbətin sözlərinə görə, prezident çox dərin kin saxlayır.

Putin illər boyu hakimiyyətdə qalmaq üçün Rusiya konstitusiyasını heç vaxt dəyişməyəcəyini vəd etmişdi. Lakin dünya koronavirusla mübarizə apararkən o, 2020-ci ilin əvvəlində məhz bunu etdi. Bu təşəbbüs kosmosda ilk qadın olan sadiq qanunverici Valentina Tereşkova tərəfindən irəli sürüldü. Bu, Putinə potensial olaraq 2036-cı ilə qədər hakimiyyətdə qalmaqla daha iki müddətə namizəd olmaq hüququ verdi. Qanun üzərində işləyən bir adamın dediyinə görə, düzəlişlərin miqyası aylarla onun üzərində işləyənləri də təəcübləndirə bilib.

Ukraynadakı münaqişə bir çox səviyyələrdə Rusiya üçün uğursuz oldu. Bir neçə gün ərzində həlledici qələbə qazandırmalı olan xüsusi əməliyyatın tezliklə bitəcəyindən əsər-əlamət yoxdur. Münaqişə Rusiya ordusunun dünyada ikinci ən güclü ordu imicini məhv etdi. Putin NATO-nun Rusiyaya doğru genişlənməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə qarşıdurmaya başladığını elan etsə də, Finlandiyanın keçən il NATO-ya qoşulmasından sonra ölkəsinin alyansla sərhədi iki dəfədən çox artıb.

İrimiqyaslı beynəlxalq sanksiyalar hələ də Rusiya iqtisadiyyatını çökdürə bilməyib. Lakin Kreml rublu kapitala nəzarətlə gücləndirir, hərbi xərclərə və biznesə dəstək tədbirlərinə kömək etmək üçün suveren sərvət fondunu boşaldır və xaricdə dondurulmuş 300 milyard dollarlıq xarici ehtiyatlara çıxışını itirib.
Krım Ukrayna qüvvələrinin davamlı PUA və raket hücumlarına məruz qalır, Rusiyanın Qara dəniz donanması gəmilərinə hücumlardan sonra bazasını tərk edib, Putin isə Ukraynanın şərqində və cənubunda təxminən 18 ay əvvəl "əbədi” ilhaq etdiyini dediyi dörd vilayətə hələ də tam nəzarət etmir.

"Lakin Putin Ukraynaya və onun seçimlərinə nəzarət etmək fikrindədir, - deyə Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru Börns "Foreign Affairs” jurnalında yanvarın 30-da dərc olunmuş məqaləsində yazır. - Onun fikrincə, bu nəzarət olmadan, Rusiya nə böyük dövlət ola bilər, nə də o, böyük rus lideri ola bilər”.

Bu arada ABŞ-da prezident Co Bayden Vaşinqtonun Ukraynaya hərbi dəstəyini tənqid edən sələfi Trampla qarşıdurmanı davam etdirməyə hazırdır. "Hökmən deyil ki, Putin Trampın prezidentliyə qayıtmasını gözləsin, çünki onun ilk müddəti Rusiyaya heç bir xeyir gətirməyən "böyük məyusluq” idi”, - Carnegie Avrasiya Mərkəzinin "R.Politik” siyasi məsləhətçi şirkətinin təsisçisi və baş elmi işçi Tatyana Stanovaya deyir. Trampla görüşlərdən sonra Kremlin insayderlərindən biri Rusiyanın onu sadəcə başa düşmədiyini bildirib.

Putinin Qudini keyfiyyəti var, bu da Kreml dairələrini ən böyük böhranlardan belə onun qalib çıxacağına inandırır. O, uzunömürlülüyündən rəhbərliyi və siyasətləri mütəmadi olaraq dəyişən ABŞ və Avropaya qarşı silah kimi istifadə edir.

Putin bir dəfə 2030-cu ilə qədər ölkəni idarə etməyi planlaşdırıb-planlamadığını soruşan müxbiri ələ salaraq, 100 yaşına qədər Kreml taxtında qalmaq arzusunun olmadığını deyib. Əslində onun 77 yaşı olacaq - indi Trampla eyni yaşdadır və Baydendən kiçikdir.

Nizami Bağırov