Kirill Motpan: "1992-ci ildə heç kimin ağlına gəlməzdi ki, bizdə müharibə ola bilər. Ona görə də Moskvaya etibar etmək, Putin və ya Lavrovun dediklərinə inanmaq olmaz"

Moldovalı siyasətçi, Moldova Milli Təhlükəsizlik Komissiyasının keçmiş rəhbəri Kirill Motpan UNIAN-a müsahibəsində Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi, Moldovanın mövqeyi haqqında danışıb. Siyasətçi Moldova vətəndaşlarının üçdə birinin Rusiya Prezidenti Vladimir Putini və Rusiyanı niyə sevdiyini, əksəriyyətinin isə niyə Avropa İttifaqına can atdığının, Moldovanın gələcəyinin niyə Ukraynadan asılı olduğunun səbəblərini açıqlayıb.

AYNA Motpanın müsahibəsini təqdim edir:

- Rusiya Ukraynanın cənub vilayətləri ilə əlaqəni kəsmək cəhdlərini davam etdirir, Moldova ilə sərhəd bölgələrdə eskalasiya riski artmaqdadır. Hətta belə bir fikir də var ki, Rusiyanın təcavüz sırasında Moldova Respublikası ola bilər. Ölkənizdə bununla bağlı əhval-ruhiyyə necədir?

-Həqiqətən də belə bir təəssürat var ki, Rusiya Federasiyası bu istiqamətdə öz maraqlarını irəli sürməyə çalışacaq. Amma Moldovada buna ikitərəfli münasibət var. Deyəsən, belə bir ssenaridən qorxuruq, amma qəzəblənmirik. Bunun nə dərəcədə doğru və haqlı olduğunu bilmirəm, amma bizim hökumətin siyasəti “rus ayısını” qəzəbləndirmək deyil.

-Bu, nə ilə bağlıdır?

-Çoxlu faktorlar var. Biz böyük ölçüdə Rusiyadan asılıyıq. Bu, həm qaz, həm də işıq, nizami ordumuzun olmaması, Rusiyanın bizdəki “beşinci kolon”unun olması ilə bağlıdır... Həmçinin Rusiya təbliğatının güclü təsiri var.

Rusiya Federasiyası bizə qarşı iqtisadi silahdan - qazdan istifadə edə bilər. Qaz verilişini dayandıra bilər, qiyməti öz istəyinə görə dəyişə bilər... Moldova belə ssenaridən qorxur.

Bilirsiniz, Moldova kasıb ölkədir, əməkçi miqrantların pulu ilə yaşayır və qiymətlər hər gün qalxır. Eyni zamanda, Moldova vətəndaşları qazın hər kubmetri üçün 15 lei - demək olar ki, bir dollar ödəyirlərsə (və “Moldovaqazın” rəhbəri Vadim Çebanın sözlərinə görə, əhali üçün qazın bir kubmetrinin qiyməti 1,5 dollar olmalıdır), Dnestryanı sakinləri bir leidən az ödəyirlər. Yəni demək olar ki, Dnestryanı əhali qazı pulsuz əldə edirlər. Moldovanın borcu demək olar ki, 8 milyard dollardır. Rusiya isə daim eyhamlar edir ki, pulu ödəmə vaxtıdır. Ona görə də Rusiyanın bu məsələdən bizə qarşı istifadə edə biləcəyini istisna etmək olmaz. Həm də istisna etmək olmaz ki, qışa qədər Rusiya Federasiyası qaz təchizatını dayandırmaq qərarı verəcək.

- Ölkədə “beşinci kolon”un güclü olduğunu qeyd etdiniz. Moldova xalqı tamamilə Rusiya tərəfdarıdır?

- Moldovada bu element çox güclü və aqressivdir. Putinə əhalinin 25-30%-i “səs” verir. Moldova qanunvericiliyini belə nəzərə almırlar. Məsələn, onlar respublikanın qanunvericiliyini pozmağa hazır olduqlarını açıq nümayiş etdirərək mayın 9-da parada getdilər.

Eyni zamanda, 30 ildir ki, Dnestr çayının sağ sahilinə, Moldovaya düşmənçiliklə tərbiyə olunan bütöv bir nəsil yetişib. Onların dünya görüşü Rusiya üçün yaşamaqdır. Biz isə bu bölgəni hələ də qidalandırırıq.

Təəssüf ki, bizdə rusiyayönlü mətbuat var, təbliğat çox sərbəst şəkildə aparılır. Bu yaxınlarda bir rus generalı deyib ki, Moldovanın 30 ildir Dnestryanı əraziyə çıxışı olmasa da, Dnestryanıda Rusiya vətəndaşlarının hüquqları pozulur. Təəssüf ki, həmvətənlərim daha çox rus proqramlarına qulaq asırlar. Rusiya sakinlərinin - açıq şəkildə Moskva üçün işləyən Moldova siyasətçilərinin dəstəklədiyi təbliğat insanları çaşdırır. Beləliklə, ümumilikdə demək olar ki, atmosfer çox xoşagəlməzdir.

Digər tərəfdən, müharibədən əvvəl Rusiyada belə bir fikir var idi ki, Ukraynada da Rusiya Federasiyasının dəstəyi çox güclüdür. Ancaq Ukrayna xalqı, o cümlədən ruslar öz vətənlərinin müdafiəsinə qalxdılar. Təcavüzkara fərqli münasibətin olduğu təcrid olunmuş hallar haqqında eşitmişəm.

- Dnestryanı ərazidə Rusiya Federasiyasının 14-cü ordu korpusu yerləşib. Üstəlik, təhlükəsizlik qüvvələri və Dnestryanı əhalisinin səfərbərlik potensialı var. Sizcə, Rusiya Moldovada “ikinci cəbhə” aça bilərmi?

- Dəvəquşu siyasəti aparmaqdansa, belə bir ssenarinin olması daha yaxşıdır. Müəyyən təcrübəmə əsasən deyə bilərəm ki, 1992-ci ildə heç kimin ağlına gəlməzdi ki, bizdə müharibə ola bilər. Ona görə də Moskvaya etibar etmək, Putin və ya Lavrovun dediklərinə inanmaq olmaz. Yeri gəlmişkən, Ukraynanın genişmiqyaslı işğalı ərəfəsində Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov 1992-ci ildə bizimlə bağlı dediklərini, 2008-ci ildə Gürcüstanla bağlı dediklərini təkrarladı. 2014-cü ildə Ukrayna ilə bağlı danışdıqları kimi 1992-ci ildə də bizim haqqımızda deyirdi. Ona görə də onların heç bir bəyanatına inanmağa dəyməz.

Dnestrin sol sahilindəki qoşunlara mümkün əmrə gəlincə... Əmr adətən yerinə yetirilir. Ona görə də hesab edirəm ki, Moskvadan sifariş alan Rusiya Federasiyasının 14-cü ordu korpusu Kremlin tələblərini heç şübhəsiz yerinə yetirəcək.

Bəli, Dnestryanıdakı rus qoşunlarının nə qədər güclü olduğunu söyləmək çətindir. Çox güman ki, silahlar köhnədir, lakin hələ də "xarakter göstərmək" üçün kifayətdir. Və təcrübədən göründüyü kimi, insan amili Moskva üçün vacibdir. Əgər 10-12 min nəfər varsa, o zaman onlardan istifadə etmək olar.

- Moskvada yaşayan Dnestryanı sakinləri də var...

-Bu, məsələnin digər tərəfidir. Bir qrup Dnestryanıdan olan oliqarxı -mən Dnestryanının “prezidenti” Vadim Krasnoselskini və qondarma qurumun “nazirləri”ni, Viktor Quşanı saxlayan Şerifin sahibini nəzərdə tuturam - son 30 ildə məhz bu anlaşılmaz vəziyyətlə zənginləşiblər, qaçaqmalçılıqdan külli miqdarda pul qazanıblar. Onlar və bəzi Moldova siyasətçiləri sərhədimizin bağlı olmamasında maraqlıdırlar. İndi adlarını çəkdiyim adamlar milyonçudur. Və onların bir çoxunun Ukrayna vətəndaşlığı var. Ona görə də güman edirəm ki, onların bu davaya qarışmaqda heç bir marağı yoxdur. Əgər onlar Rusiyanın təcavüzünü dəstəkləsələr, Ukraynada sərvətlərini itirəcəklər. Üstəlik, onların Ukrayna vətəndaşlığını nəzərə alsaq, bu halda onları Ukraynada vətənə xəyanətə görə cinayət təqibi gözləyir.

- Moldova mümkün təhlükəli ssenariyə hazırlaşırmı?

- Fikrimcə, vəziyyət narahatedicidir. Dnestrin sol sahilinə yaxın kəndlərdən olan həmkarlarım, müharibə veteranları mənə məlumat verirlər, deyirlər ki, orada hansısa hərəkət gedir. Bəzi yad adamlar daçaların ətrafında dolaşır, bəziləri səngər qazır, gah Rusiya dövlət nömrə nişanlı maşınlar peyda olur... Dnestryanıda silahlı sərhədçilər növbə çəkir. Əhaliyə bomba sığınacaqlarının siyahısı paylanıb... Bəli, bu, bir növ psixoza bənzəyir, amma atmosfer elədir, vəziyyət narahatdır.

Eyni zamanda, Moldovada belə bir şey yoxdur. Hökumətimiz çox təəssüf ki, əhali ilə ünsiyyət qurmaqdan çəkinir, “hər şey yaxşıdır” deyirlər. Onları qaydaya salmaq üçün ən azı bəzi sığınacaqların olduğu bir elan işarəsi belə yoxdur. Sözsüz ki, onlar var, amma bəziləri özəlləşdirilib, bəziləri yerli hakimiyyətlərə verilib və təbii ki, hər şey çox acınacaqlı vəziyyətdədir. Biz mümkün eskalasiyaya qətiyyən hazır deyilik.

- Aprelin sonunda Dnestryanıda vəziyyət gərginləşəndən sonra hazırlıqlar başlamadı? Mən Dnestryanıdakı təxribatları nəzərdə tuturam, bundan sonra Tiraspol terror təhlükəsinin “qırmızı” səviyyəsini elan edib...

-Birincisi, Moldovada heç kim Tiraspoldakı bu terror aktlarının Ukraynanın işi olduğuna inanmır. Xalqın əksəriyyəti başa düşür ki, bizim liderliyimizi “kənarda” saxlamaq Ukraynanın maraqlarına uyğun deyil. Bu, Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının adi işidir. Üstəlik, vəziyyətin müxtəlif xırda hadisələrlə gərginləşməsi təkcə Sol Sahildə baş vermir.

İkincisi, Dnestryanıdakı bölmələrin hərbi hazırlığı hökumətimizi və hüquq-mühafizə orqanlarını hazırlaşmağa məcbur etməlidir. Oturub “bizdə hər şey qaydasındadır” deyə bilməzsən. Belə ki, məsələn, dedilər ki, “təhlükəsizlik zonası” 225 kilometrdir – bəzi mobil ekipajlarımız patrul xidməti göstərir. Amma mənbələrim deyir ki, biz tərəfdən heç nə görünmür.

Müəyyən müddət üzvü olduğum Moldova Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasında bu gün hərbçi, hətta hərbi təhsil almış bir nəfər də yoxdur. Mənə elə gəlir ki, bu, yanlışdır. Hesab edirəm ki, Şurada baş verənlər barədə Prezidentə, hökumətə və xalqa məlumat verən xüsusi böhran kamerası yaradılmalı və fəaliyyət göstərməlidir. Moldova vətəndaşları bilsinlər ki, ölkəmizin təhlükəsizliyini düşünən insanlar var.

- Sizcə, Moldova vətəndaşlarına “biz müharibəyə hazırlaşmalıyıq” demək lazımdırmı? Sizcə, Rusiya regiondakı qüvvələrini, məsələn, Kişinyova hücum etmək üçün istifadə edə bilərmi?

- Hesab edirəm ki, hökumətimiz xalqla səmimi ünsiyyət qurmalıdır. Obyektiv vəziyyət elədir ki, Rusiya Ordusu faktiki olaraq regiondadır. Nə qədər ki, onların cənub istiqamətində digər rus qoşunları ilə əlaqəsi yoxdur, çox güman ki, eskalasiya olmayacaq.

Haqqında danışdığınız başqa bir ssenari - Kişinyova hücumla bağlı, məncə, bu, az inandırıcıdır. Ancaq belə bir istəkləri olsaydı, buna nail olardılar. Mən xalqımızı qorxutmaq istəmirəm. Bu gün Rusiya üçün belə bir ssenariyə ehtiyac görmürəm. Kişinyova hücum Rusiyaya nə verəcək? Axı Rumıniya üzərində, Ukrayna üzərindən hava məkanı hələ də onlar üçün bağlıdır... Düzdür, hər halda hesab edirəm ki, hazır olmaq lazımdır. Hakimiyyət insanlara problemlərdən danışmalıdır, vəziyyətdən danışmalıdır. Bu, zərərli deyil. Pis odur ki, insanlar daimi gözlənti içində, təlaş içində olurlar.

- Rusiyanın Moldovaya da təcavüzü avantürasına gedəcəyinə inanasan da, inanmayasan da, siz özünüz rus generalının “rusdilli əhalinin sıxışdırılması” sözlərini qeyd etdiniz. Ukraynalıların artıq gördüyü kimi, bu Moldovanın Ukraynadan sonra növbəti ölkə olması üçün kifayət edə bilər...

-Hesab edirəm ki, bunlar təhdidlərdir, dolayı təhdidlər. Təbii ki, Rusiyanın ən azı Pruta çatmaqda maraqlı olduğunu nəzərə almağa dəyər. Və NATO qüvvələri ilə dünyanın qalan hissəsi arasında bir növ “bufer” yaratmaq istəyərlər. Amma bunun mümkün olduğunu söyləməyə tələsməzdim.

Onu da deyim ki, biz tamamilə müdafiəsiz, kiçik ölkəyik. Ordu olmadan - maksimum, bir alayımız olacaq, vəssalam. Üstəlik, silahlarımızın nə qədər olduğu aydın deyil. Və nəzərə almalıyıq ki, 1992-ci ildə Moldovanın 3 milyondan çox əhalisi var idi. İndi bir milyonu, hətta daha çoxu xaricdədir. Demək olar ki, bu torpağı qoruyan yoxdur.

Moldova özünü neytral ölkə hesab edir. Lakin neytrallıq bizi Rusiya Federasiyasının birbaşa təhdidlərindən qoruya bilməz. Bizim üçün yeganə qurtuluş imkanı Ukraynanın Rusiyaya tab gətirməsi və müharibədə rusları dəf etməsidir. Ukraynanın bir hissəsi - Nikolayev, Odessa vilayətləri işğal edilsə, Rusiya üçün Kişinyovda öz marionet hökumətini qurmaq problem olmayacaq.

- Sizcə, eskalasiya olacağı təqdirdə qonşu dövlətlər Moldovanın müdafiəsinə qalxacaqmı?

- Belə bir yardımın olması arzusu var. Mənə elə gəlir ki, Moldova hökuməti bu yardımı istəsə, Ukrayna onu verə bilər. Rumıniya da müəyyən köməklik göstərə bilər, lakin NATO üzvü kimi hansısa çərçivəyə, qaydalara əməl etməlidir. Amma əhalinin üçdə biri rus qoşunlarını duz-çörəklə qarşılamağa hazır olduğu halda, heç kim onları öz yerinə qoymağa çalışmadığı halda bizim hökumət bu cür kömək istəməyə nə qədər hazır olacaq?

- Siz deyirsiniz ki, Moldova vətəndaşlarının üçdə biri rusiyayönlü paradiqmada yaşayır. Lakin Moldova Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün müraciət edib və ölkənizin əhalisi bundan narazılığını bildirmir...

- Bəli, Moldova xalqının əksəriyyəti bizim hakimiyyətin Avropa İttifaqına daxil olmaq istəyini dəstəkləyir. Eyni zamanda, onların bəziləri Rusiyanı və Putini sevir. Üstəlik, sadəcə ona görə ki, o, “güclü kral”dır. Doğrudan da, əslində Aİ ölkəmizə onilliklərdir ki, kömək edir və biz Rusiya tərəfdən yaxşı heç nə görmürük. Amma münasibəti dəyişmək üçün fərqli rejimdə tərbiyə olunan bir neçə nəsil lazımdır. Bizim xilas yollarımızdan biri də Avropa Birliyidir.

Başa düşürəm ki, Ukrayna bir az da inciyib, Moldovanın bu məsələdə açıq mövqe qoymadığını deyir. Ancaq incimək lazım deyil. Moldova Avropa ölkələrinin cəmiyyətində ola bilər və olmalıdır və mümkün qədər tez. Rusiyanın təsiri altında qalsaq, ölkəmizdə heç nə dəyişməyəcək. Vətəndaşlarımız olduğu kimi qalacaqlar - müasir dünyada baş verənləri anlaya bilməyəcəklər. Məsələ burasındadır ki, burada rus təbliğatı çox güclüdür, Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının burada öz qrupları var...

Bu gün Moldovanın xilası boğulanı xilas etmək məsəlindəki kimi deyil. Biz Ukraynanın təhlükəsizlik qalxanı altındayıq. Ukrayna sağ qalsa, Moldova da mövcud olacaq.

Müəllif: Turan Abdulla