“Çin aslında üç bölüktür: birincisi, Yukarı Çin’dir ki, doğudadır. Buna Tawgaç derler. İkincisi Orta Çin’dir. Burası, Kıtay adını alır. Üçüncüsü, Aşağı Çin’dir, Barkhan adı verilir. Bu, Kaşgar’dır. Ancak şimdi Maçin, Tawgaç diye tanınmıştır. Kıtay ülkesine de Çin denilmiştir.”
“Uygurların yalın bir lehçesi olduğu gibi, kendi aralarında konuştuklarında ayrı bir ağız dahi kullanırlar... Çin ve Maçin ülkesinin ayrıca lehçeleri vardır, bununla birlikte kentliler Türkçeyi iyi bilirler. Mektuplarını bize Türk yazısı ile yazarlar... Uygurların ve Çinlilerin [Tabgaçlarla Kıtayların] bundan başka bir yazıları daha vardır. Defterlerini ve senetlerini bununla yazarlar. Bu yazıyı Müslüman olmayan Uygurlarla Çinlilerden başkası okuyamaz.”
Müslüman Türklerin okuyamadığı bu yazı, Çin yazı imgeleridir. Çin yazı imgeleri ilk olarak MÖ 1600 yıllarında kemikler ve kaplumbağa kabukları üzerine yazılmış olan fal yazılarıdır. Bu dönemde 3000 dolayında yazı imgesi ortaya çıkmış ve Çin’i binlerce yıl yönetmiş olan Türkler döneminde Çin yazı imgelerine dönüşmüştür. Hunlar da bu fal yazı imgelerine benzer ya da aynı yazıları kullanmıştır.
Moğolistan’daki Noin Ula ve diğer Hun mezar yerlerinde ve Baykal Gölü’nün kuzeyindeki bölgede 1924 ve 1925 yılları arasında yürütülen kazılarda kırk kadar yazı imgesi bulunmuştur. Bu imgelerin çoğu Orhun alfabesinin harfleriyle benzerdir. Dolayısıyla, hem Çin ve Hun yazı imgeleri hem de Orhun alfabesinin harfleri eski fal yazılarından evrilmiştir.
Arif Cengiz Erman
TEREF