“Nezavisimaya qazeta”, Rusiya



Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev başa çatan ilin sonunda qazax əlifbasının kirildən latına keçirilməsi haqqında fərman imzaladı və yaxın üç ildə yeni əlifbaya keçidə başlamaq hədəfi qoydu.

İslahatlara 115 milyon dollar sərf edilməsi planlaşdırılır. Bu hadisə gələcək uzun illər ərzində ölkənin informasiya və dil sahəsində inkişafını müəyyən edəcəkdir.

Ölkə prezidenti latın əlifbasına keçidin zəruriliyini ilk dəfə 2007-ci ildə bəyan edib. Latın əlifbasına keçid prosesinin sürətlənməsi isə 2014-cü ildə Ukrayna hadisələrindən sonra başladı. Rusiya ilə sıx tərəfdaşlıq münasibətlərinin olmasına baxmayaraq, qazax cəmiyyəti daxilində şimal qonşusu ilə əlaqədar olaraq, xüsusən də onun qonşu ölkələrin ictimai şüuruna hibrid təsir metodlarından istifadə etməsindən, o cümlədən rus KİV-nin dominantlıq etdiyi informasiya məkanından aktiv istifadə etməklə söz düşəndə müəyyən narahatlıqlar meydana çıxmağa başladı. Qazaxıstan məmurları səviyyəsində bəyanatlar verildi ki, ölkənin qazaxdilli informasiya məkanını böyütmək lazımdır. Xüsusilə, onu da nəzərə almaq lazımdı ki, respublikada yeni nəsil yetişib, özü də doğma qazaxdilli. Bu gün Qazaxıstan əhalisinin 70%-i qazaxdır. Ötən əsrin 90-cı illərində nisbət başqa idi – respublika əhalisinin 50%-dən çoxu ruslar və rusdillilər idi.

Qazaxıstanda dövlət başçısının təklifinə reaksiya birmənalı olmadı. Qazax cəmiyyətinin bir hissəsi Nazarbayevin ideyasını dəstəklədi. Yeni nəsil artıq yeni ölkə – tək prezident, tək sistem şərtlərində böyüyüb. Görünüşə görə, ən uğurlu vaxt seçilib, latın əlifbasına keçid yeni nəsil tərəfindən qərb məkanına sürətli uyğunlaşma umkanlarının genişləndirilməsi vasitəsi kimi qəbul edilir.

Lakin cəmiyyətin digər – yeni əlifbaya keçidlə təhsil səviyyəsinin düşəcəyinə inanan hissəsi də var. Kiril əlifbasından istifadə edilən müddət ərzində Qazaxıstan, məhz bu qrafikada təsbit edilən çoxlu bilik toplayıb. Zaman keçdikcə insanların bu irsə müraciət etməsi çətinləşəcək. Millətindən asılı olmayaraq, yaşlı nəsil nümayəndələri üçün başqa əlifbaya keçid psixoloji diskomfort yaradacaq. Rusiyada hesab edirlər ki, latın əlifbası Qazaxıstanı türk dünyası ilə yaxınlaşdıracaq.

Bu, 100 ildən az bir zaman içərisində əlifbanın artıq üçüncü dəfə dəyişdirilməsidir: 1920-ci ilədək Qazaxıstanda ərəb qrafikası istifadə edilib, 1929-cu ildə Sovet İttifaqı latın əlifbasını tətbiq edib, ancaq 11 il sonra kiril əlifbasına keçmək haqqında qərar qəbul olunub.

Əlifbanı işləyib hazırlayan qrup qazax əlifbasının latın qrafikasında olan yeni variantını təqdim edib. Əsas olaraq Türkiyə variantı, lakin Qazaxıstan xüsusiyyətləri ilə birgə götürülüb – əlifbada 32 hərf var, onların 9-u apostrofladır. Bəzən cümlədə apostrof hərfdən çox olur. Ancaq burası da var ki, əlifba ətrafında mübahisələr hələ davam edir. Hərçənd, Nursultan Nazarbayev özü qeyd edib ki, köklərə qayıtma prosesi gedir.