1999-cu ilin sonlarında zəifləmiş Boris Yeltsin təhlükəsizlik orqanlarının sıralarında özünə xələf axtararkən Rusiyada qara bir yumor yayıldı. "Niyə kommunistlər “KQB”-dən yaxşıdır?" "Çünki kommunistlər səni danlayacaq, amma “KQB” səni asacaq". Bu, zarafatdan daha çox xəbərdarlıq idi. Təəssüf ki, rusların çoxu bunu başa düşmədi.

Bu barədə “Project Sindicate” saytı yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

Həmin il Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin (DTX) adamı, indi onun xələfi olan Federal Təhlükəsizlik Xidmətinə (FTX) rəhbərlik edən Vladimir Putin Baş nazir təyin edildi. Bir müddət sonra o, keçmiş həmkarları – FTX əməkdaşları qarşında “zarafat etdi”: “Hökumətin ən yüksək səviyyəsinə sızma tapşırığı uğurla yerinə yetirildi". Bu da təbili ki, həyəcan zəngi idi. Ən azı ona görə ki, Putin 2 il Sovet İttifaqını dəmir yumruqla idarə edən keçmiş DTK rəhbəri Yuri Andropova çoxdankı heyran idi.

1990-cı illərin iqtisadi və siyasi təlatümlərindən sonra insanlar sabitliyə can atırdılar və onu əldə etmək üçün DTK-nı yenidən hökumətin yüksək eşelonlarına qaytarmağa hazır idilər. Bu, 2000-ci ildə prezident seçilən Putinə Rusiya sisteminin bütün aspektləri, o cümlədən neft və qaz kimi strateji sənayelər üzərində Andropovsayağı səlahiyyət yaratmaq üçün lazım olan açılışı verdi.

Putin Yeltsinin xaotik prezidentliyi dövründə bu sənayelərə nəzarəti ələ keçirmiş maqnatlar tərəfindən təhlükə hiss edirdi. O, yerinə keçmiş DTK agentləri İqor Seçin və Sergey Çemezov kimi hərbi və təhlükəsizlik xidmətinin filialları olan “silovik”ləri vəzifəyə qoyub.

1930-1940-cı illərdə İosif Stalinin hakimiyyəti dövründə belə terror törədən təşkilatların varisləri 21-ci əsrdə hakimiyyəti necə təmin edə bildilər? Axı, 1950-ci illərdə Nikita Xruşşovun de-stalinizasiyasından və 1980-ci illərin sonunda Mixail Qorbaçovun yenidənqurmasından sonra DTK-nın sanki son günləri idi. Çoxları, o cümlədən Putin, Qorbaçovun hakimiyyəti dövründə təhlükəsizlik xidmətlərinin heç vaxt “sağalmayacağını” düşünərək təqaüdə çıxdı.

Bu, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra dəyişdi. Məlum oldu ki, DTK kapitalizmə keçidi idarə etmək üçün hər hansı digər sovet qurumundan daha yaxşı təchiz edilmişdi. Onun əməliyyatçıları əxlaqsız, praqmatik, yaxşı əlaqələrə malik, qeyri-müntəzəm iş saatlarından narahat olmayan və özlərinə qulluq etməkdə mahir idilər.

Bu, dövlət təhlükəsizlik təşkilatlarının heç vaxt ləğv edilməməsinə kömək etdi. DTK təkcə Qorbaçovdan sağ qurtulmadı; böyük ölçüdə damğalanmış və FTX kimi addəyişmiş qurum Yeltsin zamanında da sağ qaldı.

Rusiya liderləri, istər liberal olsun, istərsə də, güclərini qorumaq üçün həmişə təhlükəsizlik xidmətlərindən asılı olublar. Putinin (və sovet dövründə Andropovun dövründə) fərqli cəhəti həmin xidmətlərin nümayəndələrinin özlərinin hakimiyyətə sahib olmaları idi.

Putin üçün dövlətin təhlükəsizlik orqanlarının gücləndirilməsi 1991-ci ildəki kimi sarsıntılardan sığorta kimi görünürdü ki, bu da onun “tarixi Rusiya” adlandırdığı ölkənin məhvinə gətirib çıxardı. Və Putin qurduğu siyasi sistemin sabitliyi ilə fəxr edir - bu prosesə, şübhəsiz ki, yüksək enerji qiymətləri və bəzi “silovik”lərin nisbətən səlahiyyətli idarəçiliyi kömək etdi.

Lakin bu sistemi saxlamaqla onu qurmaq fərqlidir. Putinin öz yaradıcılığını idarə etməyə yanaşması 2020-ci il saxta konstitusiya referendumunda qəbul edilmiş düzəlişlərlə təcəssüm olunur ki, bu da ona daha uzun illər rəhbərlik etmək üçün hüquqi imkan yaratmaqla yanaşı, həm də ideal Rusiya vətəndaşını müəyyən edir: vətənpərvər, hər şeydən əvvəl dövlətə sadiq.

Bu yanaşma dövlət aparatında təhlükəsizlik xidmətlərinin rolunun dəyişməsinə də gətirdi. Putin Seçin və Çemezov kimi “silovik”lərə qulaq asırdı və hətta kritik funksiyaları tərəfdaşlarına həvalə edirdi. İndi o, alternativ fikirləri əyləndirmədən siyasəti diktə edir, icranı robot baş nazir Mixail Mişustinin rəhbərlik etdiyi hökumət texnokratlarına həvalə edir. Hər zamankından daha çox gündəlik səlahiyyətlər Təhsil və Elmdə Nəzarət üzrə Federal Xidmət (“Rosobrnadzor”), Federal Penitensiar Xidmət və Rabitə, İnformasiya Texnologiyaları və Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Nəzarət Federal Xidməti kimi təhlükəsizlik orqanları “Roskomnadzor”un əlindədir.

Dövlət nəzarəti aparatının bu yeni sütunları qeyri-şəxsi qurumlardır: siyasi məkanı anti-Kreml - indi anti-Rusiya kimi başa düşülən hər şeydən təmizləmək və kifayət qədər “sədaqət” göstərə bilməyənləri cəzalandırmaq. “Silovik”lərdən fərqli olaraq, onlar Putinə Rusiyanın üzləşdiyi problemlərin öhdəsindən necə gəlmək barədə məsləhət vermir və ya Rusiyanın daxili inkişafı üçün beynəlxalq əlaqənin vacibliyini dərk etmirlər. Bunun əvəzinə, onlar kor-koranə Putinin nəyin bahasına olursa-olsun Rusiya üzərində tam nəzarəti təmin etmək məqsədini həyata keçirirlər.

Həbsdə olan anti-korrupsiya hüquqşünası və müxalifət lideri Aleksey Navalnı hesab edir ki, Kremlin Ukraynaya müdaxiləsində əsas məqsədi rusları həyat səviyyəsinin aşağı düşməsindən yayındırmaq və bayraq ətrafında mitinq effekti yaratmaq olub. Bununla belə, daha əsaslı şəkildə müharibə Putinin ilk illərində hakimiyyətə gələn FTX xadimlərinin qəti şəkildə rədd edilməsi və Rusiyanın adsız təhlükəsizlik texnokratlarının – DTK-nın həqiqi varislərinin üstünlüyünün təsdiqlənməsi deməkdir. Putin, təbii ki, zirvədə qalır; yeni sistem də çox tələb edir.

Bu dəyişikliyin dəhşətli nəticələri hazırda bütün Rusiyada nümayiş etdirilir. Putin Ukraynada “xüsusi hərbi əməliyyata” başladıqdan sonra 400-dən çoxu azyaşlı olmaqla, 15 mindən çox müharibə əleyhinə nümayişçi saxlanılıb. Müstəqil media qurumları bloklanıb və ya ləğv edilib, xarici medianın ölkəni tərk etməkdən başqa çarəsi qalmayıb. Müdafiə Nazirliyinin rəsmi müharibə hekayəsindən başqa bir şey paylaşmaq 15 ilə qədər həbslə cəzalandırılır.

İndi Stalin dövrünə bənzədilən bu total repressiya mühitində ruslar nə düşürlər? Hazırda onların təxminən 80%-i Ukraynadakı “əməliyyatı” dəstəklədiyini bildirir. Bu təəccüblü deyil. Rusiyada simasız cəllad yenidən hökm sürür. //reytinq.az//