Ukrayna 1991-ci ildə referendumda 92% qəbul nisbəti ilə müstəqilliyini əldə edəndən bəri korrupsiya qalmaqalları, iqtisadi idarəetmənin pozulması və Rusiyanın müdaxiləsi nəticəsində yaranan qeyri-sabitlik və xaos burulğanından xilas ola bilməyib.
Yəni Ukrayna 1991-ci ilin sonunda əldə etdiyi müstəqilliyi tam yaşaya bilmədi. ABŞ və Avropa ilə əlaqələri yaxşılaşdıqca son illərdə Rusiya təhdidləri daha da gücləndi. Ukrayna müstəqillik ildönümünü Rusiya işğalının başlamasından 6 ay sonra hava hücumunu elan edən həyəcan siqnallarının sədaları altında və kiçik bir qrupun iştirakı ilə bayraq qaldıraraq, yürüşlərlə müşayiət edə bildi.

Baxmayaraq ki, Rusiyanın ağır raket hücumları davam etdiyi üçün kütləvi tədbirlər qadağan edilmişdi. Ölkə bu gün Rusiyanın hücumlarının acı nəticələri ilə üz-üzədir.

Yanan və dağıdılan Ukrayna, ərazisinin 30%-i Rusiyanın işğalı altındadır və 9 min əsgərini itirmiş bir ölkədir. Müharibə bütün zorakılığı ilə davam etdiyindən, gələcəkdə nə olacağı qeyri-müəyyəndir.

“Avrasiyaçılığın atası” hesab olunan Lev Qumilevin fikirlərini izləyən keçmiş Rusiya prezidenti, eyni zamanda keçmiş KQB agenti Vladimir Putinin fikrincə, Ukraynalılar və ruslar eyni tarixi və mənəvi aləmə aiddirlər və vahid millət hesab olunurlar. Onların bu gün özlərini fərqli millət kimi aparması Putinə görə tarixi faciə hesab edilir. Putin düşünür ki, bu faciənin təməlini qoyanlar bolşeviklərin apardığı siyasət olub ki, bu da rus millətinə qarşı xəyanət deməkdir. Onun düşüncəsinə görə, Ukrayna ayrı bir millət və dövlət deyil.

Bu gün Ukraynada Rusiyanın işğalçı müharibəsinin bəzi xüsusi səbəbləri olsa da, onun ideoloji əsası məhz bu baxışdır. Çünki bu, müharibə deyil, Ukrayna xalqının məhvidir.

Budapeşt Memorandumu - 5 dekabr 1994-cü ildə Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə keçirilən ATƏT konfransında imzalanan müqavilənin adıdıdır, hansı ki, bu müqavilə ilə Belarus, Qazaxıstan və Ukrayna SSRİ-dən onlara miras qalan nüvə silahlarından imtina etməli idilər və etdilər də.

Ukraynanın Belarus və Qazaxıstan kimi ən böyük səhvi də elə bu müqavilənin imzalanması ilə başlayır.Yəni 1991-ci ilin dekabrında Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) dağılması ilə dünyanın üçüncü ən böyük nüvə enerjisi ölkəsi Çin, Fransa və ya İngiltərə deyil, Ukrayna idi.

Sovetlərin mirası sayəsində nüvə silahı ilə birlikdə 170 qitələrarası ballistik raket və 5 minə yaxın nüvə başlığı, həmçinin anbarlarda Xirosimanı məhv edən bombadan qat-qat güclü, 10 termonüvə başlığına malik uzaqmənzilli raketlər və bombardmançı təyyarələr var idi.

O vaxtkı Kiyev administrasiyası 1994-cü ildə ABŞ-dan 500 milyon dollar və Rusiyanın hücum etməmək vədi müqabilində bu dəhşətli arsenaldan imtina etdi və 5000 nüvə silahı Rusiyaya verildi. Rusiya tərəfi bu silahların sökülərək zərərsizləşdirildiyini desə də, bunu təsdiq edən faktlar elan olunmadı.

1994-cü ildə Rusiya, Ukrayna, Böyük Britaniya və ABŞ-ın imzaladığı Budapeşt Protokolu ilə Kiyev rəhbərliyinə heç bir ölkənin Ukraynaya qarşı güc tətbiq etməyəcəyi, eyni zamanda ölkənin suverenliyinə və mövcud sərhədlərinə hörmətlə yanaşılacağına dair söz verildi. Beləliklə, 1996-cı ilin mayında Ukrayna son nüvə silahını Rusiyaya qaytardı.

Ukrayna parlamentinə seçilmiş keçmiş nüvə silahları bazasının komandanı Vladimir Tolubko 1992-ci ilin aprelində Ukraynanın özünü qeyri-nüvə dövləti elan etməsini “tələskən şəkildə qəbul edilmiş qərar” adlandıraraq, Kiyevin atom enerjisindən heç vaxt imtina etməməli olduğunu müdafiə etmişdi. Tolubko həmçinin uzun mənzilli döyüş başlıqlarının heç olmasa bir qisminin saxlanmalı olduğunu vurğulayaraq, raketlərin istənilən təcavüzkarın qarşısını almaq üçün kifayət edəcəyini demişdi.

Lakin onun xəbərdarlıqları 2014-cü ildə Vladimir Putinin rəhbəri olduğu Rusiyanın Krım yarımadasını işğal edib özünə birləşdirəndə başa düşülsə də, artıq gec idi.

Çünki Putin Budapeşt Memorandumunu etibarsız hesab etdiyini bəyan etməklə, 24 fevral 2022-ci ildə təhdid və siyasi təzyiqlərini işğal müharibəsinə çevirdi. Əgər Ukrayna nüvə gücünü itirməsəydi, indi Rusiya işğalçı müharibəyə başlaya bilməzdi.

Bir sözlə, Ukrayna təəssüf ki, indi Budapeşt razılaşması ilə o böyük çəkindirici gücünü itirməyin ağır bədəlini ödəyir.

Mətin Şükürlü, Bizimyol.info