İranla bağlı qeyri-dövlət aktorlar şəbəkəsi olan “Müqavimət oxu” son 20 ildə Yaxın Şərqdə əhəmiyyətli bir qüvvə kimi ortaya çıxıb. Bu koalisiyaya Livanda “Hizbullah”, Qəzzada “Həmas”, İraq və Suriyada müxtəlif şiə qrupları kimi yüksək profilli qruplar daxildir.

İran son 10 ildə Əfqanıstan və Pakistandakı şiə əhalini uğurla cəlb edərək, şəbəkə vasitəsilə əhatə dairəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirib. “Müqavimət oxu”nun daha tanınmış üzvlərinə diqqət yetirilməsinə baxmayaraq, şəbəkə daxilində də fəaliyyət göstərən azərbaycanlı “Hoseyniyun” və ya Azərbaycan dilində “Hüseynçilər” qrupu nisbətən naməlum olaraq qalır.

Bu barədə “Middle East Institute” yazıb.

ABŞ beyin mərkəzinin təhlilində qeyd olunur:

“Hoseyniyun” kimlərdir?

Qrup əvvəlcə İrana dini təhsil almaq üçün səfər etmiş tələbələrindən ibarət idi. Onun yaradıcısı Tohid İbrahimbəylinin sözlərinə görə, 6 azərbaycanlı 2013-cü ildə “Məqbərələrin Suriya ekstremist qruplarından müdafiəçisi” kimi xidmət etmək üçün Suriyaya gəliblər. Dini motivlər qrupun hərəkətverici qüvvəsi olsa da, lider bildirib ki, Azərbaycandan təxminən 1500 nəfərin sünni İŞİD-ə qoşulmasından yaranan utanca görə Suriyaya yollanıblar.

Qrup Suriya vətəndaş müharibəsində iştirak edib, 2017-ci ilə qədər “Qüds” Qüvvələrinin rəhbəri general Qasim Süleymani onu dəstəkləyib və onun yaradılmasına icazə verilənə qədər “Müqavimət Oxu”nun bir hissəsi kimi rəsmən tanınmayıb.

T. İbrahimbəyli bildirib ki, İran hökumətində Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin lobbiçi şəbəkəsi adlandırdığı bir qrup “Hoseyniyun”un yaradılmasının əleyhdarı olub. Lakin Süleymani qruplaşmaya öz dəstəyini verib və onun yaradılmasını təsdiqləyib.

Rusiyada təhsil almış Orxan Məmmədovun Rusiya hərbi rəsmiləri ilə görüşləri zamanı Süleymaninin tərcüməçisi kimi çıxış etməsi də bu məsələdə həlledici rol oynayıb.

Qrup tanındıqdan sonra həm İran, həm də Azərbaycan mediasında “nüfuz qazandı”. Hökumət qrupu 2018-ci ildə Azərbaycanın ikinci ən böyük şəhəri olan Gəncənin meri (icra başçısı-red.) Elmar Vəliyevə uğursuz sui-qəsd cəhdində əli olmaqda ittiham edilib. “Hoseyniyun” birbaşa iştirakını inkar etsə də, aksiyaya dəstək verib. Onlar hesab edirlər ki, sui-qəsdlə əlaqəli olmaq onların legitimliyini artırıb, çünki mer geniş şəkildə korrupsiyaya uğramışdı və populyar deyildi.

Bəzi analitiklər “Hoseyniyun”a dair qiymətləndirməni bölüşür və iddia edirlər ki, icra hakiminə sui-qəsdə cəhd edən şəxs - Yunis Səfərov hətta Azərbaycan əhalisinin qeyri-siyasi və dini olmayan təbəqələri arasında da populyarlıq qazanıb.

Son illərdə “Hoseyniyun”un sosial şəbəkələrdən Azərbaycan hökumətini tənqid etmək və onun süqutunu açıq şəkildə təbliğ etmək kimi fəaliyyəti Tehran və Bakı arasında mübahisəli məsələyə çevrilib. Liderləri İranda olan qrup Azərbaycanla İsrailin yaxın münasibətlərini kəskin tənqid edir, hətta Azərbaycanda rejimin dəyişdirilməsinə çağırış da edirlər. Onun fəaliyyəti rəsmi Tehrandan öz üzvlərini ekstradisiya etməyi tələb edən Bakı tərəfindən təhlükə kimi qiymətləndirilib. Son illər Azərbaycan onlardan altısını həbs edib.

Mübariz təşkilat, yoxsa mədəni hərəkat?

“Müqavimət oxu” ilə əlaqəli qruplar ümumiyyətlə, hərbi oriyentasiyaları ilə tanınsalar da, “Hoseyniyun” deyir ki, bu, təkcə silahlı qruplaşma hesab edilməməlidir. Bunun əvəzinə, o, mədəni kimliyinin əhəmiyyətini və yumşaq gücdən istifadənin vacibliyini vurğulayır.

Qrup rəhbərliyi hesab edir ki, ictimai məlumatlılığı artırmadan yalnız hərbi gücə güvənmək səmərəsiz olacaq. Bu, Azərbaycan hökumətinin uzun müddətdir media üzərində nəzarəti, nəticədə vətəndaşların ölkədaxili və qlobal hadisələrlə bağlı məlumatlarının məhdud olması ilə bağlıdır. Buna görə də onlar iddia edirlər ki, ictimai maarifləndirmə üçün daha geniş mədəni hərəkat lazımdır və bu, Azərbaycanda dəyişiklik üçün vacibdir.

Maraqlıdır ki, qrup özünü şiə İslamı ilə eyniləşdirsə də, dinə yumşaq güc tətbiq etmək üçün yeganə vasitə kimi baxmır. Bunun əvəzinə, qrupun rəhbərliyi İran liderlərinin Azərbaycana qarşı tamamilə dinə güvənməkdənsə, iki ölkə arasındakı bütün tarixi və mədəni əlaqələri vurğulayan daha geniş sivilizasiyalı yanaşmaya tərəfdardır.

Bəzi analitiklər həmçinin qeyd ediblər ki, “Hoseyniyun” üzvləri təhsil səviyyəsinə görə digər müqavimət qruplarından seçilir. Onların bir çoxu İran, Rusiya və Avropa universitetlərində təhsil alıb, həm də dini elmlər üzrə təhsil alıblar. Onlar həmçinin müxtəlif dilləri, o cümlədən fars dilini mükəmməl bilirlər. Xüsusilə fars dili biliyi onlara İranda və farsdilli icmalarda auditoriya ilə effektiv ünsiyyət qurmağa imkan verir. Bu, onlara nəinki öz mesajlarını səmərəli şəkildə yaymağa imkan verir, həm də müsahibələr, çıxışlar və digər ictimai platformalar vasitəsilə ictimaiyyətlə əlaqə saxlamağa imkan yaradır. Həmçinin, Rusiya rəsmiləri ilə görüşlər zamanı tərcüməçi kimi çıxış etmək onların nüfuzlu şəxslərə, xüsusən də general Süleymaniyə qiymətli çıxışını təmin edərək, əlaqələrini daha da gücləndirib.

Qarşıdakı problemlər

İrana qoşulmuş qeyri-dövlət aktorlarının regionda genişlənməsi, ABŞ-ın İraqa müdaxiləsi və dövlət gücünü zəiflədən və qeyri-dövlət aktorlarının inkişaf etməsinə, təhlükəsizlik boşluğu buraxmasına imkan verən “Ərəb baharı” oldu. Azərbaycanda belə bir təhlükəsizlik boşluğu yoxdur, bu isə o deməkdir ki, “Hoseyniyun” ölkə daxilində şəbəkəsini genişləndirməkdə ciddi maneələrlə qarşılaşacaq. Bundan əlavə, prezident Əliyevin legitimliyi Azərbaycanın 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsindəki hərbi zəfəri ilə əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmlənib. Əliyevin hakimiyyətinə qarşı hər hansı mühüm müxalifət çağırışını təsəvvür etmək çətindir. Ən azı son müharibədə Azərbaycanın qələbəsinə görə.

Üstəlik, “Hoseyniyun”un təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə bağlı şübhələr var, bəziləri isə qrupun nisbətən kiçik ölçüsünə görə əhəmiyyətli izləyiciləri səfərbər etmək qabiliyyətini şübhə altına alır. Postsovet Azərbaycanda İslam dirçəlişinə baxmayaraq, dünyəvilik həm dövlət institutlarında, həm də bütövlükdə cəmiyyətdə dominant qüvvə olaraq qalır.

Nəhayət, görünən odur ki, İranın etibarlı nümayəndəsi kimi nüfuzuna baxmayaraq, “Hoseyniyun” İran hökumətindən yekdil dəstək görmür. Qrupun aparıcı üzvləri İranın müəyyən hakimiyyət orqanlarının onlara öz fəaliyyətlərini azaltmaq üçün dəfələrlə təzyiq etməsindən şikayətləniblər. Faktiki olaraq aprelin sonlarında qrupun iki əsas lider bir həftədən çox həbsdə saxlanmışdı.

Həbslərə Azərbaycan hökumətinin onların Bakı üçün təhlükəsizliyə təhdid olması ilə bağlı irəli sürdüyü iddialar səbəb olub və İranın təhlükəsizlik rəsmisi bunun hərtərəfli araşdırılmalı olduğunu bildirib. Onların həbsi internetdə, xüsusən də iranlı dini və millətçi fəallar arasında ciddi reaksiyalara səbəb olub. Parlament üzvü Əhməd Naderi tvit ataraq, onların həbsini İranın milli maraqlarına zidd hərəkət kimi qiymətləndirərək etirazını bildirib.

Liderlər nəhayət azadlığa buraxılsalar da, müvəqqəti saxlanmaları onların həssas mövqelərini üzə çıxarıb və qeyri-müəyyən mövqelərini gücləndirib. İranın Cənubi Qafqazda ticarətinin 50 faizdən çoxunu təşkil edən Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrini nəzərə alsaq, bu, təəccüblü deyil. Həmçinin, Bakı ilə münaqişənin hər hansı bir gərginləşməsi İranın qonşu ölkələrlə ticarəti artırmaqla iqtisadi sanksiyaları kompensasiya etməyə çalışan “öncə qonşu” siyasətinə uyğun gəlməyəcək. Bundan başqa, İran qruplaşmaya sığınacaq verməyə davam edərsə, bu, Azərbaycanın İsraillə təhlükəsizlik və kəşfiyyat əməkdaşlığını daha da gücləndirmək üçün bəhanə ola bilər. Beləliklə, İran üçün nəzərəçarpacaq dilemma yaradır, çünki bu, Azərbaycan və İsrail arasında tərəfdaşlığın daha da möhkəmlənməsi ilə nəticələnər və İranın regional məqsədlərinə və ümumi təhlükəsizliyinə ciddi problem yarada bilər. Başqa sözlə, görünür, İran hökumətindəki bəzi şəxslər qrupa qiymətli xarici siyasət aktivindən daha çox öhdəlik kimi baxırlar - ən azından indiki məqamda. //Reyting.az//