Cavid Fətullayev dünya tibbinə süni ürək cihazı ərsəyə gətirməklə səs salıb. 2007-ci ildən Almaniyada yaşayır, yeni cihazlar kəşf etmək niyyətindədir.

Musavat.com kardiocərrah Cavid Fətullayevin uğur yoluna ona suallar ünvanlamaqla bələd olub.

Müsahibəni təqdim edirik:

- Cavid Fətullayev kimdir?

- Mən 1986-cı ildə Füzuli rayonunun Gecəgözlü kəndində anadan olmuşam. 2007-ci ildən etibarən Almaniyadayam. Burada öncə alman dilini öyrəndim, sonra Köln Universitetində tibb təhsili aldım. 2020-ci ilə qədər həmin universitetin klinikasında kardiocərrah kimi çalışmışam. Həmin ildən etibarən Bad Nauheim şəhərində klinikada ürək cərrahiyyəsi şöbəsində fəaliyyət göstərirəm.

- Dünyada ilk dəfə yeni üsulla süni ürək cihazı hazırlamısınız. Kəşfiniz necə yaranıb? Həmin cihazın hansı üstünlükləri var?

- Cihazın yaradılması ideyası əslində çoxdan var idi. Mən tələbə vaxtı - 2013-cü ildə London İmperial Kollecinin hospitalında ürək, ağciyər transplantasiyası və ürəyin aparatik dəstəklənməsi sahəsində müşahidəçi olmuşam. Ürək, ağciyər nəqli və cihazların implantasiyası əməliyyatlarında dəfələrlə iştirak etmişəm. O vaxtdan düşünürdüm ki, xəstələrdə qanama riskini hansı üsulla azaltmaq olar. Bunun da bir strategiyası var idi - qan dövranına toxunmadan ürəyi xaric tərəfdən sıxıb buraxmaq və bununla ürəyin funksiyasına dəstək olmaq. Bu cihazın necə olması haqda uzun müddət düşündüm. Əmimoğlunun azyaşlı oğlunun öz-özünə radius ətrafında kiçilən və böyüyən bir oyuncağı var idi. Onu görəndə anladım ki, cihaz o formada olmalıdır. Oyuncağı bir qədər incələdim və beləliklə model barədə düşünməyə başladım. Cihazın üstünlüyünə gəlincə, birbaşa qanla kontaktda olmayacaq. Beləliklə qandurulducu preparatların verilməsinə ehtiyac qalmayacaq. Eyni zamanda qanama riski azalacaq. Çünki ürəkdəstəkləyici cihaz qoyulan pasiyentlərdə beyindaxili qanama riski yüksəkdir, cihaz vasitəsilə bu tip risklərin qarşısı alınacaq. Cihazı ilk dəfə bu ilin martında Almaniyada Azərbaycanlı Həkimlərin I Forumunda təqdim etdim. Bu, müsbət geridönüşlərə, çoxlu suallara, diskussiyalara səbəb oldu. Bu da məni sevindirdi. Hesab edirəm ki, bu cihazın üzərində işləmək böyük perspektivlər gətirəcək.

- Yeni kəşflər barədə düşünürsünüz?

- Yeni kəşf hər kəsin arzusudur. Təbii ki, yeni kəşflər, layihələr haqda da düşünürəm, bu istiqamətdə çalışıram. Əsas məqsədim bədənin öz enerjisindən istifadə edərək elektrik generatoru hazırlamaqdır. Bədəndə mütəmadi olaraq təkrarlanan prosesləri istifadə edərək onu elektrik enerjisinə çevirməkdir. Bunun üçün bir çox strategiyalar var. Məsələn, insan hər an nəfəs alır və verir. Yaxud da nəfəs alarkən qabırğaarası əzələlər hər zaman fəaliyyətdə olur. Digər tərəfdən, insanın daxili orqanları arasında temperatur fərqi var. Bu fərqdən istifadə edərək də xüsusi cihazlar düzəltmək mümkündür ki, temperatur fərqini mexaniki hərəkətə, mexaniki hərəkəti də elektrik enerjisinə çevirə bilir.

- İlk müstəqil əməliyyatınız nə vaxt və necə keçib?

- İlk müstəqil əməliyyatım aorta qapağının bioloji protezlə dəyişməsi idi. Həmin əməliyyata çox hazırlaşmışdım. Çünki assistent olaraq bir çox əməliyyatlarda operatora kömək edirsən, assistentlik edirsən, amma öz pasiyentini əməliyyat edərkən bu, insana çox böyük məsuliyyət yükləyir. Əməliyyatdan öncə hər şeyi ən azı 4-5 dəfə təkrar edirsən, bütün sənədlərə, laborator analizlərə, rentgen şəkillərinə dəfələrlə baxırsan. Daha təcrübəli kolleqalarla bunu yenidən müzakirə edib onların rəylərini alırsan. Təbii ki, texniki olaraq əməliyyat bir qədər çətin olur, ilk əməliyyatda çox tər tökmək mümkündür, çox həyəcan olur. İlk pasiyentim təxminən 1 həftə sonra evə yazıldı, hazırda vəziyyəti yaxşıdır.

- Ən gənc və ən yaşlı pasiyentinizin neçə yaşı olub?

- Almaniyada kardiocərrahiyyənin tipik xəstələri 70 yaş və onun üzərindədir. Ən gənc pasiyentimin 60, ən yaşlı pasiyentimin isə təqribən 75 yaşı var idi. Əsasən də qapaq xəstəlikləri daha gənc yaşda olan insanlarda müşahidə olunur. Koronar damar xəstəlikləri isə 60, 70 yaşdan sonra baş verir. Gənc və yaşlı pasiyentlərə fərqli protezlər məsləhət görülür. İnsanın yaşı, əmək fəaliyyəti nəzərə alınır. Əməliyyatdan sonra bəzi dərmanlar verilir ki, onlar qanı duruldur. Bu tip dərmanlar ağır əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan, kəsici alətlərdən istifadə edən, tikintidə işləyən gənc pasiyentlərə verilsə, ən kiçik zədələnmə onlarda qanaxmaya səbəb ola bilər. Ona görə də əməliyyatdan öncə həkim pasiyentlə bütün terapiya opsiyaları barədə danışır, ən uyğun terapiyaya qərar verilir.

- Ürək xəstəlikləri niyə artıb?

- Ürək xəstəliklərinin artmasının bir çox səbəbi var. Bu, multifaktorial bir məsələdir. Bura insanın pis vərdişləri – məsələn, alkoqol, siqaret daxildir. Siqaretdən uzunmüddətli istifadə koronar damarlarda tıxanmalara səbəb ola bilir. Hazırda Avropada damar divarlarının sağlam olması üçün qırmızı şərab məsləhət görülür. Bir fakt da məlum oldu ki, alkoqol bir müddət keçdikdən sonra ürək əzələsini zəiflədir. Tibbi terminologiyada buna alkoqol kardiomiapatiyası deyilir. Qidalanma rejimi, həddindən artıq yüklənmiş bir şəraitdə çalışmaq, stress, ailə vəziyyəti ürəyin gərgin çalışmasına səbəb ola bilər. Digər tərəfdən, genetik faktorların da ürək xəstəliklərində böyük rolu var. Bəzən elə pasiyentlər olur ki, həm pəhriz saxlayır, həm də idmanla məşğul olur, amma 40-50 yaşında koronar damarların tıxanmasına məruz qalır. Araşdırdıqda məlum olur ki, onlarda genetik faktorlar var. Qanda lipidlərin, xolesterinin, piy maddələrinin çoxalması koronar damarların tıxanmasına səbəb olur.

- Ürək xəstəliklərindən necə qorunmaq olar?

- Pəhriz saxlamaq, gündə yarım saat idmanla məşğul olmaq həm damarlara, həm də ürəyə müsbət təsir göstərir. Şəkər xəstələrində şəkərin mütəmadi kontrol edilməsi, qan təzyiqi olan xəstələrdə təzyiqin normallaşdırılması, ürək xəstəliyi ortaya çıxıbsa, mütəmadi həkim kontrollarında olmaq, bəzi preparatlar qəbul etmək ürək xəstəliklərinin qarşısını almaqda faydalıdır.

- Azərbaycan tibbi Almaniyadan necə görünür?

- Azərbaycan tibbi hazırda inkişaf etməkdədir. Mən 2004-cü ildə ATU-nun Müalicə-profilaktika fakültəsinə qəbul olmuşam və 2 il orada oxuduqdan sonra Almaniyaya gəlmişəm. Tibb sahəsinin inkişafı demək olar ki, gözlərim önündə baş verib. Cənab Prezident tərəfindən təsdiq edilmiş "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" bir çox tələbəyə yardım etdi. Mən də həmin Proqramın tərkibində olmuşam. O dönəmdə təhsil almış tələbələr artıq istedadlı mütəxəssislərə çevriliblər. Onların bir qismi Azərbaycana qayıdıb. Tibb zaman tələb edən sahədir. Siz hər şeyi gözəl təşkil etsəniz də, buna 5-10 il zaman lazımdır. Mütəxəssisin yetişməsi, onun təcrübə toplaması, pasiyentləri müalicə etməyə başlaması vaxt tələb edir. Əminəm ki, yaxın 5-10 il ərzində Azərbaycan tibbi daha böyük uğurlar əldə edəcək.

- Almaniyada nə qədər azərbaycanlı həkim var və onlarla əlaqələriniz hansı səviyyədədir?

- Almaniyadakı azərbaycanlı həkimlərin sayını Almaniyada Azərbaycanlı Həkimlərin I Forumunda öyrəndim. 1000-dən artıq həkim var. Bu, çox böyük bir rəqəmdir. Onların arasında çox sayda istedadlı, mütərəqqi düşüncəli gənc həmkarlarım var. Onlarla bəzən görüşürük.


- Bir gündə neçə ürək əməliyyatı icra edirsiniz?

- Gün ərzində 1-2 əməliyyatda iştirak edirəm. Bu, ürək əməliyyatlarının sayı və uzunmüddətli olması ilə əlaqədardır. Bir ürək əməliyyatı 3-4 saat davam edir. 8 saatlıq iş saatını nəzərə alsaq, anlamaq olar ki, 2 əməliyyat etmək mümkündür. 24 saatlıq növbələrdə, gecə təcili yardımla xəstə gəlibsə, o zaman əməliyyatların sayı və saatı uzana bilər.

- Azərbaycanda tez-tez olursunuz?

- Bu il 2 dəfə Azərbaycanda olmuşam. Yanvarda həyat yoldaşımla ölkəmizə gəldik və 4 həftə istirahət etdik. İyulda isə 2 həftəlik tətilimiz oldu. İl ərzində 3-4 dəfə Azərbaycana gəldiyim də olub.

- Füzulidə işləmək istərdiniz?

- Füzulidə əlbəttə ki, işləmək istərdim. Doğma yurduma qayıdıb orada işləmək mənim qarşımda duran məqsədlərdən biridir. Əminəm ki, bu istəyim reallaşacaq. Bildiyim qədər Füzulidə müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuş hərbi hospital var. Kəndimizin azad olunmasına çox sevindim. 2020-ci ildə biz cənab Prezidentin qətiyyətli addımlarını izləyirdik, hərarətli çıxışlarına qulaq asırdıq. Sonda Ermənistanın kapitulyasiya aktını imzalaması bizdə çox böyük sevinc hissi oyatdı. Torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi Azərbaycanın yaxın tarixində bəlkə də ən böyük hadisədir. Bir qarış belə torpaq itirmədən işğal altında olan ərazilərimizin azad olunması Türk dünyasında da çox böyük coşğu ilə qarşılandı. Rəşadətli ordumuz hər birimiz üçün qürur, fəxr mənbəyidir.

Aytən Novruz
Musavat.com