Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi 11 aydır ki, davam edir. Hazırda uğursuzluq zolağında olan Rusiya vəziyyətdən çıxış yolu axtarır, sülh mesajları göndərir. Ukrayna isə mövqeyində qətidir. Kiyev bütün işğal olunmuş ərazilərdən rus qoşunları çıxdıqdan sonra sülh danışıqlarının başlamasında israr edir.

Rusiyalı sosioloq və bloger İqor Eydman UNİAN-a müsahibəsində Qərbin niyə yavaş-yavaş Kreml diktatorunu “boğduğunu”, “priqojinçilərin” əsirlərdən hansı formada “istifadə edəcəyini” və ümumi proseslərin hansı istiqamətdə irəliləyəcəyi barədə sualları cavablandırıb. DİA.AZ Eydmanın müsahibəsini AYNA-ya istinad və ixtisarla təqdim edir:

- Müharibə ilə bağlı hazırkı situasiyanı necə qiymətləndirmək olar?

- Biz görürük ki, Rusiya bu müharibəni uduzur. Sentyabr ayından bəri onun heç bir real qələbəsi olmayıb, lakin davamlı məğlubiyyətləri var - Xarkov, Xerson bölgələrində və s. Və görürük ki, vəziyyət çətin ki, dəyişsin. Onlar “mobil” dedikləri qrupları müharibəyə cəlb etsələr də, cəbhədə heç nəyi dəyişə bilmirlər, çünki Rusiyanın onları sadəcə silahlandırmaq, təlim keçmək, döyüşə hazır birləşmələrlə təchiz etmək və həqiqətən də müharibə üçün istifadə etmək imkanı yoxdur. Onlar təsadüfi olaraq səngərlərə atılır və vaxtaşırı Ukrayna artilleriyası ilə cəzalandırılırlar. Bu, deməyə əsas verir ki, Rusiya müharibənin axarını döndərə bilməyəcək.

Beləliklə, tarixdə həmişə olduğu kimi, irəliləyən tərəf kifayət qədər tez qalib gələ bilmirsə, onun hücumu dayanırsa, geri çəkilməyə başlayırsa, növbəti addım itkidir. Qazanılan hər şeyi itirir, sonra isə ümumi rejimin dağılması başlayır. Bu dəfələrlə baş verib: Rusiyada Birinci Dünya müharibəsi illərində də, cəbhədəki uğursuzluqlar birinci imperiyanın, sonra isə qısa ömürlü Rusiya respublikasının dağılmasına səbəb olanda da...

“Qərbin niyyəti Putini elə vəziyyətə gətirməkdir ki, əlini “nüvə düyməsi”nə uzatsa, məlum olsun ki, “düymə” artıq yoxdur. Bundan sonra onu Kremldən ruhi xəstəxanaya aparacaqlar”

- Bu vəziyyətdə nə etmək olar?

- Putin tamamilə qeyri-adekvatdır, real vəziyyəti görmür və qiymətləndirmir. Görünür, onun əlaltıları və dostları ona hər zaman ancaq xoş xəbərlər gətirirlər. Əgər xoş xəbər yoxdursa, sadəcə olaraq uydururlar və o, öz aləmində yaşayır. Dediyim kimi, Putin tamamilə qeyri-adekvatdır. Və Budenov süvarilərinin - Priqojinin məhbuslardan ibarət qruplarının bəzi basqınları ilə Ukraynada nəyəsə nail olmağa çalışır. Amma bununla heç bir nəticəyə nail ola bilməyəcək. Saxta “Milad atəşkəs”i elan etdi, dünyaya nələrsə demək istədi. Amma hər kəs Putinin nə etdiyini anlayır.

- Milad bayramında Putinin saxta “atəşkəs”ini alqışlayan yeganə şəxs BMT-nin baş katibi Quterreşdir...

- Onun niyə belə etdiyini başa düşmək olar. O, BMT-nin rəhbəridir, istənilən dinc təşəbbüsləri alqışlamalıdır. Saxta və ya real, fərq etməz. Onun missiyası sülhə çağırışdır, sülhpərvərlikdir. Bu baxımdan, onun dəstəklədiyi və ya dedikləri heç kimi narahat etmir. Bu, kobud desək, sırf nəzakətdir. Quterreşin real rıçaqları yoxdur, Ukraynaya kömək edə bilmir. ABŞ, Avropa Birliyi və bəzi başqa ölkələr Ukraynaya kömək etdiyui üçün vəziyyətə bir növ təsir rıçaqları var. Gördüyümüz kimi, Putinin “atəşkəs”i Ukraynaya həqiqətən kömək edən ölkələri ruhlandırmadı və maraqlandırmadı. Hamısı buna çox şübhə ilə yanaşırdılar. Beləliklə, nəticə dediyim kimi, sıfır oldu.

- Qərb Ukraynaya 3 milyard dollar yardım edir, ola bilsin ki, uzaqmənzilli raketlər verəcək. Ramşteyn-8 isə yanvarın 20-nə planlaşdırılıb. Nə gözləmək olar?

- Hesab edirəm ki, bu, Qərb ölkələrinin ümumi strategiyasıdır. Ani hərəkətlər etmək istəmirlər. Mən artıq bu metaforanı vermişəm: otağa girəndə və orada kobra olanda, qəfil hərəkətlər etməməlisən, çünki o, nüvə silahı ilə dişlənə bilər. Çəkməyiniz artıq boğazında olduğu üçün mübarizə aparmağa belə vaxtı qalmaması üçün onu yumşaq, hiss olunmadan aşağı basmalı və boğmalısınız.

Qərb ölkələri yavaş-yavaş Putini boğur. Onlar qəfil hərəkətlər etmirlər, hamımızın əvvəldən ümid etdiyimiz kimi, yavaş-yavaş, lakin sistemli şəkildə, geri çəkilmədən addımlar atırlar. Və təzyiq artır, yardım artır, yeni silah növləri təkcə ABŞ tərəfindən ötürülmür. Almaniya nəhayət zirehli silahlar tədarük etməyə başladı.

İdeya ondan ibarətdir ki, Putin son ana qədər hələ də nəyəsə ümid etsin. O müharibənin itirildiyini başa düşdükdə, nüvə müharibəsi başlatmaq kimi ekstremal hərəkətlər üçün artıq resursları olmayacaq. Yəni Qərbin niyyəti Putini elə vəziyyətə gətirməkdir ki, əlini “nüvə düyməsi”nə uzatsa, məlum olsun ki, “düymə” artıq yoxdur. Bundan sonra onu Kremldən ruhi xəstəxanaya aparacaqlar.

Düşünürəm ki, hər şey bunun üçün nəzərdə tutulub və olduqca uğurlu gedişdir. Çünki Putin hələ də nəyəsə ümid bəsləyən qeyri-adekvat insandır. İndi deyirlər ki, vəziyyət bir az da gərginləşib, Ukrayna təslim olur. Bu, tamamilə cəfəngiyyatdır və bu heç vaxt baş verməyəcək, lakin o, buna ümid edir. Həmçinin də çılğın Medvedyev buna ümid edir.

İndi rus məmurları iki kateqoriyaya bölünür: ağlını tamam itirmişlər – Putin və Medvedev kimi. Bir də sakit oturanlar, amma dəhşətli dərəcədə narazı, “xeyirxahının” kürəyinə bıçaq sancmağa hər an hazır olanlar. Sadəcə ikincilərin bunun üçün cəsarətləri, resursları və ən əsası kollektiv fəaliyyətin təşkili çatışmır. Çünki onların hamısı bir-birinə inanmırlar. Amma gec-tez bu, yəqin ki, onlar artıq uçuruma sürükləndiklərini anlayanda baş verəcək. Onda Xruşşovda və ya I Paveldə olduğu kimi ondan qurtulmağa çalışacaqlar.

- Ağlını itirmişləri kürəyindən vurmaq istəyənlərə bunu həyata keçirmək üçün nə lazımdır?

- Bilirsiniz, insanlar onilliklərdir ki, mayın 9-da səsləndirilən “qalib xalqıq”, “babalarla mübarizə aparmışıq”, “qalib gəlmişik”, “təkrar qalib olacağıq”, “ən gözəl bizik” kimi sərsəm ideyalara sərmayə qoyublar. İndi fikirlər qələbə ilə bağlıdır: “indi avropalılar qorxacaq, tövbə etmək üçün qaçacaqlar” kimi fikirlərin təsirindədirlər. Amma insanları uzun müddət aldatmaq mümkün deyil. İndi xalq üçün 24 fevral 2022-ci il mövqelərinə çəkilmək məğlubiyyətdir, Putin üçün qələbə. Əgər onlar, məsələn, fevralın 24-dəki təmas xəttinə qədər qaçsalar, bu bandanın, bu cinayətkar Lubyanka-Kreml qruplaşmasının lideri kimi Putinin bütün qalib legitimliyi cəmiyyətin gözü qarşısında məhv olacaq. Bıçaqla vurmaq istəyənlər bu vəziyyəti gözləyirlər.

“Yaza qədər “Priqojin qırğını” qaçılmaz olacaq, muzdlular məhbus döyüşçüləri öldürəcək”

- Səfərbər edilmiş məhbuslar Kreml diktaturası üçün üçün təhlükə ola bilərmi?

- Əlbəttə, təhlükədir. Onlar əsasən avqust-sentyabr-oktyabr aylarında orduya cəlb olunublar. Yaza qədər onlar buraxılmalı olacaqlar və onların sayı on minlərlədir. Priqojin və ya Rusiya dövləti qan dadmış, silah və partlayıcı maddələrlə necə davranmağı bilən on minlərlə qatı residivist cinayətkarı azad edə biləcəkmi? Aydındır ki, yox.

Rusiyada heç kim 1953-cü ilin yeni “soyuq baharı”nı istəmir. Tarixdən məçlumdur ki, Stalinin ölümündən sonra Brejnyev amnistiya verdi. Sonra düşərgələrdən bir dəstə məhbus çıxdı və Rusiya şəhərlərində dəhşətli qırğınlar və zorlamalar həyata keçirdilər. Bu təkrarlana bilər, Kremldə bunu anlayırlar. Və heç kim bunu istəmir və heç kim buna icazə verməyəcək.

Hətta bu məhbusların azad edilməsi üçün heç bir hüquqi mexanizm də yoxdur. Onların hamısı indi formal olaraq azadlıqdadır və döyüşdədirlər. Bu 40 mindən çox adamın hər birini Putindən başqa kim əfv edəcək? Bu da tamamilə mümkün deyil. Düşünürəm ki, "priqojinçilər" məhbusları sadəcə olaraq məhv edəcəklər - onları ölümə göndərəcəklər. Buna artıq başlanılıb da...

Hər hansı üsyan, narazılıq, etirazla üzləşməmək üçün bütün məhbuslar “karqo 200” kimi silinəcəklər. Axı bu altı ay ərzində möcüzəvi şəkildə sağ qalan insanı yenidən döyüşməyə və ya düşərgəyə getməyə məcbur etmək mümkün deyil. Təbii ki, bu, xüsusilə silahlı şəxs üçün praktiki olaraq mümkün deyil. Ya azad edilməli, ya da öldürülməlidir. Onu buraxmayacaqlar, məncə öldürəcəklər. Və kütləvi qırğın olacaq, muzdlular məhbus döyüşçüləri öldürəcəklər.

Hesab edirəm ki, müəyyən sayda məhbus azad edilə bilər, Priqojin bunu həyata keçirə bilər. Amma heç kim ona on minlərlə insanı azad etməyə imkan verməz və bunu etməz. Buna görə də, yaza qədər "Priqojin" məhbuslarının qətliamı tamamilə qaçılmaz olacaq.

“Uzun müddətdir ki, Lukaşenkonu Putin müharibəyə qoşulmağa məcbur edir. Lukaşenko isə bunu istəmir və məncə, döyüşməyəcək”

- Belarusda ittifaq ordusunun yaradılması və qurulması haqqında danışmağa başlayıblar. Hətta haradasa onun ölkədə ilk özəl hərbi şirkət olacağı barədə məlumat var. Sizcə, Lukaşenko sadəcə olaraq bu yolla Putini yenidən aldadır və Ukraynaya qarşı müharibədə birbaşa iştirakdan yayınmağa çalışır, yoxsa...

- Ümid edirəm ki, o, birbaşa iştirakdan yayınmağa çalışır. Uzun müddətdir ki, Lukaşenkonu Putin müharibəyə qoşulmağa məcbur edir. Lukaşenko isə bunu istəmir və məncə, döyüşməyəcək. Müharibəyə girmək onun cəmiyyətdəki təsirinin son qalıqlarını tamamilə məhv etmək deməkdir. Üstəlik, çağırışçıları döyüşə göndərsə, onların Ukrayna tərəfinə keçmə ehtimalı çox yüksəkdir və bundan da qorxur. Təbii ki, o, bəzi muzdluları orduya götürə bilər. Amma birincisi, Belarus böyük ölkə deyil, ikincisi, oradakı insanlar sakitdir və Rusiyanın bəzi bölgələrindəki kimi kasıb deyillər ki, pulla hərbiyə can atsınlar.

Lukaşenkonun 5 minə qədər cəza dəstəsi var, lakin onun özünə bu dəstə lazımdır. Belarus diktatoru onları Ukraynaya qırğına göndərməyəcək. Qırğına göndərsə, o zaman taxtını kim qoruyacaq?

- Rusiyada özəl hərbi şirkətlər göbələk kimi çoxalır. Putinə yaxın oliqarx Timçenko da özünün “Redut” şirkətini yaradıb. Roqozin də yaratmağa çalışır. Putinin rəğbətini qazanmağın nümunəsi Priqojin idi, yoxsa rus elitası vətəndaş müharibəsinə belə hazırlaşır?

- Birincisi, onların hamısı həqiqətən rəğbət qazanmaq istəyirlər və Rusiya ordusunun aşağı effektivliyini nəzərə alsaq, Putinin ətrafı arasında belə bir fikir var ki, şirkətlər daha effektiv olacaq. Və hətta ordudan daha təsirli olduqlarını deyirlər. Hər halda guya Priqojin özünü belə təqdim edir. İkincisi, hər kəs müharibəyə ayrılan bu nəhəng “büdcə pastası”ndan birtəhər qoparmaq istəyir. İndi Priqojin orada əsas parçaları dişləyir, amma başqaları da düşünürlər: “Niyə oradan pay götürməyim?”. Məsələn, Roqozin kimiləri.

Yeri gəlmişkən, əminəm ki, Priqojin Roqozinin koordinatlarını sızdırıb və o vuruldu. Çünki bundan əvvəl onların arasında şiddətli ictimai atışma olub. Göründüyü kimi, Priqojin Roqozinin əllərini “hərbi pasta parçasına” salmasından olduqca narazı idi və açıq şəkildə onu ictimaiyyət qarşısında təhdid etdi.

Priqojin, əlbəttə ki, bu hərbi xərclərin daha çoxunu mənimsəmək üçün digər oliqarxlarla, ilk növbədə Müdafiə Nazirliyi ilə rəqabət aparmağa çalışır. Buna görə də mübarizə gedir və Putinin ətrafı arasında hamı bu hərbi superprofitlərdən sərxoş olmaq istəyir. İndi hamı ora qalxıb, amma Priqojin ən qəddar üsullarla öz “parçasını” müdafiə etməyə çalışır. Roqozinin başına gələnləri görürük. Düşünürəm ki, Priqojin o qədər də asan təslim olmayacaq. O, çox aqressiv fiqurdur, müharibədə demək olar ki, yeganə effektiv insan kimi özünü Putinə sırımağı bacarıb.

- Yeri gəlmişkən, Priqojin Putinə ehtiyac qalmadığını anlayanda özü də Putinə qarşı çıxa bilərmi?

- Priqojin çətin ki, Putinə qarşı çıxsın. Əksinə, onun bütün gücü, bütün pul və maliyyə axınları Putinin dəstəyi hesabına saxlanılır. Əgər Putin olmasaydı, Putinin başqa əlaltıları, başqa məmurlar, oliqarxlar, generallar və sair onu çoxdan məhv edərdilər. Çünki Priqojin özünü çox cəld aparır, onlardan xoşu gəlmir. Üstəlik, sistemə xaricdən daxil olmuş qeyri-sistem adamıdır. Bütün bu məmurlar, generallar, FSB zabitləri onilliklərdir öz vəzifələrində oturub, illərlə maliyyə axınlarını ələ keçiriblər. Və sonra kənardan belə bir şəxs, keçmiş cinayətkar gəlib və az qala onları söyməyə başlayıb. Ona görə də Putin olmasaydı, Priqojin çoxdan məhv ediləcəkdi. O, FSB kimi güclü strukturlarla rəqabət apara bilməz.

“Rusiya mühacirlərinin nə Rusiya daxilində populyarlığı var, nə qüvvəsi var, nə də güc strukturlarında tərəfdarları var”

- İlya Ponomarev var, o, Avropada yerləşən müxalifət hərəkatı olan Rusiya Xalq Deputatları Konqresini yaradıb. Onlar Rusiyada hakimiyyətin zorla devrilməsinin tərəfdarlarıdırlar. Sizcə, onlar nəsə edə bilərlər?

- Məncə, təəssüf ki, yox. Özünü bu məsələnin zorla həllinin, gücün güclə dəyişdirilməsinin tərəfdarı elan etmək asandır, amma buna gücünün çatması çətindir. Ukraynada ukraynalılar üçün Putinin Rusiya Reyxinə qarşı döyüşən rusların dəstələri var. Yeri gəlmişkən, bu təkcə İlya Ponomarevlə bağlı deyil. Bu öhdəliklərin yaşamaq hüququ var, lakin bu cür resurslarla Putin rejimini devirmək qətiyyən mümkün deyil. Bizim mühacirətimiz Rusiyada təsirli deyil. Stalin öz dövründə olduğu kimi Roma Papasından onun neçə bölüyü olduğunu soruşdu. Deməli, bizim Rusiyada heç bir təsirimiz yoxdur, o qədər də dəstəyimiz yoxdur. Həqiqətən heç nə baş vermir, resurslarımız yoxdur.

Rusiya mühacirlərinin nə Rusiya daxilində populyarlığı var, nə qüvvəsi var, nə də güc strukturlarında tərəfdarları var. Bütün bunlar tamamilə söhbətlər səviyyəsindədir. Ona görə də o tərəfdən heç nə gözləmirəm.

- Sizcə, NATO-nun birbaşa iştirakı ilə kəskin eskalasiya, ola bilsin ki, nüvə eskalasiyası ehtimalı varmı?

- Təəssüf ki, bəli. Çünki tarixdə çox şey təsadüflər tərəfindən müəyyən edilir. Tarixi şans amili az öyrənilmiş mövzudur, lakin çox vaxt hadisələri müəyyən edən tarixi şansdır. Artıq dediyim kimi, Putini yavaş-yavaş boğmaq istəyirlər ki, nəhayət, Qərbin onun üçün diqqətlə hazırladığı ilgəkdən asılmadan əvvəl başını qaşımağa vaxtı olmasın. Amma şeytan da öz bildiyini edir. Bu taktika yaxşı düşünülmüş olsa da, işə yaramaya bilər. Putin anidən nüvə silahına əl ata bilər. Düzdür, bu ehtimal azdır, amma hələ də mövcuddur, çünki Putin məntiqsiz adamdır.

Hələ müharibə başlamamışdan əvvəl yazmışdım və demişdim ki, Zelenski Putinlə döyüşməli olacaq. Çünki anlaşılırdı ki, Putin heç vaxt Ukraynadan əl çəkməyəcək. Amma belə bir müharibəyə başlayacağı ağılsızlığını, böyük zərbə ilə Ukraynanı ələ keçirməyə çalışa biləcəyini təxmin etmirdim. Mən hərbi strateq olmasam da, hətta mənə, həvəskara da aydın idi ki, bu, uğursuzluğa məhkum addım olar. Lakin Putin bu ağılsız addımı atdı. Ona görə də deyirəm ki, Putindən hər şey gözləmək olar. Amma bütün hallarda fəlakətli nüvə müharibəsinin baş vermə ehtimalı kifayət qədər aşağıdır.