Mərkəzi Asiya və Azərbaycandan Avropaya "yaşıl" enerjinin tədarükü layihəsi ucuz deyil. Ona görə də onun təşəbbüskarları alternativ maliyyə mənbələrinə ehtiyac duyurlar.
Azərbaycandan Gürcüstan vasitəsilə Avropaya "yaşıl" elektrik enerjisinin tədarükü üzrə irimiqyaslı layihə yeni tərəfdaşlar və iştirakçılarla artır – əvvəlcə Mərkəzi Asiya ölkələri təşəbbüsə qoşulmaq niyyətlərini bildiriblər, sonra isə məlum olub ki, layihə regiondan kənarda da marağa səbəb olub.
Özbəkistan və Qazaxıstanın ən gəlirli Avropa bazarında aşağı karbonlu enerjinin artan potensialını reallaşdırmaq üçün layihədə "yaşıl" elektrik enerjisi tədarükçüləri kimi çıxış etmələri gözlənilir. Hazırda "yaşıl" enerji istehsal potensialını inkişaf etdirən Türkmənistan da Avropaya elektrik enerjisi tədarükü layihəsinə qoşulmaq arzusunu ifadə edib.
Xatırladaq ki, "Black Sea Energy" layihəsinin həyata keçirilməsinə dair razılıq 2022-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya arasında əldə edilib.
Daha sonra ötən ilin noyabrında Azərbaycan, Özbəkistan və Qazaxıstan Avropaya "yaşıl" enerji tədarükü barədə razılığa gəliblər. Bu ilin may ayında üç ölkə Avropa İttifaqı ölkələrinə yaşıl enerji satmaq üçün enerji sistemlərinin inteqrasiyası və Xəzər dənizinin dibi ilə yüksək gərginlikli kabelin çəkilməsi layihəsinin texniki-iqtisadi əsaslandırmasını hazırlamağa başlayıb.
Qazaxıstan və Özbəkistanda bərpa olunan enerji mənbələrindən əldə edilən elektrik enerjisinin Azərbaycana tədarük edilməsi, oradan isə Gürcüstan ərazisi və Qara dəniz vasitəsilə Avropaya ixrac edilməsi planlaşdırılır. Orada Rumıniya və Macarıstan bu "yaşıl" elektrik enerjisinin idxalçıları olacaqlar.
Ərəblərin neft dollarları layihələrin katalizatoru kimidir
Mərkəzi Asiya ölkələrinin iştirakı ilə bütün "Black Sea Energy" layihəsinin dəyəri ilə bağlı proqnozlar hələ açıqlanmayıb, lakin onun ayrı-ayrı komponentlərinin dəyəri artıq açıqlanıb. Belə ki, Rumıniyanın energetika naziri Sebastyan Burdujanın sözlərinə görə, Gürcüstan və Rumıniya arasında dənizaltı kabel xəttinin çəkilməsi üçün 3,5 milyard avro lazımdır.
"Bu, ucuz bir layihə deyil. Texniki-iqtisadi əsaslandırma bizə təqdim olunandan sonra xərcləri öyrənəcəyik. Ancaq bilirik ki, Gürcüstan və Rumıniya arasında sualtı kabel xəttinin çəkilməsi üçün 3,5 milyard avro lazımdır və bu layihənin regionun enerji təhlükəsizliyi üçün faydalı olacağını da anlayırıq", - Burduja bildirib.
Eyni zamanda, "Black Sea Energy" layihəsinin Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyi üçün əhəmiyyətini nəzərə alaraq, Avropa Komissiyası bunun üçün 2,3 milyard avro ayırmağı planlaşdırır.
Lakin bəzi ekspertlər istisna etmirlər ki, Avropa Bankının yüksək faiz dərəcələri, eləcə də investisiya layihələrindən əldə olunan gəlirlərin aşağı olması üzündən çətin günlər yaşayan Avropa maliyyə qurumları vəsaitlərin ayrılması məsələsini gecikdirə bilər.
Buna görə də layihə iştirakçıları alternativ investorları nəzərdən keçirirlər. Belə ki, xüsusilə Özbəkistanın energetika naziri Jurabek Mirzamaxmudov Səudiyyə Ərəbistanının "Black Sea Energy" layihəsində iştirak edə biləcəyini bildirib.
Qeyd etmək lazımdır ki, Səudiyyə Ərəbistanının Avropaya "yaşıl" enerji tədarükü layihəsində iştirakı təsadüfi deyil - Krallığın İctimai İnvestisiya Fondunun layihələri arasında "yaşıl" təşəbbüsləri prioritet yer tutur. Xüsusilə, onların həyata keçirilməsi üçün fond hər il təxminən 10-15 milyard dollar ayırır ki, bu da həm daxili, həm də xarici layihələrə yönəldilir.
Fars körfəzi ölkələrindən olan sərmayəçilər regionda möhkəmlənirlər
Ərəb investorları son bir neçə ildə Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionunda infrastruktur layihələrində fəal iştirak ediblər. Ərəb ölkələrindən olan şirkətlər üçün "yaşıl" enerji istehsalı obyektlərinin tikintisi ilə yanaşı, bərpa olunan mənbələrdən istehsal olunan elektrik enerjisinin ixracı təşəbbüsü də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Belə ki, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ şirkətləri Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistanda günəş və külək elektrik stansiyaları tikirlər.
Eyni zamanda, ərəb şirkətləri Xəzər və Qara dəniz limanlarının imkanlarının inkişafı üzrə layihələrin fəal investorları və menecerləridir.
BƏƏ-nin ən böyük "Abu Dhabi Ports Group" şirkəti Qazaxıstanda logistika sahəsində bir sıra layihələr yaradır, Qazaxıstan neftinin nəqli imkanlarını genişləndirmək üçün ölkəyə Xəzər və Qara dənizlərdə dəniz donanmasının və sahil infrastrukturunun inkişafına kömək edir. Eyni zamanda, "Abu Dhabi Ports Company" və "KazTransOil" SC-nin Gürcüstandakı törəmə şirkəti Batumi dəniz limanının və Batumi neft terminalının Gürcüstandakı istehsal gücünün artırılması məsələlərini nəzərdən keçirir.
Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər şirkətləri də Xəzər dənizində və Mərkəzi Asiya ölkələrində nəqliyyat və logistika layihələrinə maraq göstərirlər.
Ərəb ölkələrinin Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaza artan marağı ilk növbədə bu regionlardakı əlverişli iqtisadi vəziyyət, eləcə də bu ölkələrin dünya iqtisadiyyatında və ticarətində əhəmiyyətinin artması ilə izah oluna bilər.
Yəni, Səudiyyə Ərəbistanı üçün Mərkəzi Asiya və Azərbaycandan Avropaya "yaşıl" elektrik enerjisinin tədarükü layihəsində iştirakı təkcə cəlbedici investisiya deyil, həm də ticarət və tərəfdaşlıq əlaqələrinin şaxələndirilməsi siyasətinin davamıdır.