Bu cür yanaşma Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərin normallaşmasını şübhə altına salır


2021-ci il yaxınlaşdıqca erməni ekspertlərinin düşüncələrini onlar üçün skaramental olan məsələ getdikcə daha çox həyəcanlandırırdı. Söhbət 1921-ci ildə imzalanan Moskva və Qars müqavilələrindən gedir. Erməni ekspertlərinin fikrincə, bu il Ermənistan üçün unikaldır, çünki bu razılaşmaların müddəti başa çatır. Ancaq onların düşüncələrinin və yanaşmalarının səhvliyinə əmin olmaq üçün, müqavilələrin mətnini oxumaq və orada heç bir müddətdən söhbət belə, getmədiyini görmək kifayətdir.

Ancaq bu vacib amil heç bir şəkildə erməni ekspertlərinin bu mövzuda xəyal qurmalarına mane olmur. Beləliklə, bir saatlıq parlament açıqlamaları zamanı müxalifətdəki “Maariflənmiş Ermənistan” partiyasından olan deputat Anna Kostanyan bu sentimental mövzuya toxundu.


“Martın 16-da Moskva müqaviləsinin imzalanmasının 100 illiyi tamam olacaq. Bu müqaviləyə görə, Qars Türkiyənin, Naxçıvan və Qarabağ isə Azərbaycanın müvəqqəti rəhbərliyi üçün 100 illik müddətə verildi”, - o bildirdi.

“Bu müqavilə Leninin başçılıq etdiyi Sovet Rusiyası hökuməti ilə Atatürkün başçılıq etdiyi Türkiyə hökuməti tərəfindən imzalanmışdı. Fəqət o zaman bu hökumət beynəlxalq səviyyədə tanınmamışdı, dolayısıyla, müqavilənin də qanuni qüvvəsi ola bilməz”, - deyə Kostanyan iddia etdi.

Erməni deputata görə, “Naxçıvanın idarəetməsinin 100 illik bir müddətə təyin olunduğunu nəzərə alaraq, Rusiyanın bu ərazidə hərəkət etmək hüququ Türkiyədən daha çoxdur”.

Kostanyan, həmçinin “4-5 iyun tarixlərində RKP(b) Mərkəzi Komitəsinin Qafqaz Bürosunun “Qarabağın Azərbaycan SSR-ə birləşməsi” barədə qərar verdiyini də xatırladı: “Bu qərar da etibarlı ola bilməz, çünki partiya orqanı hökumət adından qərarlar qəbul etmək hüququna malik deyil və icra hakimiyyətini əvəz edə bilməz”.

Dövlət idarəçiliyi sistemini bu qədər “incə” bilən filoloq, deputat xanım belə bir təxəyyül fırtınası ilə yenə də dar düşüncənin sayıqlığını nümayiş etdirdi: “Ancaq istəklərimizə görə, sadəlövh şəkildə superdövlətlərə yükləməməliyik və Ermənistan-Rusiya strateji tərəfdaşlığının əhəmiyyətini ən axmaq şəkildə görməzdən gəlməliyik. Bu səbəbdən 102-ci bazanın, KTMT və Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzvlüyümüzün əhəmiyyətini, ancaq Ermənistan və Artsaxın təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirmək lazımdır”.

O, eyni zamanda, qeyd etdi ki, “Buna baxmayaraq, Ermənistan hakimiyyəti bu xain müqavilələri, ən azından BMT kürsüsündən elan etməli və xalq diplomatiyası bu məsələni gündəmə gətirmək üçün hər cür səy göstərməlidir”.

Erməni xəyallarındakı bu cür avantürizm havanı boş yerə silkələyən yalançı ekspertlər üçün bağışlanandır. Ancaq parlament tribunasından belə şeylər səsləndirildikdə, bu, qonşu dövlətlərə qarşı ərazi iddiaları səsləndirmək kimi qəbul edilə bilər.

Qars müqaviləsi imzalanmazdan əvvəl, 1920-ci il sentyabrın 24-dən dekabrın 2-dək Türkiyə ilə Ermənistan arasında müharibə gedirdi və nəticədə Aleksandropol müqaviləsi imzalandı. Bu müqaviləyə görə, Ermənistan ərazisi Ararat vadisi və Sevan hövzəsi bölgələri ilə məhdudlaşırdı.


Daha sonra Sovet Rusiyasının müdaxiləsi Ermənistanı Türkiyə ilə biabırçı bir sülhdən qurtardı. Yeni bir müqavilə imzalandı - müddəti, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, tərəflər tərəfindən razılaşdırılmayan Qars müqaviləsi.

Ermənistan SSR hökuməti adından bu müqavilə Xarici İşlər Xalq komissarı Askanaz Mravyan və Daxili İşlər Xalq komissarı Petros Makintsyan tərəfindən imzalanmışdı. Ermənistan bu sənədi imzalamaqla Naxçıvanı Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisi kimi tanıdı.

Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra, Sovet İttifaqı illərində bağlanan bütün beynəlxalq müqavilələr etibarlı sayılır və müstəqil postsovet dövlətləri tərəfindən ayrıca təkrar təsdiq edilməsinə ehtiyac yoxdur. Lakin Kostanyan hadisəsindən də göründüyü kimi, erməni cəmiyyəti bu məsələdə başqa fikirlərə malikdir - hansıları ki, ən yüksək instansiyada təsbit edilmiş həqiqət kimi təqdim edir və hansılar ki, Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərin normallaşmasını böyük şübhə altına qoyur.

Müəllif: Asif Aydınlı