Tatar Türk’ü Nagima ve Kırgız Türk’ü Törekul çifti evliliklerinin ilk günlerinde birbirlerine bir söz vermişti:
İlk çocukları erkek olursa ona Cengiz Han’ın adını vereceklerdi.
1937 yılında 137 Türkçü Kırgız aydını Sovyet rejimine karşı çıktıkları için tutuklanmış, Bişkek yakınlarındaki bir tuğla ocağına götürülmüş ve orada kurşuna dizilerek bir çukura gömülmüşlerdir.
56 yıl boyunca şehitlerin yakınları nereye götürüldüklerini, yaşayıp yaşamadıklarını bilemeden bu 137 Türkçü aydının geri dönmelerini beklemişlerdir.
Bekleyenler arasında Kırgız Türklerinin büyük yazarı Cengiz Aytmatov da vardır. Babası Törekul, Türk milliyetçiliği yapmakla suçlanıp, kurşuna dizildiğinde Cengiz daha 9 yaşındaydı. 10 yaşına geldiğinde büyük bir adam gibi çalışıp evine bakıyordu.
14 yaşında, köyündeki tüm erkekler cepheye çağrıldığı için Cengiz artık köyün de en büyük erkeğiydi. Yaşından büyük sorumlulukları olmuştu.
Köyün tüm kadınlarının, çocuklarının sorumluluğu onun sırtındaydı. Annesinin, yaşlı ninesinin, kız ve erkek kardeşlerinin yükünü o taşıyordu.
1937’deki bu soykırımın tek tanığı tuğla ocağının bekçisi Hıdır Aliyev’di.
Tanık olduklarını uzun yıllar kimseye anlatamamış, ölüm döşeğindeyken kızına: ‘‘Eğer zaman ve şartlar uygun olursa herkes bilsin.
Tuğla ocağında çok büyük olaylar oldu. Zamanı gelince herkes bilsin” diyerek tüm gördüklerini anlatmış, zamanı gelince herkesin bilmesini vasiyet etmişti…
1991 yılında Kırgızistan bağımsızlığına kavuşunca bu sır bekçinin kızı Babüyra Kadiraliyeva tarafından, kurulan ilk Kırgız Hükümeti’ne iletilmiş, hükümet başkanı Askar Akayev kazı yapılması için gerekli izni ve kararı çıkarmıştır.
Yaşamı zorluklarla geçen Cengiz Aytmatov yıllarca babasını aramıştı. Onun hayatının tek amacı babası Törekul’u bulmaktı. Sonunda buldu da…
Babası Törekul Aytmatov’un şehit edilmesinden tam 56 yıl sonra Çoñ-Taş’tan çıkarılan kemiklere sarılarak: “Baba, 50 yıldır seni arıyorum, neredeydin…” diyerek hıçkırıklara boğulmuştu.
Cengiz Aytmatov, babasından sadece “Toprak Ana”da söz etmiş, kitabında ona şu satırlarla yer vermişti: “Baba, sana mezar yapamadım, senin nerede gömülü olduğunu bile bilmiyorum. Bu eserimi sana, babam Törekul Aytmatov’a armağan ediyorum.”
Ata-Beyt ‘‘baba mezarı’’ demektir. Bugün Cengiz Aytmatov babası Törekul Aytmatov ve şehit edilen diğer Kırgız Türk aydınları ile beraber Ata-Beyt mezarında birlikte yatmaktadır. Görsel Cengiz Aytmatov, babasıTörekul Aytmatov, annesi Nagima Aytmatova ve kardeşiyle.
Merih Tan
TEREF