Doç. Dr. Niko Cavakhişvili
İvane Cavakhişvili Tiflis Devlet Üniversitesi
ÖZET
Gürcü derebeyleri arasında Kartli Krallığı’nda oturan ve saray asilzadeleri olan Turkestanişvililer (Turkistanişvililer) ve Samegrelo Presnsliği’nde oturan asilzade Koçakidzeler (Koçaqidzeler) Gürcü asilzadeler arasında sayıgın bir yere sahiptiler. Soy
evsanelerinde bunların Türk oldukları ve Orta Asya’dan geldikleri anlatılmıştır.Kartl-Kaheti Kralı XII. Giorgi’nin oğlu veliyaht İoane Bagrationi (1768-1830) jenealoji üzerine yaptığı “Gürcistan’da Derebey ve Asilzadelerin Soyadlarının Kısa
Tanıtımı” adlı çalışmasında Türkestanişvililer hakkında şunları belirtmektedir: “Dedeleri eskiden Türkistan’dan gelmiş va ikinci derece asilzade statüsünde Somhiti Bölgesi’nde yaşıyorlardı ve İsa’dan sonra 1202’den İtibaren Kraliçe Tamar’ın memurları olup o zamandan beri günümüze kadar Somhiti Bölgesi birinci derece statüsünde olan
asilzadelerdir”. Koçakidzeler hakkında İoane Bagrationi şunları belirtmeketedir: “Kuşang yan-
iKoçang, Harezm’in Horasan Bölgesi’ndebulunur ve Kraliçe Tamar’ın döneminde Zakaria Mhargrdzeli Horasan’da savaşırken Koçanlı beyin küçük oğlunu rehin olarak getirdi. Bu çocuğu Hiristiyan Dini’nde vaftiz edip Odişi’ye yerleştirildi ve asilzade
Koçakidze olarak adlandırıldı. Yukarıdaki soyadları taşıyan kişiler Gürcü Tarihi Kaynakları’nda XV. y.y. sonundan itibaren geçiyorlar.Turkestanişvililerin yurlukları Kvemo Kartli Bölgesi’nde bulunurdu ve asilzade Barataşvili ile Soloğaşvililerin yurtluklarıyla hemsınırdı. XVIII y.y.’dan itibaren Türkestanişvililerden bir kısmı kaynaklarda derebey olarak geçmektedir. Bunlar, 1724 yılından beri Rusya’ya göç olan Kartli Kralı VI. Vahtang’la (1675-1737) birlikte gittiler. Torunları ise daha sonra Rusya’da faaliyet gösteren Turkestanovlardı. Gürcistan’da kalan Turkestanişvililer asılzade statüsünde faaliyetlerine devam ettiler. Koçakidzelerin yurtlukları farklı dönemlerde Samegrelo’nun çeşitli bölgelerinde, özellikle Cgali Kalesi civarında (Günümüz Tsalenciha İlçesi), Çaladidi beldesi Muhuri Köyünde ve civar köylerinde (Senaki İlçesi) bulunurdu. Turkestanişvili ve Koçakidzeler geleneksel olarak Gürcistan’a sadıklardı.
Anahtar Kelimeler: Turkestanişvil, Koçakidze, KvemoKartli, Barataşvili, Soloğaşvili.
Gürcü derebeyleri arasında Kartli Krallığı’nda oturan ve saray asilzadeleri olan Turkestanişvililer (Turkistanişvililer) ve Samegrelo Prensliği’nde oturan asilzade Koçakidzeler (Koçakidzeler) Gürcü asilzadeler arasında saygın bir yere sahiptiler.
Soy evsanelerinde bunların Türk oldukları ve Orta Asya’dan geldikleri anlatılmıştır. Kartli-Kaheti Kralı XII. Giorgi’nin oğlu veliaht İoane Bagrationi (1768-
1830) jenealoji üzerine yaptığı “Gürcistan’da Derebey ve Asilzadelerin Soyadlarının Kısa Tanıtımı” adlı çalışmasında Türkestanişvililer hakkında şunları belirtmektedir:
“Dedeleri eskiden Türkistan’dan gelmiş ve ikinci derece asilzade statüsünde Somhiti Bölgesi’nde yaşıyorlardı ve İsa’dan sonra 1202’den itibaren Kraliçe Tamar’ın memurları olup o zamandan beri günümüze kadar Somhiti Bölgesi birinci derece
statüsünde olan asilzadelerdir” [1, 48]. Koçakidzeler hakkında İoane Bagrationi şunları belirtmektedir: “Kuşang yani Koçang, Harezm’in Horasan Bölgesi’nde bulunur ve Kraliçe Tamar’ın döneminde Zakaria Mhargrdzeli Horasan’da savaşırken Koçanlı beyin küçük oğlunu rehin olarak getirdi. Bu çocuğu Hiristiyan dininde vaftiz edip Odişi’ye yerleştirildi ve asilzade Koçakidze olarak adlandırıldı [1, 131]. Yukarıdaki soyadları taşıyan kişiler Gürcü Tarihi Kaynakları’nda XV. y.y. sonundan itibaren
geçiyorlar[2]. Turkestanişvililerin yurtlukları Kvemo Kartli Bölgesi’nde bulunurdu ve asilzade Barataşvili ile Soloğaşvililerin yurtluklarıyla sınırdı. XVIII y.y.’dan itibaren Türkestanişvililerden bir kısmı kaynaklarda derebey olarak geçmektedir. Bunlar, 1724 yılın-
dan beri Rusya’ya göç olan Kartli Kralı VI.Vahtang’la (1675-1737) birlikte gittiler.
Torunları ise daha sonra Rusya’da faaliyet gösteren Turkestanovlardı. Gürcistan’da kalan Turkestanişvililer asılzade statüsünde faaliyetlerine devam ettiler.Turkestanisvililer soyundan ileri gelen kişiler şunlardı: Kartli Kralı VI. Vakhtang’ın Rusya İmparatoru I. Petro Sarayındaki büyükelçisi Bagrat Oğlu Baadur (1690-1738) ki Rusya’da Boris isminde faaliyet gösterirdi, kardeşi olan Bagrat oğlu Vasil
(Vakhtang), VI. Vakhtang’ın Ober-Kamergeri Davit oğlu Prangistan (1697-1767, ki o da Rusya’da Prokopi isminde faaliyet gösterirdi ve kardeşi Davit Oğlu İvane (1707-1762). Her bu iki kardeş Gürcü Hussarlar (Hafif silahlı süvariler) alayında askerlik yapardılar, Tuğgeneral Boris (Baadur) oğlu Egor (Giorgi 1730-1795), Freilina (sarayda alt rütbede görev yapan genç bayan) İlia Kızı Barbara (1775-1819), dini camiasında otorite sahibi olan Metropolit Tripon (daha sonra kara papaz, Petre Oğlu Boris - 1861-1934), Birinci Dünya Savaşı başlarında Rusya İmparatorluk Moskova MİT şubesi ve 1915’ten itibaren Genel Kurmayı Merkezi Askeri Kayıt Bürosu ile MİT Şubesi başkanı olan Albay Giorgi Oğlu Vasil (1871-1937) [3, 150-152].
Koçakidzelerin yurtlukları farklı dönemlerde Samegrelo’nun çeşitli bölgelerinde, özellikle Cgali Kalesi civarında (Günümüz Tsalenciha İlçesi), Çaladidi beldesi Muhuri Köyünde ve civar köylerinde (Senaki İlçesi) bulunurdu. Tarihi belgelerde derebey olan Koçakidzelerden aşağıdaki kişilerin isimleri geçiyor: Rostomi (XV. yy. sonu); Taia yani Tariel (XVI. yy.); Beko, Deisma ve Giorgi
(XVIII. yy. ikinci yarısı); Martvili İlçesi Başhakimi ve Podporuçik (Rus Ordusu’nda bir askeri rütbe) Beri Oğlu Maksime (Doğ. Taridi 1816) ve onun altı oğlu; Bejan Oğlu Manuçar (Doğ. Tarihi 1811), Beko Oğlu Tariel (Doğ. Tarihi 1833), Porporuçik Vakhtang Oğlu Manuçar (Doğ. Tarihi 1818) ve unun dört oğlu ve diğerleri [4, 121-132].
Maksime Oğlu Giorgi Koçakidze (1847-1898) “Giorgi Çaladideli” takma adı ile faaliyet gösteren ünlu Gürcü şair, Gürcü Milli Mücadelesi’nin üyesi ve “Samotsianelebi” denilen gürcü düşünürlerin fikir arkadaşı idi. 1868’den itibaren vatanperverlikle dolu şiirleri Gürcü derği ile gazetelerde basılırdı. 1913’ten itibaren şiirlerinin ilk kitabı çıktı.“Mogoneba(Hatıra)”, “Patskha(Küçük ev)” v.s. gibi şiirlerinde şarkılar düzenlendi [5, 380].
Mikheil Oğlu Oleg Koçakidze (doğum tarihi 1935) ünlü ressam, set tasarımcısı, Gürcistan’ın itibarlı ressamıdır. Kendisi Giorgi Oğlu İuri Çikvaidze (1934 doğumlu) ve Nikoloz Oğlu Aleksandre Slovinsky (1935 doğumlu) ile birlikte “Üç ressam” adlı sanat grubu kurmuşlardı. Her üçü de Kote Marjanişvili Tiyatrosunda başressam olarak faaliyet gösterip sahne tasarımını yapardılar. Bunun dışında sanatın diğer dallarına da hizmet ederek Biçvinta şehrinin limanını (1968), Tiflis satranç ve dağcı külübü ile
sanat açısından değerli olan diğer mekanların tasarımını da yaptılar[6, 718]. Turkestanişvili ve Koçakidzeler geleneksel olarak Gürcistan’a sadıklardı.
TEREF