Kinoşünas və telejurnalist Nadir Bədəlov Modern.az saytının suallarını cavablandırıb. Onunla müsahibəni təqdim edirik.


-Nadir müəllim, Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində televiziyada işlədiyiniz illərdən dərs demisiniz?


- Bəli. Mən “Space” Televiziyasında baş redaktor idim. O zaman Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə dəvət almışdım. Burada Kinoşünaslıq və Ekran Dramaturgiyası kafedrasında bir müddət çalışdım. Açığını deyim, tək müəllimliklə çətin olurdu. Ona görə, mən ANS televiziyasına aparıcı keçdim. O zaman həmin telekanalda çox ciddi rejim mövcud idi. Mənim isə həm ANS-də, həm də “Space”də müəllif proqramlarım yayımlanırdı.


- Efirdən bizə kaprizli adam təsiri bağışlamısınız. Tələbələrlə necə dolanırsınız?


- Kapriz deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz, deyə bilmərəm. Ola bilər, əsəbi adamam, az səbrliyəm. Buna baxmayaraq, uşaqlarla dialoqda olmağa çalışıram. Onları dinləməyə də can atıram, auditoriyada təkcə danışmıram. Belə bir ifadə var, hər bir kitab oxuyan, əslində özünü oxuyur. İnsanların daxilində müəyyən fikirlər var, sadəcə onu oyatmaq lazımdır. Mən danışaraq, tələbələrdəki o isdedadları, fikirləri üzə çıxarmağa çalışıram. Bu elə bir şeydir ki, özündən də qaynaqlanmalıdır.
Verilişləri hazırlayanda tamaşaçıları da özünə həmmüəllif etməlisən. Qoy, tamaşaçı baxanda, əlini stola vurub öz-özünə desin – “necə oldu ki, bu mənim ağlıma gəlmədi?”. Sanki tamaşaçı özü bunu bilirdi, amma ifadə etmək ağlına gəlməyib. Bəhs etdiyim Sokrat metodudur. Sokrat adətən sual verə-verə öz fikirlərini tərəf müqabilinə çatdırırdı. Tərəf müqabili isə Sokratın almaq istədiyi fikrə özü gəlib çıxırdı. Mən bu metoddan hər zaman istifadə etmişəm. İstər auitoriyada, istər televiziyada, istərsə də yazılarımı hazırlayanda çalışıram ki, proses dialoqda olsun, monoloq olmasın.


- Müəllimsiniz, sizə elə gəlmirmi ki, indi Azərbaycan müəlliminin obrazı sanki başqalaşıb?


- Bir zamanlar “Ədalət” qəzetində yazılarım dərc olunurdu. Özüm isə uzun müddət “El” jurnalının şef-redaktoru olmuşam. Bütün çalışdığım müəssisələrdə isə müəllim adını hər zaman müqəddəs tutmuşam. Özümün müəllim olduğuma görə yox, şagird və tələbə olduğuma görə. Mən məktəbdə oxuyanda, dərs deyən müəllimləri xatırlayıram. Bölgümə görə, iki qrup müəllim var idi:
Birinci qrup müəllim sırf mədrəsə ənənələri ilə təhsilini qururdu, şagirdi sıxmağa çalışırdı. Buna repressiv metod da deyirlər. Bu cür müəllimlər yeri gəldikdə fiziki təzyiqlə belə biliyi çatdırıb, şagirdin beyninə yeritməyə çalışırdı.


- Bu düzgün idi?


- Niyə də düzgün olmasın?! Onun da öz düzgün və düzgün olmayan məqamları var. Jan Jak Russonun fikirlərində də bu əks olunub ki, bir tərəfdən yumşaq bilik öyrətmək lazımdırsa, müəyyən qədər repressiv metod da tətbiq edilməlidir.
Yuxarıdakı bölgüyə görə, ikinci qrup müəllimlər liberal müəllimlər idi. Onlar bizimlə mülayim davranır, hətta birlikə futbol oynayırdılar. Qarşı-qarşıya qoyduqda görürdüm ki, bunlar bir-birini tamamlayır. Ümumiyyətlə, çalışmaq lazımdır, “müəllif”i olduğun tələbə, şagird adam olsun. Doğrudan da biz gələcəyin adamını yaradırıq, amma çox zaman bunu unuduruq.



- Siz hansı kateqoriyadansınız?


- Mən təbiətən liberalam, amma dünyagörüşümə görə hesab edirəm ki, repressiv metod da lazımdır. Halbuki bu metoddan istifadə edə bilmərəm. Çünki təbiətimə ziddir.


- ANS TV-də “Dahilərin divanı” veriliçinin müəllifi və aparıcısı idiniz. Müsahibələrinizin birində verilişin bitmə səbəbi haqqında sual verilib və demisiniz ki, artıq dahi qalmamışdı. Heç oldumu ki, kimisə divana çəkmək istəyəsiniz, ictimai qınaqdan çəkinəsiniz?


- Demək olar, dahilərin hər biri haqqında veriliş efirə getdi. Ola bilər, bəzi siyasətçilər haqqında proqram hazırlamadıq. Amma çox təhlükəli layihə idi. Bu təhlükə daha çox mənim üzərimdə gerçəkləşirdi. ANS-in rəhbərliyi isə deyirdi ki, bizim üzərimizdə təhlükə lap çoxdur.


- Nə idi təhlükələr?


- Azərbaycanda regionçuluq təfəkkürü var. Hər bir yazıçı ya da şair hansısa regiondandır. Ən təhlükəlisi o idi ki, Məsələn, Vaqif haqqında müzakirə qaldırırdıq, Qazaxdan kimsə üstümüzə gəlirdi. Nadir şah haqqında danışdıq, hamı dedi ki, o Şəkidə Hacı Çələbiyə uduzub, gedib. Halbuki, belə deyildi.


- Üzərinizə düşənlər ziyalılar olurdu, yoxsa sadə insanlar?


- Ziyalı və ziyalılığa iddialı olan şəxslər idi.



- Biz xalq olaraq, tənqidi sevmirik. Yəni düşünürük ki, Nizamini, Füzulini, Səməd Vurğunu və digərlərini heç kim tənqid edə bilməz. “Dahilərin divanı” qismən də olsa, bu situasiyanı dağıda bildi. Bəs sizcə cəmiyyət niyə kimisə tənqid etməkdən qorxur?


- Biz Füzulini tənqid etmək üçün gərək, Füzuli səviyyəsinə çataq. O dövrü elə bilməliyik ki, onun haqqında tənqid deyil, düzəliş oluna biləcək məqam dilə gətirək. Mən verilişimdə tənqid qoymamışdım. Mən deyirdim ki, gəlin, dahiləri heykəllikdən çıxaraq, daşlaşdırmayaq, bütləşdirməyək. Gəlin, onları canlandıraq, sıfırdan başlayaq. Sanki siz heç Füzuli adını eşitməmisiniz. Təxmini 1 saatlıq verilişdə, sizi Füzuli ilə tanış edək. Çağırdığım mütəxəssislər də xalqa başa salırdı ki, Füzulinin məğzi nədir. Məndə suallar yarananda səsləndirirdim. Verilişin adında “divan” sözü var idi deyə, əksəriyyət hesab edir ki, məqsəd ziyalıları aşağılamaq, üzərindən xətt çəkməkdir. İndi elə iddialar ortaya atılır, “Səməd Vurğun sovet şairidir”, “yaxşı şair deyil” kimi fikirlər səsləndirirlər. Axı onun Sovet şairi olduğunu hər kəs bilir, heç kim inkar etmir. Amma deyə bilmərik ki, ümumiyyətlə bu şairi yaddaşlardan yığışdıraq. O yazıb, yaradıb və tarixdə qalacaq. Sovet dövrünü nə qədər tənqid etsək də, tariximizdən “montaj edib”, çıxara bilmərik.


- Son vaxtlar, xüsusilə, gənc şair-yazarlar Səməd Vurğunu və başqa yazıçıları tənqid edirlər. Sanki yeni yanaşma ortaya qoyublar. Buna münasibətiniz necədir?


- Əgər o yazarların arqumenti varsa, böyük məmnuniyyətlə onları dinləyərəm. Sadəcə inkar etmək istəyirlərsə, heç maraqlı da deyil. Sözsüz ki, müəyyən qədər bütləşdirmə dövrü olur. Tarix həmişə iki hissəyə bölünür, birinci hissədə şəxsiyyətlər bütləşdirilir, ikinci hissədə bütlər dağıdılır. Bu belə davam edir. Elə büt yoxdur ki, sabah o dağılmasın. Ona görə, bütləşdirmək olmaz.


- Hər hansı din adamını divana çəkməyi düşündünüzmü?


- Yox. Mən insanların inamına hörmətlə yanaşıram. Dindar deyiləm, Allahsız da deyiləm. Ola bilər, müəyyən ayinləri yerinə yetirməyim, amma onu yerinə yetirən insanlara da hörmətlə yanaşıram. Hətta son dövrlər çəkdiyim bir neçə filmdə də əks tərəfin, radikalların fikirlərini dinləməyə cəhd etmişəm. Mən yalnız radikalı tənqid etməyə can atmamışam. Bu onların fikridir, hətta dünyada var olmağının şərtidir. “Mən varam, sənin varlığına minnətdaram” – bunu necə tənqid edə bilərəm? Bütün bunları nəzərə alaraq, dini imamlara, peyğəmbərlərə “Dahilərin divanı”na “giriş” qadağan idi.

- Bu gün televiziyanın durumunu sizin gözünüzdən dəyərləndirmək istərdik.


- Televiziyalar müxtəlifdir. Özəl və dövlət televiziyaları fəaliyət göstərir. Özəl kanallar reytinq üstündə oturublar. Çox narahatdırlar və daim tamaşaçının baxacağı veriliş axtarırlar. Tamaşaçı isə davranışına görə tənbəlləşib. Çünki repressiyaya məruz qalmır. Bəzən deyirlər ki, maarifçi verilişlər artırılsın. Bu cür proqramlar tələb edir ki, tamaşaçıya təzyiq göstərəsən. Otursun, buna baxsın, çıxmasın. Bəzi ölkələrdə məşhur estrada ulduzlarının konsertləri olur. Bunu təşkil edənlər həmin estrada müğənnisini məcbur edirlər ki, özünün ənənəvi musiqisinə qulaq assın. Buna məcbur edirlər, çünki tarixini unutmağını istəmirlər.
Hansı biliklərin, məlumatların, veriliş və ya kitabların vacib olduğunu mütəfəkkirlərdən, öndə gedən insanlardan öyrənirik. Onlar xalq tərəfindən bunun unudulmaması üçün repressiv metodu istifadə edə bilərlər.
Əvvəldə dediyim kimi, mədrəsə təhsili vacibdir. Bu gün bizdə o çatışmır. Mədrəsə təhsili dedikdə, bu o demək deyil ki, “Dəli Kür” filmindəki kimi oturub, ancaq “əlzəbər-ə, teyzəbər-tə” əzbərləyəsən. Özəl bilikləri güclə olsa belə, beyinə yerləşdirmək lazımdır.



- Telekanallardan iş üçün dəvət alırsınızmı?


- Xeyr


- Bəs, Mirşahin Ağayev necə, sizi Real TV-yə dəvət etmədi?


- Real TV sırf informasiya televiziyasıdır. Mən isə informator deyiləm, neçə illər ancaq müəllif verilişləri, maarifçi proqramlar hazırlaşmışam, sənədli filmlər çəkmişəm. Birdən-birə bu yaşımda informasiyalar toplamağa başlaya bilmərəm. Bu mənim ampluam deyil.


- Mirşahinlə aranız necədir?


- Çox yaxşıdır. Mən hər zaman demişəm ki, sima dedikdə hər zaman ağlıma Sovet dövründə Rafiq Hüseynov, müstəqillik dövründə isə Mirşahin Ağayev gəlir.


- O bu gün həmin simanı qoruyub saxlayırmı?


- Mirşahin elə həmişə Mirşahindir.


- Amma son verilişində Sevinc Osmanqızı haqqında çox kəskin ifadələr işlətdi...


- Mirşahin özü də vaxtilə böyük təhqirlərə məruz qalıb. Söhbət ondan gedir ki, həmin təhqirlərə cavab verməyə onun tam gücü var, dil adında silahı var, bu hər kəsdə olmayan bir üstünlükdür.


- Efir mədəniyyətinə o cür danışmaq yaraşırmı?


- Açığı deyim, həmin verilişə baxmamışam. Mirşahinin şəxsiyyətinə böyük hörmətim var, onu heç vaxt tənqid etməyəcəyəm. Həm də ki, üzərimdə haqqı da çoxdur. Müəyyən çətinliklər yaşadığım vaxtda o mənim əlimdən tutub. Heç zaman Mirşahin haqqında mənfi danışa bilmərəm.
Oradakı konfliktlərdən də məlumatlı deyiləm. Sevinc Osmanqızı ilə çox yaxşı münasibətlərimiz var. Mən Sevinclə Mirşahinin arasına girmək istəmirəm. Hər ikisi bacarıqlıdır. Dil adlı silahları var. Ona görə, birini digərindən üstün tutmaq mənə elə gəlir, düzgün olmaz. Hər ikisi ilə birlikdə işləmişəm, necə deyə bilərəm ki, biri yaxşıdır, biri pis?
Mirşahin və Sevinc Osmanqızı bir yerdə də çox yaxşı işləyiblər. Mən bir dəfə onun verilişinə baxanda, gördüm ki, kiməsə ünvanlı olaraq, bildirdi ki, gəl sən bu işə qarışma, məni məcbur etmə ki, “silahımı” işlədim.



- Mətbuatda bəzən yalan, qeyri-etik xəbərlər, içərisində söyüş olan məlumatlar yayılır. Sizcə, bunun səbəbi nədir?


- Jurnalist etikasını qorumalıyıq. Bunun üzərindən keçmək olmaz. Hazırda ayaqda qalmaq, yaşamaq üçün vuruşmaq lazımdr. Ona görə, həmin informasiya qurumları diqqəti toplamaq, “ölməmək” üçün bu vasitələrdən istifadə edirlər. Əgər onlar sırf ayaqda qalmaq üçün bunu edirlərsə, mən niyə onları oxumalıyam?! Bu o mətbu orqanın özünün özü haqqında çəkdiyi portret, yaratdığı fikirdir. Özü haqqında nə lazımdırsa, əməli ilə deyir.


- Televiziyalar da reytinq toplamaq üçün şouya qaçır. Maraqlıdır ki, “Dahilərin divanı” maarifləndirici veriliş idi və izlənilirdi. İndi televiiyada çalışanlar, rəhbərlər maarifləndirici verilişlərin izlənmədiyini iddia edirlər. Həm maarifləndirici, həm tamaşaçılar üçün maraqlı verilişi necə yaratmaq olar?


- Bunun üç yolu var. Birinci yol sizə dediyim repressiv üsuldur. Sən baxmalısan, məcbursan. Amma bu metodu həyata keçirmək üçün əlimizdə heç bir vasitə yoxdur. Tamaşaçılar məcburi olsa da, verilişə baxmayacaq, sadəcə kanalı çevirəcək.
İkinci metodu mən “Brex metodu” adlandırıram. Brex çox yaxşı tamaşalar, ssenarilər yazırdı. O bunları zonqlar üzərində qururdu. Zonqlar o zamanlar küçə və meydanlarda oxuyan ara müğənnilərinin mahnıları idi. Təsəvvür edin ki, bu gün yüzlərlə insanın qulaq asdığı Üzeyir Mehdizadənin musiqiləri üzərində, yaxud “Bu şəhərdə”nin, “Bozbaş pictures”in ssenarisi ilə elə mətləblərdən danışırsan ki, insanlar üçün əhəmiyyətli olur. Brex bu məsələləri şou vasitəsilə çatdırırdı. Zonqların nə olduğunu bilən yoxdur. Hələ heç kimin ağlına gəlmir ki, insanlar üçün əhəmiyyətli məlumatları, maarifləndirici, fəlsəfi fikirləri, zonqlar üzərindən tamaşaçıya ötürsün. Məsələn, Nizamini heç kim “Bu şəhərdə”nin üzərində insanlara təlqin edə bilmir.
Üçüncü metodumuz isə yalnız tədrislə məşğul olan telekanalın yaradılmasıdır. Bu telekanalda Azərbaycandan bəhs edən, reallığımızı əks etdirən filmlər, proqramlar səhərdən axşama kimi yayımlanmalıdır. Əvvəllər tariximizdə önəmli yeri olan, mövqeyi olan insanlar, sayılıb-seçilən şəxsiyyətlər, elm adamları, mütəxəssislər haqqında filmlər çəkilirdi. İndi heç bu da yoxdur. Əvvəllər tədris proqramları redaksiyası da var idi. İndi yoxdur.
Maarifçiliyi yaymaq istəyənləri sadaladığım üç vasitədən istifadə etməyə çağırıram.


- Sizcə formaca bayağı görünən “Bu şəhərdə”, “Bozbaş pictures” məzmun etibarı ilə dərin mətləbləri insanlara ötürə bilirmi?


- İndi yox. Amma bunu etmək olar. Həmin layihələr ancaq tamaşaçını əyləndirir. Onların elə məqsədi yoxdur ki, tamaşaçıya maarifləndirici nəyisə çatdırsın.

- Azərbaycanda elə yumor komandası olubmu ki, indiyə qədər bunu bacarsın?


- Mən son dövrlər Azərbaycanda bunu görməmişəm. Əvvəllər klassik komediyalarımız, filmlərimiz çəkilib. Lakin maarifçilik siyasətini təbliğ edəcək layihələr yoxdur.
Formaca, məzmunca ciddi, dəyərli əsərlər ortaya qoyulub. Komediya janrında da əhəmiyyətli əsərlər var. Amma şoudan istifadə edərək, maarifçilik siyasətini təbliğ edəcək materiallar yoxdur.



- Müasir dövrdə çəkilən o komediyalara baxanda siz özünüz əylənirsinizmi, gülürsünüzmü?


- Mən baxmıram, amma rastıma çıxanda müəyyən məqamlarda gülürəm. Əvvəllər avtobusla rayona gedirdim. Bilənlər bilir, bölgələrə yola düşən avtobuslarda, “Bu şəhərdə”ni və digər komediya lentlərini qoyurlar. Mən də məcbur olub, baxırdım. Görürdüm ki, komik istedad var, gülmək olur. Amma bu gün çəkilən komediyanı “Arşın mal alan”, Sabit Rəhmanın “Toy” komediyası ilə müqayisə edə bilmərəm. Onlar çox ciddi sosial komediyalar idi.


- Kino sahəsində durum necədir?


- Görürəm ki, boşluq yaranıb. Müqəddəs yer boş qalmaz. O boşluğu da kimsə doldurur. İstər kino, istər teatr sahəsi olsun. Çalışmaq lazımdır ki, bir neçə şəxsin üzərində cəmləşdirməsinlər. Bir qədər dairəni genişləndirməliyik.
Biz televiziyada işləyəndə çox istedadlı, savadlı prodüserlər var idi. Mən verilişə dəvət etmək istədiyim qonaqların siyahısını təqdim edəndə prodüser baxırdı. Hərdən məsləhət görürdü ki, filankəsi dəvət etmə, onun yerinə başqa birini çağır. Çünki bu həftə o reytinqdir, o birisi yox. Prodüserlər hətta hansı həftə hansı şəxsin reytinq ola biləcəyini ölçürdü. Filankəsin başında bir qalmaqal var, bu həftə maraqlıdır.
Biz maarifçiliyin qayğısına qalırıqsa, reytinq anlayışından da bir qədər uzaq, rahat olmalıyıq.


- Son vaxtlar tez-tez eşidirik ki, əksəriyyət televiziyaları boykot edir. Siz hansı telekanallara baxırsınız?


- Mən, əsasən, “Mədəniyyət” kanalına baxıram. Amma maraqlı verilişlər olanda, az hallarda AzTV-ni də izləyirəm. Başqalarına hərdənbir, nə isə olarsa, çevirirəm.


- Bəs Real TV-ni izləmirsiniz?


- Xeyr, xəbərləri onsuz da internetdən rahat götürə bilirik. Ona görə, televiziyaya ehtiyac qalmır.

- “Molla Nəsirəddin” və “Füyuzat”ı qarşı-qarşıya qoyurlar. Siz hansını daha üstün hesab edirsiniz?


- Mən “Füyuzat”ı daha intellektual, üstün hesab edirəm. “Molla Nəsirəddin”lə müəyyən qədər razı deyiləm. Bizdə “rakurs” deyilən anlayış var. Məsələn, fotoqraf eyni adamı aşağıdan çəksə, başı göylərə dəyər, uca görünər. Yuxarıdan çəksə, kiçik bir adam, məxluq kimi göstərər. Mən də “Molla Nəsirəddin”in rakursu ilə razı deyiləm. Düzdür, bu tariximizdir, jurnalda çox dəyərli, istedadlı yazılar dərc olunurdu, amma dediyim kimi bütləşdirmək olmaz.


- Metodmu yanlış idi?



- Bizim əksər jurnalistlərimiz, yazıçılarımız indi də “Molla Nəsrəddin”dən çıxış edirlər. Bu bizi geri qoyur. Mən demirəm ki, tamamilə onun əksinə çıxmalıyıq, qəbul etməməliyik. Yaxşı tərəflərini də pis tərəflərini də görməliyik.



- Hər halda araşdırmısınız. “Molla Nəsrəddin”in belə obrazının yaranmasında əsas kim təqsirkardır?


- Araşdırmamışam. Amma burada təqsirkar yoxdur. “Molla Nəsrəddin”çilər belə görürdülər. O bir hərəkat idi.
“Füyuzat”ın yayımı isə qısa çəkdi. Orada daha yüklü məsələlər qoyulurdu. “Molla Nəsrəddin” isə bir qədər xalq dilində yazırdı, ona görə, tez bir zamanda yayıldı. Bu gün yayımlanan komediyalar necə izlənirsə, müzakirə olunursa, “Molla Nəsrəddin” də elə yayılırdı. İndikindən daha istedadlı olsa da, bu jurnalın arxasında böyük maarifçilik hərəkatı olduğunu hesab etmirəm.
Sosializm cəmiyyəti qurulmaqda olan zaman “Molla Nəsrəddin”in nəşrini dayandırdılar. O dövrü nə qədər tənqid etsək də, insanların hər biri hansısa işə cəlb olunmuşdu. Hər biri vətəndaşdır, yoldaşdır, istehsalatda, vəzifələrdə, təsərrüfatda çalışır. Bu jurnalın fəaliyyətinin sonlandırılmasının səbəbi o idi ki, xalqı belə formada məsxərəyə qoymaq olmaz. Çatışmazlıqlar vardı, düzdür, amma bütöv xalqın karikaturasını çəkmək düzgün deyildi.
Sonrakı dövrlərdə buna seçimlə yanaşdılar. Müxtəlif qruplar, “alaq otları” var idi, onları tənqid edirdilər. O dövrdə daha çox idarə olunanlar deyil, idarə edənlər, vəzifəsindən sui-istifadəyə yol verənlər tənqid edilirdi, ələ salınırdı.
“Molla Nəsrəddin” jurnalının 1907-1908-ci illərdə hədəfi Axund Hacı Turab və Əhməd bəy Ağaoğlu idi. Əhməd Ağaoğlu o qədər tənqid edilmişdi ki, “Molla Nəsirəddin” haqqında yazı da yazmalı oldu. Axı bu şəxslər xalqa nə pislik ediblər, onlar da ziyalılardır.


- Əhməd bəy Ağaoğlu “Molla Nəsrəddin”i tənqid edirdi.


- Etməli idi də. Amma jurnal haqqında fikirlər daşlaşmış, qəlibləşmiş olduğuna görə, ona əks reaksiya vermək mənfi nəticələnir. Bunu yeganə yol kimi qələmə vermək, xalqı xilas etdiyini iddia etmək lazım deyil. Mövhumatdan çıxmaq lazım idi. Dinin ehkamından qurtulub, elm öyrənmək lazım idi. İndi də düşünmək lazımdır ki, biz elmi yaxşı öyrənə bilirikmi?


- Dolanışığınız necədir?


- Şükür, pis dolanmıram. Siz artıq ümumi təsəvvür edirsiniz.



- Yəqin ki, tək müəllim maaşı ilə çətin olar?


- Tək müəllimliklə kifayətlənmirəm. Yazılarım da olur.


- Bu gün təhsilimiz, elmimiz istənilən səviyyədədirmi?


- Mən narazıyam. Bunu hər kəs bilir ki, bugünkü təhsilimiz aşağı səviyyədədir. 10-15 il bundan əvvəl şagirdlər daha savadlı idi. Dəqiq statistikanı bilməsəm də, nəticələrə ümumi nəzər saldıqda aydın olur ki, test imtahanlarında son illərdəki göstəricilər yüksək deyil. Bilmirəm nəyə görədir, uşaqlarda, şagirdlərdə, tələbələrdə, gənclərdə öyrənmə istəyi azalıb. 20-30 nəfərlik auditoriyada cəmi 5-3 nəfər öyrənmək istəyir. Çoxluğun maraqsızlığı elə aqressiv qüvvəyə çevrilir ki, öyrənmək istəyənlər də özünü güclə saxlayırlar.
Gənclərin bu gün ən böyük problemi xarici dil məsələsidir. Rus dilini öyrənməyimiz alındı. Keçmişdə yüksək, orta və aşağı səviyyədə rus dilini öyrənirdilər, amma hamı bilirdi. Bunu tez bir zamanda itirdik. İndi gənclərin əksəriyyəti rus dilini bilmir, başa düşmürlər. Onları ingilis dilinə yönləndirmək də çətindir. Çünki ingilis dili bu cəmiyyətə hələ də tam gəlməyib. Müəyyən təbəqələr övladını körpəlikdən ingilisdilli bağçaya qoyaraq, ona ingilis dilini mənimsədə bilər. Amma o uşaqlarla da ünsiyyətdə olduqda görürük ki, dili yaxşı bilsə də, ingilis dili uşaqlar üçün psixoloji komfortu yarada bilmir. Bir kitab məsləhət gördükdə, onu ya Azərbaycanca, ya da rusca oxumağa can atırlar.