Son vaxtlar Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin həlli ilə bağlı söhbətlər yenidən başlayıb. Mənbələrə görə, Türkiyə yeni plan təklif edir, Asiya regionu isə yeni platforma ola bilər. “İstanbul-2” layihəsi nədir, məqaləmizdə oxuyun.

Mart ayında bəzi KİV-lər tərəfindən Rusiya və Ukrayna arasında yeni sülh sazişi layihəsi haqqında “sızma” dərc olundu. Mənbələrin bildirdiyinə görə, bu layihə ötən ilin sonundan Türkiyə lideri Rəcəb Ərdoğanın iştirakı ilə dəstəklənib.

“İstanbul-2” Türkiyə ilə bağlı olan ikinci sülh yolu ilə nizamlanma cəhdi ola bilər. Bunlardan ilki hərbi münaqişənin başlamasından cəmi bir neçə həftə sonra baş verib: iki il əvvəl İstanbulda keçirilən görüşdə Rusiya və Ukrayna tərəflərinin nümayəndələri sülh sazişi layihəsini müzakirə ediblər. Tərəflər razılığa çox yaxın idilər, lakin qərbli tərəfdaşlarının məsləhəti ilə Kiyev geri çəkildi və sənədi imzalamaqdan imtina etdi.

Yeni layihə bir çox cəhətdən ilk İstanbul razılaşmasına bənzəyir, lakin əlavələr də var. Sənəddə dərhal atəşkəs, hərbi əsirlərin “hamı üçün” prinsipi əsasında mübadiləsi, Ukraynanın Aİ-yə daxil olmasına dəstək və strateji məsələlər üzrə Moskva ilə Vaşinqton arasında ikitərəfli məsləhətləşmələrin bərpası tələb olunur. Eyni zamanda, Ukrayna 2040-cı ilə qədər bloklara qoşulmayan, neytral və demilitarizasiya olunmuş dövlət kimi qalmağı öhdəsinə götürməlidir.

Ərazi məsələsinin həlli də 15 il müddətinə təxirə salınır. Bu müddətin sonunda mübahisəli ərazilərdə yaşayanların hansı ölkənin tərkibində qalmaq istədiklərinə bir daha qərar vermələri gözlənilir. Ona görə də Rusiya və Ukrayna bütün bu müddət ərzində öz etimadını sülh yolu ilə qazanmaq üçün mübarizə aparmalıdır. Plan işə düşərsə, mübahisəli bölgələr 2040-cı ildə beynəlxalq müşahidəçilərin müşayiəti ilə yenidən referenduma gedəcək.

Qırğızıstan “İstanbul-2” üçün məkan ola bilər – Türk Dövlətləri Təşkilatı Qırğızıstanı vasitəçi kimi fəal şəkildə təbliğ edir. Qazaxıstan kimi digər Mərkəzi Asiya ölkələri də sülh təşəbbüslərində iştirak etməyə hazır olduqlarını bildiriblər. Yeri gəlmişkən, onların fəaliyyəti onu deməyə əsas verir ki, Qərb mərkəzli razılaşma modeli artıq keçmişdə qalır.

Ümumilikdə, digər sülh planları ilə müqayisədə “İstanbul-2” ən real plan kimi görünür. Ən azından təklif olunan türk təşəbbüsü qan tökülməsini dayandıracaq, vəziyyəti qiymətləndirmək üçün vaxt qazandıracaq və normallaşma prosesini şəffaf və obyektiv edəcək.