“Göbekli Tepe” Türkiye'nin güneydoğusunda bir zamanlar “Edessa” ve Ruha olarak adlandırılan,(“Peygamberler Şehri” olarak da bilinen) Urfa'nın yaklaşık 16 km kuzeydoğusunda bulunan bir Neolitik köy ya da höyüğüdür. Edessa ya da Ruha veya Urfa’nın bildiğimiz zengin bir dini geçmişi olsa da, “Göbekli Tepe”nin keşfine kadar dinsel advedilen ritüellerin bu bölgede bu kadar geriye uzandığı bilinmiyordu. Bu neolitik köylerin yerleşkeden çok öteye, Bölgenin özel bir kültürel alanı ya da ilk dinsel hacc ritüel alanlarından olduğunu söyleyebiliriz.
Mitolojler nasıl ki ilk insanın düşünme biçimi ise bu T biçimli figürler ve heykellerde mitolojik bilincin sanata, kültüre ve alanlara yansımasıdır. Mitolojik bilinç kendi içinde din, sanat, tarih, bilim ve felsefi bilinci taşıyordu. Haliyle insanın kafasında tasarladığını sanatsal olarak yeniden yaratması, alanlara taşıması, aslında mitolojik hikayelerin birer yansımasıdır. İnsan tamda bu evrede mitolojik bilincin ürünü olarak, kendi kimliğini de sanatsal olarak yeniden üretti. Bundan dolayı Göbekli Tepe gibi Neolitik yerleşkeler, halkların ulusal kimliklerini de sanatsal kültürel olarak yeniden ürettiği alanlar oldu. Bu sanatsal yaratımlar bu etnik kültürel gidişte çok önemli rol oynadı…
Bu yerleşim yeri, UNESCO tarafından da Dünya Mirası Alanı olarak listelenmiştir.
Mimarlık ve Sanat
Göbekli tepe MÖ. 10.000'e kadar uzanan, şimdiye kadar keşfedilen en eski insan yapımı ibadet ya da özel bir mekanın yeridir. T Sütunlar, daha önce Göbekli Tepe'ye yakın olduğu bilinen Nevali Çori sahasında ve kazısında çalışmış olan bir Alman arkeolog (Klaus Schmidt) tarafından keşfedildi. Tapınaklar, çemberde yer alan üç metrelik sütunlar içerir. T şeklindeki yekpare kireçtaşı sütunların her biri, ceylan, yılan, tilki ve aslan gibi hayvanların oyulmuş kabartmalarının yanı sıra soyut karakterler ve simgeler içerir. Alanda keşfedilen kemikler, tepenin ritüel kurbanlar ve ziyafetler için kullanıldığını gösteriyor.
Uygarlığın beşiğinde bulunan “Göbekli Tepe” (İngilizce’de Potbelly Hill) olarak adlandırılmıştır. Çevredeki köylerden (Derman Köyü, Göktepe Köyü ve Örencik Köyü) - alana ulaşmanın iki yolundan biri - geçerken, duvara spreyle boyanmış işaretlerle antik yerleşime yönlendiriliyorsunuz. Sonra yüzyıllardır çiftçiler tarafından işlenen tarlaların arasındaki tepeleri, orta yaşlı bir adam gömleği çıkarmış bir şekilde sırtüstü yatmış gibi görene kadar yavaş yavaş tırmanıyorsunuz ve “Göbek Tepesi” bölgenin en yüksek noktası olarak orada duruyor.
Tapınağı inşa eden avcı-toplayıcılar yazı, metal veya çanak çömleklerden önce gelen bir dünyada ve arkeologların insanlığın henüz rahipler ve kurbanlarla ibadet etmek için bir araya gelmediğini düşündükleri bir zamanda yaşadılar.Yine de bu cilalı taş çağına tapanlar bir şekilde kendilerini örgütlediler ve bu 16 tonluk taş sütunları kesip bir tepeye taşımanın ve onları dairesel, törensel bir modelde düzenlemenin bir yolunu buldular.
Tepe, bıçaklar, kıyıcılar ve mermi uçları gibi muazzam miktarda cilalı taş devrine ait çakmaktaşı aletle doluydu. Bu araçlar sıradışı değil, ancak çok sayıda olması olağandışı bir şeydir ve birçok tarihçi ve arkeologun bu tür tapınakların ve dini uygulamaların henüz var olmadığına inandığı bir zamanda, özel bir alan inşa etmek için kullanılmış olmaları, bunu daha da ilginç bir keşif haline getiriyor.
Dinin Gelişimini Anlamada Önemi
Tarihçi K.Schmidt, bu "tepedeki katedral" adını verdiği yerin, 160 km (100 mil) mesafeye kadar ibadet edenleri çeken bir hac yeri olduğuna inanıyordu. Göbekli Tepe'nin keşfi, "en azından orada çalışan arkeologlara, [...] insanın kutsallık duygusunun - ve insanın iyi bir gösteriye duyduğu sevginin - uygarlığın kendisini doğurmuş olabileceğini düşündürüyor." Kazıcı Klaus Schmidt'in dediği gibi, "Önce tapınak, sonra şehir geldi." Schmidt, medeniyetin, konsensüste olduğu gibi ekolojik nedenlerle değil, daha ziyade, peyzaj arkeolojisini ve tarih anlayışımızı değiştirecek bir teori olan "uygarlığın insan aklının ürünü olduğuna" inanıyor.
Yeni keşifler nihayet arkeolojinin yavaş hareket eden fikir birliğini yeniden şekillendirmeye başlıyor. "Pek çok insan bunun her şeyi değiştirdiğini düşünüyor... Eğer bu doğruysa, o zaman "Bütün teorilerimiz yanlıştı." (Newsweek)
Uygarlıkların, dinlerin ve şehirlerin gelişimini anlamadaki bu yeni teoriler ve değişikliklere rağmen, şu anda Göbekli Tepe arkeoloji ve tarih öncesi için yanıtladığından daha fazla soru soruyor. Site alaka düzeyini yitirmiş ve MÖ sekizinci binyılda terk edilmiş gibi görünüyor, ancak bugün antik dünyayı anlamamız için açıkça güçlü etkileri var.
Kaynak: Dünya Tarihi Ansiklopedisi