KAŞĞARLI MAHMUT, Divanü Lügati t- Türk’te kadınlara verilen özük unvanından söz ederken ruhu altın gibi temiz olan kadının altın özük, vücudu inci gibi pürüzsüz kadının da ertini özük diye tanımlandığını belirtiyor.
KADIN güzelliğinin değerli maden ve taşlarla tanımlanması ilgi çekicidir.
Ertini sözünün emsalsiz inci anlamında kullanıldığı bilgisini veren Kaşgarlı Mahmut, kadının süslenmesini de bezendi, bilezüklendi, büründi gibi madde başı sözlerde çeşitli cümlelerle örneklendirmektedir:
URAGUT bezendi Kadın süslendi, İşler bilezüklendi Kadın (kendisine) bilezik taktı, Uragut yogurgan büründi Kadın süslü bir örtüye büründü.
TÜRK Dil Kurumunun yayınladığı Şükrü Haluk Akalın imzalı Kaşgarlı Mahmut ve Divanü Lugatit- Türk adlı eserde yer alan bilgilere göre; Divanü Lügatit- Türk’te yer alan bir atasözü de kadının giysisinin renginin onun ruh durumunu gösterdiğini bildirmektedir.
KIZIL sözünün açıklandığı bölümde Kaşgarlı Mahmut örnek olarak Kılnu bilse kızıl keder, yaranu bilse yaşıl keder atasözünü verir. Kendini sevdirmeyi bilse kırmızı giyer, yaranmayı bilse yeşil giyer diye bu atasözünü anlamlandıran Kaşgarlı Mahmut, mutlu olmak için iyi geçinmesi öğütlenen kadınlara söylenen atasözünü şöyle açıklıyor:
KADIN kocasıyla iyi geçinmek isterse kırmızı ipekli elbise; kocasına nazlanmak isterse de yeşil ipekli elbise giysin…
KAŞĞARLI dan bir öğüt: Kızlarla güreşme!
Oğuz Türkçesindeki kısrak sözünün açıklandığı maddede erkeklere kızlarla güreşmemeyi öğütleyen bir Hakanı yani Karahanlı atasözünden söz edilmektedir.
ÜSTELIK bu atasözü, tarihi bir olaya dayandırılmaktadır.
Tarihte Türk kızlarının da çok iyi at bindiği, çok sert yay çektiği, çok iyi güreştiği ve savaştığı bilinmektedir.
Bu ifade Kaşgarlı döneminde de kızlarla erkeklerin güreş yaptıkları bilgisini aktarmaktadır.
KISRAK Genç dişi at. Oğuz lehçesinde herhangi bir kısrak. Şu atasözünde de geçmektedir: Kız birle kiireşme, kısrak birle yarışma Kız ile güreşme, kısrakla yarışma.
KIZLA güreşme çünkü güçlüdür, seni yere yıkar, alt eder; kısrakla yarışma çünkü kısrak attan daha çeviktir ve yerinde duramaz, seni Kısrak geçer.
BU Hakanilere ait bir atasözüdür. Sultan Mesud un gerdek gecesinde eşinin ayağına dokunuşuyla yere yıkılması üzerine söylenmiştir.
KAŞĞARLI MAHMUD un SÖZÜNÜ ETTIĞI KIŞI, GAZNELI SULTAN MESUD dur.
Sevda Amanova
TEREF