Xaçmazlı fermerlər min bir əziyyətlə əkib becərdikləri pomidor məhsullarını sata bilmirlər. Buna səbəb qiymətlərin kəskin şəkildə aşağı düşməsidir. “Xəzər-Xəbər”in hazırladığı süjetdə bu problem işıqlandırılıb. Hər il bu vaxtı bazarlarda aktivlik müşahidə edilsə də, hazırda durğunluq var. Məhsul bol olsa da, alıcı yoxdur.

Təsərrüfat sahibləri bildirirlər ki, ötən illə müqayisədə hazırkı qiymətlər onları qane etmir. Ötən il yeşiyi 15 manata olan pomidorun indi qiyməti 5-6 manat arasında dəyişir.

Bir çox təsərrüfat sahibləri isə məhsulu bazara deyil, birbaşa ucuz qiymətə zavodlara verirlər. “Eşidirik ki, Bakıda marketlərdə 1 manat, 1,20 manatdır. Burada 30 qəpiyə alan yoxdur. Əziyyət çəkirik, 5 aydır əlləşirik, amma deyirlər ki, Rusiya bazarı bağlıdır, daxili bazarda da alan yoxdur”, - deyə fermer bildirib.

Qeyd edək ki, bu ilin əvvəlindən Azərbaycan Rusiyaya 28,7 min ton pomidor tədarük edib. Hər il təqribən 200 min tona yaxın pomidor ixrac edirik və bunun əsas hissəsi Rusiyaya gedir. Rusiya bəzi hallarda bu asılılıqdan siyasi alət kimi də istifadə edir. Adətən, may ayında ixrac daha çox olurdu. Son vaxtlar Azərbaycanla Rusiya arasında yaranan siyasi narazılıqlar bu məsələdə də özünü göstərir.

“Rosselxoznadzor” Dağıstan ərazisində Azərbaycandan 152 ton məhsulun idxalına qadağa qoyub. Bundan başqa, başqa bir gömrük postunda 400 ton məhsul Azərbaycana qaytarılıb. 2023-cü ildə Azərbaycandan Rusiyaya 137.4 min ton, 2024-cü ildə isə 117.2 min ton pomidor ixrac olunub. Keçən il ümumən 438.8 ton pomidor idxal etmiş Rusiyaya ən böyük tədarükçülər Azərbaycan, Türkiyə, Türkmənistan, Ermənistan, Qazaxıstan və Özbəkistandır.

Bəli, bu məsələyə kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri də müxtəlif aspektlərdən yanaşır və ümumiyyətlə, bu vəziyyətin həm iqtisadi, həm də strateji tərəflərinə diqqət yetirirlər. Belə mütəxəssislərin rəyində aşağıdakı əsas məsələlərə toxunulub:

Mütəxəssislər hesab edirlər ki, ilk növbədə yerli istehsalın artırılması və daha çox müxtəlif məhsulun yetişdirilməsi vacibdir. Pomidor kimi məhsullara güvənmək bir bazardan asılı olmaq riskini artırır. Onlar həmçinin, yeni məhsul növləri və tərəvəzlərə də üstünlük verilməsini, həmçinin heyvandarlıq sahəsində inkişafı təklif edirlər. Bu cür şaxələndirilmiş təsərrüfatlar, bazar çöküşləri və idxal qadağaları zamanı daha dayanıqlı olur. Eyni zamanda, Azərbaycan üçün yeni bazarların araşdırılmasının vacibliyi vurğulanır. Rusiya bazarına olan asılılığı azaltmaq üçün daha çox Türkiyə, Yaxın Şərq və Asiya bazarlarına diqqət yetirmək lazımdır.

Bu regionların tələbatı artan məhsullar üçün əlverişli ola bilər və həmin bazarlara daxil olmaq daha az riskli ola bilər. Digər tərəfdən mütəxəssislər bu qənaətdədirlər ki, fermerlər və sahibkarlar ixracat strategiyalarını düzgün planlamalıdırlar. Sahibkarlara məhsulların keyfiyyətini yüksəltmək, brendləşdirmə və marketinq sahəsində daha çox iş görmək tövsiyə edilir. Əgər Azərbaycan məhsulları, məsələn, pomidor, beynəlxalq bazarlarda tanınırsa, bu, həmin məhsulun dəyərini artırar və bazar şərtləri dəyişdikdə tədarükçülərin daha çevik olmasına imkan tanıyır. Avropa bazarlarına çıxmaq istəyən fermerlər üçün mütəxəssislər, xüsusi olaraq, qida təhlükəsizliyi və məhsul sertifikatları məsələsinə diqqət yetirirlər. Avropa bazarları daha sərt qaydalar tətbiq edirlər və burada yerli istehsalçıların tələblərinin qarşılanması vacibdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu məsələ yalnız iqtisadi aspektdən deyil, həm də siyasi risklərdən asılıdır.

Bir sözlə, Rusiya ilə əlaqələrin gərginləşməsi qısa müddətli zərərlərə yol aça bilər, lakin strateji baxımdan digər bazarlara çıxış, yerli istehsalı artırmaq və müxtəlif məhsullar üzərində işləmək daha stabil gələcək perspektivlər yarada bilər.

İqtisadçı Xalid Kərimli “Yeni Müsavat”a şərhində bildirdi ki, Rusiya ilə münasibətlərdə siyasi ritorikanın gərginləşməsi müşahidə olunur. İqtisadçı vurğuladı ki, Rusiya zaman-zaman idxal məsələlərindən təzyiq vasitəsi kimi istifadə edib:

“Cəmiyyət də bilir ki, Rusiya Azərbaycana təzyiq etməyə çalışanda ya orada yaşayan azərbaycanlılar sıxışdırır ya da kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalı ilə əlaqədar çətinliklər yaradır. Təəssüf ki, Rusiya bu kimi vasitələrlə manipulyasiya etməyə çalışır. Rusiya deyil, hansı ölkə olur-olsun, bir bazardan asılı olmaq ciddi riskdir. Sahibkarların ixrac etdiyi məhsulların demək olar ki, 90 faizi Rusiya bazarlarına çıxarılır. Bu da ciddi risk yaradır. Adətən, bir bazardan asılılıq 25 faiz səviyyəsində olmalıdır. Bu həddi keçmək risk yaradır. Buna görə də hesab edirəm ki, sahibkarlarımız başqa bazarlara çıxış imkanlarını nəzərdən keçirməlidirlər. Əks halda, biznesin dayanıqlılığı üçün risk yaranır. Bir bazardan bu qədər asılı olduğumuz müddətdə bu risklər qalacaq. Yəni, günahı təkcə Rusiyada görməməli, sahibkarların səhvlərinə də diqqət çəkməliyik. Çıxış yolu dünya bazarlarına çıxmaqdır. Bu məsələ dövlətdən çox, sahibkarlardan asılıdır. Məhsulu yetişdirməklə yanaşı, onun satışını da təşkil etmək lazımdır”.

İqtisadçı hesab edir ki, Rusiyadan asılılığın obyektiv və subyektiv səbəbləri var:

“Rusiya bazarına çıxmaq daha asandır, çünki keçmişdən qalan ənənələr var. Rusiyada yaşayan soydaşlarımız topdan satış məntəqələri yaradıblar. Dil bilgisi, şəxsi əlaqələr, məhsulumuzun müsbət imicinin olması kimi məsələlər də Rusiyanı sahibkarlar üçün cəlbedici bazara çevirir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiya bazarı çox böyük bazardır. Azərbaycanın istehsal etdiyi təxminən 120 milyon dollarlıq pomidor Rusiya üçün çox kiçik rəqəmdir. Risk yarandıqda isə qazancın aşağı düşmə ehtimalı olur. O ki qaldı azərbaycanlı sahibkarların Avropa bazarlarına maraq göstərməməsinə, bəlli qaydalar, şərtlər var. Bizim sahibkarlar üçün Avropa ölkələrində dil baryeri mövcuddur, üstəlik qida sənayesi sahəsində çox sayda sıxışdırıcı, sərt qaydalar qoyulub. Avropa ölkələri təhlükəsiz yaşayış üçün qida standartları müəyyən ediblər”.