Maksim Qorki ədəbi sənətkatlıq baxımından nə Qoqoldan, nə Dostoyevskidən, nə də Tolstoydan geridə qalmır. Sovet təbliğatı onu "Ana" romanı ilə tanıtdı və yazıçının digər əsərləri kölgədə qaldı. M. Qorki rus ədəbiyyatının yetişdirdiyi ən nəhəng yazıçılardandır. Onun elə hekayələri var ki, dünya nəsrinin inciləri sırasında dayanmağa layiqdir. "Gərəksiz adamın həyatı", "Etiraf", "Yay" romanlarını oxuyun. Yazıçı sosial-psixoloji mövzudan ideya-mənəvi mövzuya keçərək insan xarakterinin dolanbaclarını kəşf edir. Burada insan mürəkkəb, ziddiyyətli, öz müqəddaratını həll etməyə çalışan ruhi varlıq kimi təqdim edilir. Qorki insan ruhunun dərinliklərinə baş vurmağı bacaran Ustadır.
"Gərəksiz adamın həyatı" romanı (roman Hüseyn Şərif tərəfindən dilimizə çevrilib və yazıçının 15 cildliyinin 6-cı cildinə daxil edilib) Yevsey Klimkovun faciəli həyatından bəhs edir. İnfantil varlıq olan Yevseyin valideynləri ölüb, əmisi onu başından rədd etmək üçün onu şəhərə gətirib işə düzəldir. O, Xəfiyyə idarəsində çalışmalı olur. Müti xisləti onu lazımsız, faydasız bir məxluqa çevirsə də ruhundakı insanı hissin qırıntısı onu daxilən üsyana səsləyir. O, heç kəsə üsyan etmək iqtidarında deyil. Bütün bu mənəvi iztirablar sonda intiharla nəticələnir.
Qorki bu əsəri 1907-ci ildə qələmə alıb. Əsər senzura tərəfindən qadağan edilir. 1910-cu ildə roman fransız dilinə tərcümə olunur və xaricdə çap olunur. 1914-cü ildə "Jizn i Znanie" nəşriyyatı "Gərəksiz adamın həyatı" əsərini Qorkinin əsərlərinin 9-cu cildi kimi bütövlükdə buraxmağı qət edir. Kitab çap olunsa da senzura tərəfindən yayımına qadağa qoyulur. Yazıçıya qarşı cinayət işi açılır. Uzun-çək-çevirdən sonra 1917-ci ildə yazıçı əsəri tam variantda çap etdirməyə nail olur. "Gərəksiz adamın həyatı" Qorkinin ən başabəlalı əsəridir.
Bir məqam da maraq doğurur: Qorki 1908-ci ilin ortalarında tarixçi, xüsusən mətbuat tarixinin araşdırıcısı V. Lvov-Roqaçevskiyə yazdığı məktubda belə deyir: "Povest xəfiyyə şöbələrindən birində qulluq edən qəhrəmanın danışıqları və onun yoldaşının avtobioqrafik qeydi əsasında yazılmışdır".
Əsərdə də belə bir yer var - Klimkov bütün həyatını evinə getdiyi yazıçıya danışır. Maklakov ona belə bir məsləhət verir: "Sən tezliklə bu işdən uzaqlaş. Bu iş sənin üçün deyil". Yazıçı Mironov elə Qorkinin özüdür ki, var.
Klimkov şüursuz halda xəfiyyələrə qoşulub. O, casusluq üçün yaranmayıb. Yevseyin qəlbi insanlıqdan xali deyil. Amma yaranışdan infantil olan bu adamın düşdüyü mühit də qeyri-sağlamdır. O, gərəksiz adamdan faydalı insana çevrilə bilmədi...
Qorki də onu xilas edə bilmədi...
KƏnan Hacı
TEREF