Çoğu bilim alanı, belki yüzyılda bir kez ortaya atılabilecek devrim niteliğinde bir teoriden dönüştürüldü. Bu dönüşümler ya da paradigma değişimleri, eski bilgileri yeni bir çerçeveye alıyor. Devrim niteliğindeki bu teoriler ancak yeni çerçevede, önceki entelektüel düzeni engelleyen bir soruna çözüm olabilirse başarılı olmuş sayılır.
Ölmeden daha fazlasını görebilmek umuduyla 10 bilimsel teori:
1 Bilgi Kuramı – Claude Shannon, 1948
Devrim yapmak için öncül bir kuram olmadığından Bilgi Kuramı için tam anlamıyla devrimci kuram diyemeyiz. Fakat Shannon, elektronik haberleşme ve bilgisayar bilimi gibi birçok çığır açan buluşun matematik altyapısını sağladı. Bilgi Kuramı olmadan bunların hiçbiri olamazdı.
2 Oyunlar Kuramı – John von Neuman ve Oskar Morgenstern, 1944 (1950lerde John Nash’in yaptığı önemli katkılarla)
Ekonomi alanı için geliştirilmiş olsa da bazı başarılar dışında o alanda tam olarak çığır açabilecek sonuçlara yol açmadı. Fakat birçok başka sosyal bilimler tarafından kabul gördü. Ve Evrimsel Oyun Kuramı, Evrim Biyolojisi alanında önemli bir çalışmadır.
Hatta Oyunlar Kuramı, poker ve futbol gibi günlük aktivitelerde bile geçerlidir. Bir de Kuantum Oyun Teorisi diye bir şey var bir gün devrim niteliğinde bir buluşa sebep olacağı aşikâr. John Nash, Oyunlar Teorisi’ne katkılarından dolayı Nobel ödülü aldı ve sıkıntılı hayatı “A BeautifulMind” kitabı için ilham oldu. Fakat filminden Oyun Teorisiyle ilgili bir şeyler öğrenmeyi beklemeyin.
3 Yanmaya ilişkin oksijen kuramı – Antoine Lavoisier
Lavoisier oksijeni keşfetmedi ama onun kimyasal maddeler yandığında onlarla etkileşime giren gaz olduğunu keşfetti. Yani yerine geçtiği flojiston kuramını ortadan kaldırıp modern kimyaya yelken açılmasına katkıda bulundu. Lavoisier için politik devrimden çok daha güvenliydi bu çünkü Fransa’daki politik devrim uğruna giyotinle kafasını kestiler.
4 Levha tektoniği
Alfred Weneger, 1912; J. Tuzo Wilson, 1960′ larWeneger, 1912 yıllarında kıtaların yer değiştirdiğini farketti ama 1960lara kadar bilim insanları, levha tektoniğinin kapsamlı bir kuramı için parçaları birleştiremediler. Diğer araştırmacılar bu konuda önemli roller oynarken, kanadalı jeofizikçi Wilson, bu konuya büyük katkı sağlamıştır.
5 İstatistiksel Mekanik – James Clerk Maxwell, Ludwig Boltzmann, J.WillardGibbs, 19. Yüzyılın Sonları
İstatistiksel Mekanik, atom ve moleküllerin istatistiksel hareketleri kapsamında ısıyı açıklayarak termodinamiğe anlam kazandırdı ve ayrıca atomların gerçekliği üzerine sağlam kanıtlar sağladı. Bir de fen bilimlerinde olasılığın önemini kanıtlamıştır. Modern istatistiksel mekanik kapsamı (diğer adıyla istatistiksel fizik), malzeme ve mıknatıs biliminden trafik sıkışıklığı ve oy verme davranışlarına hatta oyunlar kuramına kadar her alanda kullanılmıştır.
6 Özel İzafiyet (Görelilik) – Albert Einstein, 1905
Bazı açılardan, özel izafiyet çok devrimci bir teori değildir çünkü içinde fazlaca klasik fizik barındırır. Uzayı, zaman ve enerjiyle birleştirir, atom bombalarını mümkün kılar ve uzay uçuşları esnasında daha yavaş yaşlanmanızı sağlar. Siz daha nasıl bir devrim isterdiniz?
7 Genel izafiyet (Görelilik) – Einstein, 1915
Genel izafiyet, özel izafiyetten daha fazla devrim niteliğindedir çünkü Newton’unyerçekimi yasasını, uzay zaman bükülmesi nedeniyle bir kenara attı. Bu da bilim insanlarının gözlerini genişleyen evren fikri doğrultusunda açmaya yaradı. Bir de bilimkurgu yazarlarına kara delik kavramını kazandırdı.
8 Kuantum Teorisi – Max Planck, Einstein, Niels Bohr, Werner Heisenberg, Erwin Schrödinger, Max Born, Paul Dirac, 1900-1926
Kuantum teorisi, ne kadar yaratıcı ve hayal edilebilir olduğuna bakmadan; klasik fiziğin tüm yapısını parçaladı, gerçeğin doğasının sıradanlığını yıktı, tüm felsefenin neden sonuç ilişkisini bozdu, hiç kimsenin doğası hakkındaki gariplikleri ortaya çıkardı. Hala 3. sırada olduğuna inanması çok güç.
9 Doğal seleksiyon yoluyla Evrim: Charles Darwin, 1859
Darwin, insanlara beyinlerini doğaüstü peşin yargılarla bozmaktansa doğa bilimlerinin izinde kullanmalarını önermiştir. Teorisi o kadar büyük bir devrim niteliğindeydi ki bazı insanlar hala şüpheyle yaklaşıyorlar; aslında şüpheye hiç gerek yoktur.
10 Heliyosentrizm: Kopernik, 1543
En önemli kavramalardan biri, birkaç antik yunan tarafından keşfedildi ama 2 bin yıl sonra ancak geliştirildi; Dünya, Güneş’in etrafında dönüyor (diğer gezegenler gibi) Bu 1 numaralı teori çünkü önde gelenleri bu.
Merih Tan
TEREF