Deyvid Salvo: Münaqişə bitib və iki ölkə arasında normal münasibətlər hər kəsin marağındadır
4-10-2023, 07:56
Alman Marşal Fondunda Demokratiyanın Təminatı Alyansının idarəedici direktoru Deyvid Salvo Amerikanın Səsinə müsahibədə Qarabağdakı etnik ermənilərin Azərbaycana reinteqrasiyası ehtimalını, ABŞ-ın Qarabağdakı son hadisələri reaksiyasını və rus sülhməramlılarının regiondakı aqibətini şərh edib.
Amerikanın Səsi: Ən son atəşkəsdən bəri 100 min erməninin Qarabağdan getdiyi deyilir. BMT-nin məlumatına görə, icma nümayəndələri Qarabağda missiyada olan BMT rəsmilərinə deyib ki, hələ də 50 ilə 1000 etnik erməni orada qalır. Siz qalan əhalinin də gedəcəyinimi gözləyirinizmi? Sizcə onlar arasında geridə qalıb, Azərbaycana reinteqrasiya edəcək olacaqmı?
Deyvid Salvo: Məncə Dağlıq Qarabağda hər hansı etnik erməninin qalması ehtimalı azdır. Zənnimcə, qalanlar sadəcə olaraq hərəkətsiz və ya çox yaşlı və ərazini tərk etmək üçün zəif olan insanlar olacaq. Məncə 100 min nəfərin və ya daha çoxunun getməsi, əhali 120 min idisə, 100 mindən çox insan artıq gedib, bu, etnik ermənilərin Azərbaycanla reinqteqrasiya etməkdə maraqlarının olmadığına işarə edir.
Amerikanın Səsi: Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin oktyabrın 5-də Qranada görüşü planlaşdırılıb və həmin görüşdə Fransa, Almaniya və Avropa Şurası liderlərinin iştirakı gözlənilir. Sizin bu görüşdən gözləntiləriniz nədir?
Deyvid Salvo: Məncə bu, Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətindəki uzun bir prosesdə ilk addım olmalıdır. Əlbəttə ki, mən bunun bu görüşdə olacağını düşünmürəm. Amma Dağlıq Qarabağ və ətrafında döyüşlərin böyük ölçüdə dayanması ilə, sülhə əsas əngəl aradan qaldırılıb. Yəni bu, Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülh və sabitliyin olması üçün bir fürsətdir. Bu, bu görüşdən sonra baş verməyəcək. Amma ümid olunur ki, bu görüş uzun normallaşma prosesində ilk addım olacaq. Bu olmalıdır. Artıq uzunmüddətli zorakılıqlar ola bilməz. Bunun üçün artıq bir səbəb yoxdur. Münaqişə bitib və iki ölkə arasında normal münasibətlərin olması hər kəsin marağındadır. Amma bu uzun vaxt alacaq.
Amerikanın Səsi: ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller bazar ertəsi gündəlik brifinqi zamanı deyib ki, ABŞ tərəfləri "qalan məsələləri müzakirə etmək və son nəticədə həll etmək üçün sülh danışıqlarına qayıtmağa çağırıb." Siz son hadisələrə ABŞ-ın reaksiyasını necə qiymətləndirisiniz?
Deyvid Salvo: Məncə ABŞ bu nöqtədə artıq əsas oyunçu deyil. Məncə, aydındır ki, ABŞ-ın Ermənistan və Azərbaycanın davamlı və hərtərfəli sülh əldə etməsində marağı var. Biz onillər boyu bu münaqişədə vasitəçi olmuşuq. Amma ABŞ-ın tərəflər üzərindəki təsir gücü böyük deyil və məncə, nəticə etibarilə biz və əksər beynəlxalq oyunçular uzun illər tərəfləri bir masaya gətirib, sülh razılığı əldə etmələrini təmin edə bilməmişik. Və məncə bunun səbəbi hər iki tərəfdə münaqişəni diplomatik yolla həll etməyə siyasi iradənin olmaması idi. İndi hər iki tərəf davamlı sülh razılığı əldə etməyə siyasi iradəsinin olduğunu göstrməlidir. Dağlıq Qarabağda artıq münaqişə yoxdur. Ona görə də, indi siyasi iradə olmasa, nə ABŞ-ın, nə də heç bir beynəlxalq oyunçunun vasitəçiliyi bunu reallaşdıra bilməyəcək.Ona görə də mən ümid edirəm ki, tərəflər dərk edərlər ki, bu danışıqlara ciddi yanaşmaq onların marağındadır. Mən əminəm ki, biz pərdə arxasında bu prosesə yardım etmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik, çünki Cənubi Qafqazda davamlı sülhün olması ABŞ-ın marağındadır.
Amerikanın Səsi: 2020-ci ildə imzalanan atəşkəs bəyanatına əsasən, bölgəyə rus sülhməramlıları yerləşdirilib və onların 2025-ci ilədək orada qalacaqları gözlənilir. Son hadisələri nəzərə aldıqda, Rusiya sülməramlılarının aqibəti ilə bağlı gözləntiləriniz nədir?
Deyvid Salvo: Məncə bu, Rusiya ilə Azərbaycanın aralarında həll etməli olduqları bir məsələdir. Hazırda onlar Azərbaycan ərazisindədir. Azərbaycanın onları istəyib-istəməməsi başqa bir məsələdir. Amma rus sülhməramlıları bir regiona daxil olandan sonra, onların öz istəkləri ilə geri çəkilmələri nadir rast gəlinən bir haldır. Yəni Bakıdakılar bir növ şeytanla işləməlidirlər. Bu Moskva və Bakının həll etməli olduğu bir məsələdir. Mən, misal üçün, Rusiyanın həmin qoşunlara Ukraynada ehtiyacı olmadığını təqdirdə, rus sülhməramlı kontingetinin 2025-də gedəcəyini gözləmirəm. Mənim Moskvanın qüvvələrini Azərbaycandan çıxarmağa razılaşacağını təsəvvür edə biləcəyim yeganə hal bu olardı.
Amerikanın Səsi: Ən son atəşkəsdən bəri 100 min erməninin Qarabağdan getdiyi deyilir. BMT-nin məlumatına görə, icma nümayəndələri Qarabağda missiyada olan BMT rəsmilərinə deyib ki, hələ də 50 ilə 1000 etnik erməni orada qalır. Siz qalan əhalinin də gedəcəyinimi gözləyirinizmi? Sizcə onlar arasında geridə qalıb, Azərbaycana reinteqrasiya edəcək olacaqmı?
Deyvid Salvo: Məncə Dağlıq Qarabağda hər hansı etnik erməninin qalması ehtimalı azdır. Zənnimcə, qalanlar sadəcə olaraq hərəkətsiz və ya çox yaşlı və ərazini tərk etmək üçün zəif olan insanlar olacaq. Məncə 100 min nəfərin və ya daha çoxunun getməsi, əhali 120 min idisə, 100 mindən çox insan artıq gedib, bu, etnik ermənilərin Azərbaycanla reinqteqrasiya etməkdə maraqlarının olmadığına işarə edir.
Amerikanın Səsi: Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin oktyabrın 5-də Qranada görüşü planlaşdırılıb və həmin görüşdə Fransa, Almaniya və Avropa Şurası liderlərinin iştirakı gözlənilir. Sizin bu görüşdən gözləntiləriniz nədir?
Deyvid Salvo: Məncə bu, Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətindəki uzun bir prosesdə ilk addım olmalıdır. Əlbəttə ki, mən bunun bu görüşdə olacağını düşünmürəm. Amma Dağlıq Qarabağ və ətrafında döyüşlərin böyük ölçüdə dayanması ilə, sülhə əsas əngəl aradan qaldırılıb. Yəni bu, Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülh və sabitliyin olması üçün bir fürsətdir. Bu, bu görüşdən sonra baş verməyəcək. Amma ümid olunur ki, bu görüş uzun normallaşma prosesində ilk addım olacaq. Bu olmalıdır. Artıq uzunmüddətli zorakılıqlar ola bilməz. Bunun üçün artıq bir səbəb yoxdur. Münaqişə bitib və iki ölkə arasında normal münasibətlərin olması hər kəsin marağındadır. Amma bu uzun vaxt alacaq.
Amerikanın Səsi: ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller bazar ertəsi gündəlik brifinqi zamanı deyib ki, ABŞ tərəfləri "qalan məsələləri müzakirə etmək və son nəticədə həll etmək üçün sülh danışıqlarına qayıtmağa çağırıb." Siz son hadisələrə ABŞ-ın reaksiyasını necə qiymətləndirisiniz?
Deyvid Salvo: Məncə ABŞ bu nöqtədə artıq əsas oyunçu deyil. Məncə, aydındır ki, ABŞ-ın Ermənistan və Azərbaycanın davamlı və hərtərfəli sülh əldə etməsində marağı var. Biz onillər boyu bu münaqişədə vasitəçi olmuşuq. Amma ABŞ-ın tərəflər üzərindəki təsir gücü böyük deyil və məncə, nəticə etibarilə biz və əksər beynəlxalq oyunçular uzun illər tərəfləri bir masaya gətirib, sülh razılığı əldə etmələrini təmin edə bilməmişik. Və məncə bunun səbəbi hər iki tərəfdə münaqişəni diplomatik yolla həll etməyə siyasi iradənin olmaması idi. İndi hər iki tərəf davamlı sülh razılığı əldə etməyə siyasi iradəsinin olduğunu göstrməlidir. Dağlıq Qarabağda artıq münaqişə yoxdur. Ona görə də, indi siyasi iradə olmasa, nə ABŞ-ın, nə də heç bir beynəlxalq oyunçunun vasitəçiliyi bunu reallaşdıra bilməyəcək.Ona görə də mən ümid edirəm ki, tərəflər dərk edərlər ki, bu danışıqlara ciddi yanaşmaq onların marağındadır. Mən əminəm ki, biz pərdə arxasında bu prosesə yardım etmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik, çünki Cənubi Qafqazda davamlı sülhün olması ABŞ-ın marağındadır.
Amerikanın Səsi: 2020-ci ildə imzalanan atəşkəs bəyanatına əsasən, bölgəyə rus sülhməramlıları yerləşdirilib və onların 2025-ci ilədək orada qalacaqları gözlənilir. Son hadisələri nəzərə aldıqda, Rusiya sülməramlılarının aqibəti ilə bağlı gözləntiləriniz nədir?
Deyvid Salvo: Məncə bu, Rusiya ilə Azərbaycanın aralarında həll etməli olduqları bir məsələdir. Hazırda onlar Azərbaycan ərazisindədir. Azərbaycanın onları istəyib-istəməməsi başqa bir məsələdir. Amma rus sülhməramlıları bir regiona daxil olandan sonra, onların öz istəkləri ilə geri çəkilmələri nadir rast gəlinən bir haldır. Yəni Bakıdakılar bir növ şeytanla işləməlidirlər. Bu Moskva və Bakının həll etməli olduğu bir məsələdir. Mən, misal üçün, Rusiyanın həmin qoşunlara Ukraynada ehtiyacı olmadığını təqdirdə, rus sülhməramlı kontingetinin 2025-də gedəcəyini gözləmirəm. Mənim Moskvanın qüvvələrini Azərbaycandan çıxarmağa razılaşacağını təsəvvür edə biləcəyim yeganə hal bu olardı.
