Ünlü Psikanalist Carl Gustav Jung'a göre, doğum ve döllenme yeri olarak kaya, mağara, ağaç, kaynak, derin kuyu, vb. Ana Tanrıça arketipinin sembolleridir. Mağaralar, masallarda ve mitolojilerde yeniden doğuşun, bilinç altı karşılaşmaların, yaratılış ve türeyiş ile ilgili olayların yaşandığı özel merkezlerdir. Mağaralar “Doğum” yerleridir. Yani Toprak anananın rahmidir. Bu nedenledir ki, insanların türeme ve yaratılış mitolojilerinde önemli bir arketipik semboldür.
Türk mitolojisinde Toprak Ana, “Tanrıça Ötüken”'dir. Yeryüzü, Yer-Ana'nın sekiz köşeli sarı göbeği olarak tasvir edilir. Türklerle ilgili yaratılış ve türeyiş destanlarında, mitolojik inançlara bağlı olarak mağara motifi belirgin şekilde kullanılır. Ölüm ve yeniden doğuş ile ilgilidir. Bütün Türk destan ve masallarında görülen mağara sembolizminin en güzel örnekleri Göktürk mitolojilerinde bulunmaktadır.
Ergenekon destanında Türkler düşmanlarından kaçarak bir dağa sığınır. Daha sonra bir demirci tarafından bu demir dağ eritilir ve Türkler sığındıkları yerden çıkarlar. Bu ifade muhtemelen dağ ve daha çok bu dağın içindeki mağara sembolizmi ile alakalıdır. Türk destanlarının ilki diyebileceğimiz Alp Er Tunga destanında da mağara sığınak olarak ele alınır. Alp Er Tonga savaşlardaki başarısızlığından dolayı bir mağaraya sığınır ve orada yaşamaya başlar. Bu anlamıyla mağaralar, erginlenme ve inisiyasyon ritüellerinin yaşandığı özel mekanlar olarak düşünülebilir. Şamanlar gizemli yer altına iniş süreci sonucunda, bir takım şamancıl güçlere sahip olur, yetkinleşir.
Türklerde yerin kulağı 7 kat olarak tasvir edilir. Yerin kulağı terimi, Yer altı ve mağara ile ilişkilendirilebilir. Türklerin çeşitli anlatı ve mitlerinde “Atalar Mağarası” diye bir tabir kullanılır. Bu terim türeyişin gerçekleştiği yerler bağlamında çok anlamlıdır. Göktürk kağanları, tıpkı Hunlar’da olduğu gibi, yılın belli bir zamanında devletin ve boyların ileri gelenlerini yanına alarak, Ata Mağarası’na gider, tören yapar, kurbanlar vererek saygı duruşunda bulunurdu. Ataların ikamet yeri olarak görülen mağaralar, doğal bir tapınak niteliğindedir.
Nuray Bilgili
TEREF