Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 25 Mayıs 1954 tarihinde Osmanlı’dan devralınan borcun son taksitini ödemişti
( (Batan geminin bayrağında “Osmanlı İmparatorluğu”, Mustafa Kemal’in sürdüğü kayığın bayrağında “Türkiye Cumhuriyeti”,Lord Curzon’un tutunduğu fıçıda “Düyun-u Umumiye” yazmakta./Ratip Tahir, Zümrüdüanka, 20.03.1924, Sayı 125”)
· Osmanlı Devleti ilk dış borcunu doğuya doğru genişleyen Çarlık Rusya ile yaptığı Kırım Savaşı nedeniyle İngiltere ve Fransa’dan almak zorunda kalır.
· Önde İngiltere olmak üzere emperyalizmin Çarlık Rusyasını Baltık Denizi’nde uzaklaştırma siyaseti sonucu Osmanlı’nın üzerine salmasını unutmamak gerek.
· Mali iflasını ilan ettiği 1875 yılına değin 15 (kez )dış borç alır.
· On beş kez alınan borç paralarla kırım savaş giderlerine harcanır, bütçe açıklarını kapatılır, iç ve dış borç taksitleri ödenir.
· Bugünlerde olduğu gibi o günlerde de gösterişten( ihtişam) de tasarruf edilmez
· Abdülmecid’in gözbebeği olan yaptırdığı Dolmabahçe sarayının maliyeti 5 milyon Osmanlı altın lirasıdır ve çoğu alınmış borçla ödenir.
· Yıldız Sarayı yetmez padişaha. 1877’de Malta, Çadır ve Şale köşkleri eklenir saraya. Maliye iflas etmişken, 93 Harbi günlerinde. Padişahlar, padişah anaları, eşleri, kardeşleri birbirleriyle yarışır, saraylarla, kasırlarla, yalılarla süslerler Boğaz’ı.….ama hepsi borç.
· Koca Osmanlı Devleti borcu da ödeyemez. Bu nedenle emperyalisteler alacaklarını güvenceye almak için II. Abdülhamid’in padişahlığı döneminde 1881’de Borçlar İdaresi(Düyunu Umumiye) kurulur.
· Bu idare vergi toplar, önce alacaklılara dağıtır, sonra memuruna ve kalırsa hazineye öder.
· Bu döngüye 42 yıl ardından son veren Lozan Antlaşması’dır.Lozan’a gidecek heyete TBMM’si 14 maddeden oluşan yönerge verir.
· Yönergenin 10. maddesinde “Düyunu Umumiye kalkacaktır” denilmektedir.
· Lozan’da Türk tezi kabul edilir.
· Türkiye ile birlikte Osmanlı mirasına oturan 14 devlet arasında borçlarının üleşilmesi kabul edilir. Üleştirmeyi Paris’teki Osmanlı Borçları Meclisi yapacaktır.
· 1928 yılında Türkiye’nin payına düşen borç miktarı ve ödeme şekli belirlenir.
· 1854-1914 arasındaki yapılan 42 dış borç anlaşmasından Osmanlı’ya 161 milyon 303 bin 833 liralık borç çıkarılır.
· 1912 öncesi borçların % 62.54’ünü, 1912 sonrası alınanlar için % 73.59’unu ödemeyi kabul eden Türkiye Cumhuriyeti’nin payına 107 milyon 528 bin 461 liralık borç düşer.
· Son taksiti 2027 yılında olmak üzere borç 99 yılda ödenecektir.
· Türkiye ilk taksit ödemesini 1929 yılında yapar.
· Lozan Barış Antlaşması’nın gümrük kısıtlaması da o yıl sona erer. 6 Ağustos 1929’da yeni gümrük düzenine geçilir. İthal mallarına uygulanan ortalama gümrük vergisi % 13’ten % 46’ya çıkarılır.
· Ancak dünyayı kuşatan 1929 iktisadi bunalımı Türkiye’ye de sıçrar. Türk Lirası değer yitirir. 1930’a girerken Türkiye zordadır.
· Türk Hükümetiyle alacaklılar yeniden masaya oturur.
· Türkiye 25 Nisan 1944’ten itibaren 10 yıl içinde bütün borçların tasfiyesi amacıyla alacaklıların elinde bulunan tahvilleri daha yüksek fiyattan satın alır.
· Ödemeler için belirlenen son başvuru günü olan 25 Mayıs 1954 tarihinde Türkiye son borç ödemesini yapar.
· Bugün hâlâ Osmanlı borcu ödemiyorsak bunu “Tek Parti” hükümetlerine, fedakârlık yapan dedelerimize, ninelerimize borçluyuz.
· Ya 24 Ocak 1980'den sonra iktidarların dış borçlarını kim.nasıl ödeyecek?
Mehmet Boz
( BU DERLEMENİN OMURGASI ŞADUMAN HALICI’NIN “LOZAN’DAN KALAN BORÇLAR NASIL ÖDENDİ?”YAZISIDIR)
TEREF