Thomas Edward Lawrence, bilinen adıyla "Arabistanlı Lawrence" ve D.G. Hogarth ve C.L. Woolley ile Karkamış Antik Kenti Kazısı
Karkamış Antik Kenti, Türkiye-Suriye sınırında, Gaziantep'in Karkamış ilçesi yakınlarında, Fırat Nehri'nin batı kıyısında yer alan önemli bir arkeolojik alandır. Hitit, Asur, Babil, Roma gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, özellikle Geç Hitit döneminde en parlak çağını yaşamıştır. Tarihi Erken Bakır Çağı'na (MÖ 6000) kadar uzanır ve stratejik konumu nedeniyle ticaret ve siyaset açısından önemli bir merkez olmuştur.
T.E. Lawrence (Arabistanlı Lawrence) ve Karkamış: Thomas Edward Lawrence, bilinen adıyla "Arabistanlı Lawrence," 1911-1914 yılları arasında Karkamış Antik Kenti'nde İngiliz arkeologlar D.G. Hogarth ve C.L. Woolley ile birlikte kazı çalışmalarına katılmıştır. Bu kazılar British Museum adına yapılmış ve Hitit ile Asur dönemlerine ait savunma yapıları, tapınaklar, saraylar, Luvice hiyeroglif yazıtlar, bazalt heykeller ve rölyefler gibi önemli buluntular ortaya çıkarılmıştır. Lawrence, bu dönemde arkeolog olarak çalışsa da, aynı zamanda Osmanlı demiryolları ve bölge hakkında istihbarat topladığı bilinmektedir.
1913-1914 kazı sezonlarında Lawrence, C.L. Woolley'in yardımcısı olarak görev almış ve kazı evinin planlanması ile inşasında rol oynamıştır. Bu yapı, bugün "Lawrence Kazı Evi" olarak anılır ve kalıntıları hâlâ antik kentte görülebilir. Kazılar, I. Dünya Savaşı nedeniyle 1914'te kesintiye uğramış, 1920'de Woolley yönetiminde kısa bir süre devam etmiş, ancak Türk Kurtuluş Savaşı nedeniyle tamamen durdurulmuştur. Buluntuların bir kısmı British Museum'a götürülmüş, diğerleri ise Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Gaziantep Arkeoloji Müzesi ve İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
Lawrence'ın Karkamış'taki çalışmaları, onun arkeolojik ilgisinin yanı sıra bölgedeki siyasi ve askeri faaliyetlerine zemin hazırlamıştır. 1909'dan itibaren Arap kültürüne ilgi duyan Lawrence, kazılar sırasında Arap kıyafetleri giyerek yerel halkla kaynaşmış ve bu deneyim, I. Dünya Savaşı'nda İngiliz istihbaratı için Arap İsyanı'nı desteklemesinde önemli bir rol oynamıştır.
Karkamış, 1920'lerde Türkiye-Suriye sınırıyla ikiye bölünmüştür; 55 hektarlık kısmı Türkiye'de, 35 hektarlık kısmı Suriye'dedir. 1956-1998 yılları arasında askeri yasak bölge ve mayınlı arazi olması nedeniyle kazılar durmuş, ancak 2011'de mayın temizliği sonrası Türk-İtalyan ekibi (İstanbul, Bologna ve Gaziantep Üniversiteleri) tarafından kazılar yeniden başlamıştır. Prof. Nicolò Marchetti başkanlığındaki bu çalışmalar, 2014'te kentin bir arkeopark olarak turizme açılmasını sağlamıştır. Ancak, askeri bölgede yer aldığı için ziyaretler Genelkurmay Başkanlığı iznine tabidir.
Karkamış Antik Kenti, tarihi ve arkeolojik açıdan zengin bir merkezdir. T.E. Lawrence, 1911-1914 yıllarında burada arkeolog olarak çalışmış, kazı evinin inşasında rol almış ve aynı zamanda istihbarat faaliyetleri yürütmüştür. Onun Karkamış'taki varlığı, hem arkeolojik buluntuların gün yüzüne çıkmasına hem de I. Dünya Savaşı'ndaki rolüne zemin hazırlamıştır.
Köksal Bey