BERLİN DİVARININ SÜQUTUNDAN SONRA MİLLƏTÇİLİYİN YÜKSƏLİŞİ –Corc Sorosun məqaləsi

9-11-2019, 00:02           
BERLİN DİVARININ SÜQUTUNDAN SONRA MİLLƏTÇİLİYİN YÜKSƏLİŞİ –Corc Sorosun məqaləsi
Corc Soros

“Project Syndicate”, 08.11.2019



8 Noyabr 1989-cu il tarixdə Berlin Divarının yıxılması Avropada kommunizmin dağılmasını qəfildən və kəskin şəkildə sürətləndirdi. Şərqi və Qərbi Almaniya arasında səyahət məhdudiyyətlərinin sonu Sovet İttifaqının qapalı cəmiyyətinə ölümcül zərbə vurdu. Eyni zamanda, bu, açıq cəmiyyətlərin yüksəlişi üçün xüsusi məqam oldu.

10 il bundan əvvəl siyasi xeyriyyəçilik adlandırdığım işlə məşğul idim. London İqtisadiyyat Məktəbinin müəllimi Karl Popperin açıq cəmiyyət anlayışının tərəfdarı oldum. Popper mənə mükəmməl biliyin əldə edilə bilməyəcəyini və son həqiqətə sahib olduğunu iddia edən totalitar ideologiyaların yalnız repressiv vasitələrlə qalib gələ biləcəyini öyrətdi.

1980-ci illərdə bütün sovet imperiyasında müxaliflərə dəstək oldum və 1984-cü ildə doğma Macarıstanda fond qura bildim. Fond birpartiyalı dövlətin rol almadığı istənilən fəaliyyətə maliyyə dəstəyi verib. İdeya bu idi ki, partiya olmayan fəaliyyətləri təşviq etməklə, insanlar rəsmi ehkamın (və o, cazibədar kimi işləyirdi) saxtalığından xəbərdar olsunlar. İllik büdcəsi 3 milyon dollar olan Fond Mədəniyyət Nazirliyindən daha güclü oldu.

Mən siyasi xeyriyyəçiliyə qapıldım və sovet imperiyası dağıldıqdan sonra bir çox ölkədə təməllər qurdum. İllik büdcəm illər ərzində 3 milyon dollardan 300 milyon dollara yüksəldi. O, günlər çətin idi. Amma açıq cəmiyyətlər yüksəlişdə və beynəlxalq əməkdaşlıq üstünlük təşkil edən etiqad idi.

30 il sonra vəziyyət çox fərqlidir. Beynəlxalq əməkdaşlıq ciddi maneələrlə qarşılaşıb və milliyyətçilik əsas etiqada çevrilib. İndi millətçilik beynəlmiləlçiliyə nisbətən daha güclü və dağıdıcıdır.

Bu, qaçılmaz nəticə deyil. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra ABŞ yeganə qüdrətli güc olaraq meydana çıxıb, ancaq vəzifəsindən irəli gələn öhdəlikləri yerinə yetirə bilməyib.

ABŞ Soyuq müharibə zəfərinin bəhrələrindən daha çox maraqlanırdı. Vəziyyəti ağır olan keçmiş sovet blok ölkələrinə yardım əlini uzatmaq mümkün olmadı. Bununla da neoliberal Vaşinqton konsensusun göstərişlərinə riayət etdi.

Məhz bu məqamda Çin, ABŞ-ın dəstəyi ilə, Dünya Ticarət Təşkilatına (DTT) və beynəlxalq maliyyə qurumlarına daxil olmaqla, inanılmaz iqtisadi inkişaf yoluna başlayıb. Sonda Sovet İttifaqından sonra məhz Çin ABŞ-a potensial rəqib olub.

Vaşinqton Konsensusu maliyyə bazarlarının öz həddini düzəltməyə qadir olduğunu güman edirdi və bunlar olmazsa, mərkəzi banklar uğursuz qurumları daha böyüklərinə birləşdirməli idi. 2007-08-ci illərdəki qlobal maliyyə böhranının nümayiş etdirdiyi kimi, bu, yanlış inanc idi.

2008-ci ildəki fəlakət ABŞ-ın mübahisəsiz qlobal dominantlığına son qoyub və millətçiliyin artmasına böyük təkan verib. Bu, açıq cəmiyyətlərə qarşı müqavimət doğurub. ABŞ-dan aldıqları müdafiə həmişə dolayı və bəzən yetərli deyildi, lakin bunun yoxluğu onları millətçilik təhlükəsinə qarşı həssas edib. Bunu başa düşmək üçün mənə müəyyən vaxt lazım gəldi, amma sübutlar mübahisəsiz idi. Açıq cəmiyyətlər bütün dünyada müdafiə mövqelərinə çəkilib.

Düşünmək istərdim ki, 2016-cı ildə Birləşmiş Krallıqın “Brexit” referendumu və Donald Trampın ABŞ prezidenti seçilməsi müvəqqəti istisnadır. Amma açıq cəmiyyət dünyagörüşü süni intellektin olduqca sürətli inkişafı ilə ağırlaşır. O, repressiv rejimlərə kömək edə biləcək, lakin açıq cəmiyyətlər üçün ölümcül təhlükə yaradan sosial nəzarət alətləri istehsal edə bilər.

Məsələn, Çin prezidenti Si Zinpin qondarma sosial kredit sistemi yaratmağa başlayıb. O, buna müvəffəq olsa, dövlət öz vətəndaşları üzərində ümumi nəzarəti əldə edər. Narahatlıq doğuran budur ki, Çin ictimaiyyəti sosial kredit sistemini cəlbedici hesab edir, çünki onlara əvvəllər çatışmayan xidmətlər təqdim olunur, cinayətkarları təqib edəcəyini vəd edir və vətəndaşlara problemdən necə çıxmaq bələdçisi olur. Daha dəhşətlisi budur ki, Çin sosial kredit sistemini dünya miqyasında siyasi olaraq Çindən asılı olacaq diktatorlara sata bilər.

Xoşbəxtlikdən, Çinin də “Axilles dabanı” var: bu, “Huawei” və “ZTE” kimi 5G şirkətlərinin ehtiyac duyduğu mikroprosessorlarla təminatın ABŞ-a bağlılığıdır. Ancaq təəssüf ki, Tramp şəxsi maraqlarını milli maraqlardan üstün tutduğunu göstərib və 5G də istisna deyil. Həm Si, həm də Tramp evdə siyasi sıxıntı keçirir və Si ilə ticarət danışıqlarında “Huawei” məsələsi masaya qoyulub: mikroçiplər sövdələşmə çiplərinə çevrilib.

Nəticə qeyri-müəyyəndir, çünki bu, hələ qəbul olunmamış bir sıra qərarlardan asılıdır.

Biz inqilabi dövrdə yaşayırıq, fürsətlər diapazonu adi haldan daha genişdir və nəticəsi normal vaxtlarla müqayisədə, daha qeyri-müəyyəndir. Sadəcə, güman edə biləcəyimiz şey – inamımızdır.

Açıq cəmiyyətlərin hədəflərinə sadiqəm, ya qalib gələcək, ya da hər şeyi itirəcəyik. Birja Fondunda pul qazanmaqla Fondumda çalışmaq arasındakı fərq budur.

Tərcümə: Strateq.az












Teref.info © 2015
E-mail: [email protected]            Telefon: 051 933 93 21            Baş redaktor: Nurəddin (Xoca) İsmayılov
Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.