Əgər alış-veriş etmək üçün bir PİN-ə ehtiyacınız yoxdursa, deməli, kimsə kartı oğurlayıb, asanlıqla ödəniş edə bilər?



Azərbaycanda bank kartları sahiblərinin sayı artır - pensiya və maaşlar kartlara köçürülür, onlar onlayn alış-veriş və digər ödəmələr üçün açılır. Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) statistikasına görə, ötən ilin noyabr ayına qədər ödəmə kartlarının sayı, 2019-cu ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 26,8 faiz artaraq 9,14 milyon ədədə çatıb. Kartların əksəriyyəti (8,07 milyon ədəd) debet kartlarıdır, xüsusən 3,425 milyon kart sosial kart, 2,5 milyonu əmək haqqı kartları və 2,15 milyonu digər kart məhsullarıdır. Ümumiyyətlə, illik dövriyyədə olan debet kartlarının sayı yüzdə 25 artıb. Bu dövr üçün kredit kartlarının sayı 1,07 milyon ədəd təşkil edir.



Eyni zamanda, Azərbaycanda təmassız ödəmə təmin edən kartların sayı artmaqdadır. Bir çox ölkələrdə bu funksiya uzun müddətdir yayılsa da, ancaq ölkəmizdə yeni yayılmağa başlayıb. NFC (“Near field communication”) sistemi sayəsində bir PIN kodu xatırlamağa və daxil etməyə ehtiyac yoxdur, terminala xüsusi tətbiq quraşdırılmış bir kart, smartfon və ya digər cihaz gətirmək kifayətdir. Rahat, sürətli bir ödəmə üsulu koronavirusa yoluxma təhlükəsini azaltmaq üçün bəzi mütəxəssislər tərəfindən tövsiyə olunur.



Ancaq alış-verişin asanlığı çoxlarını onları istifadə etməyin nə qədər təhlükəsiz olduğunu düşünməyə vadar edir. NFC kartı sahiblərindən biri, kart ondan oğurlandığı və ya itkin düşdüyü və başqası tərəfindən tapıldığı təqdirdə, hesabdakı pulun nə olacağı sualı ilə AYNA-ya müraciət edib. “Oğruluq və ya itki aşkarlanması uzun müddət çəkə bilər. Əgər alış-veriş etmək üçün bir PİN-ə ehtiyacınız yoxdursa, deməli, kimsə kartı oğurlayıb, asanlıqla ödəniş edə bilər?”, - deyə oxucumuz soruşur.



AYNA vətəndaşın sualına cavab axtarıb.



Azərbaycan Beynəlxalq Bankından (ABB) bizə verilən məlumata görə, təmassız alqı-satqı yalnız yüz manatdan çox olmayan bir məbləğdə edilə bilər: “Vətəndaş belə bir kartı istifadə etməkdən qorxursa, bankdan adi bir kart sifariş edə bilər”.



“Rabitəbank”dan da öz növbəsində, belə kartların ödəmə miqdarı limitinin bir dəfəyə 100 manat olduğunu bildirdilər: “Maksimum limit 300 manatdır və gündə maksimum 5 alış-veriş edilə bilər”.



Qeyd etmək lazımdır ki, bu gün simsiz texnologiya əsasında işləyən plastik kartların təhlükəsizliyində problem var. İqtisad elmləri doktoru, UNEC-in professoru Elşad Məmmədovun sözlərinə görə, bunun səbəbi, texnologiyaların müəyyən mənada hələ də “çiy” olması və bir tərəfdən əhalinin uyğunlaşması ilə, digər tərəfdən qeyri-mükəmməl proqram təminatı ilə bağlı problemlərin yaşanmasındadır: “Həm də bu proqramları həyata keçirən şirkətlərin proqram təminatından asılılıq problemlərini nəzərə almaq lazımdır. Kart istifadəçilərinin informasiya təhlükəsizliyindən asılılığı ilə əlaqəli olan bu problem, çox ciddidir. Kiber təhlükəsizlik və rəqəmsallaşdırma baxımından problem uzun müddət diqqət mərkəzində qalacaq”.



“Proqramlar, əlbəttə ki, təkmilləşdiriləcək. Belə ki, texnoloji həllərə rəhbərlik edən şirkətlər çox sürətlə irəliləyir. Texnoloji həllərdə qabaqda olan ölkələr və şirkətlər, buna müvəffəq olmayanlarla müqayisədə ciddi üstünlüklər əldə edir. Kiber təhlükəsizliklə mübarizə mexanizmlərini təkmilləşdirmədən əvvəl vətəndaşları daha təhlükəsiz texnologiyalardan istifadə etməyə təşviq etmək olar. Ancaq zaman keçdikcə bu məsələlər həll olunmalıdır və yalnız sonra bu texnologiyaların tətbiq dairəsini genişləndirmək məqsədəuyğun olacaq. Texniki həllər inkişaf edir və uzunmüddətli formatda bundan uzaq olmaq mümkün deyil”, - deyə Məmmədov vurğulayıb.



İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli qeyd edib ki, indi plastik kartlar və bu cür kartları dəstəkləyən mobil proqramlar üçün NFC texnologiyası bütün dünyaya yayılır: “Gələcək onsuz da bu texnologiyalara aiddir. Ancaq təbii ki, təhlükəsizlik məsələsi bu cür texnologiyaların yarandığı ilk günlərdən bəri ən vacib məsələlərdən biridir. Artıq bu mövzuda irəliləyiş var. Kənar şəxslərin ondan alış-veriş edə bilməməsi üçün əvvəlcədən smartfonunuza əlavə kodlar və şifrələr qoşa bilərsiniz. Təhlükə həmişə qalır, ancaq zaman keçdikcə əlavə qoruma vasitələri reallaşdırılacaq”.

Müəllif: Elya Belskaya