Əfqanıstan İslam Respublikasının bayrağı bizə nəyinsə əbədi olaraq yox olduğunu xatırladır

Əfqanıstanda “Taliban” hərəkatı tərəfindən hakimiyyətin ələ keçirilməsi təkcə onların ideoloji rəqiblərində deyil, sadə vətəndaşlarda da qorxu hissi yaratdı. Əfqanıstanda “Taliban”ın praktiki olaraq heç bir düşməni qalmayıb, lakin yeni hakimiyyət qalan yaraqlılarla nə edəcəyinə qərar verməyib. Asan məsələ deyil, çünki silahlı qarşıdurma illərində bu insanların öyrəndiyi yeganə şey döyüşməkdir. Bu gün Kabildə hər bölgə üçün bir neçə səhra komandiri var və onların hər biri özünü əsas şəxs hesab edir. Cansıxıcı silahlı insanların bu qədər cəmləşməsi ilə vəziyyətə nəzarət etmək çətinləşir. Üstəlik, əfqanlar hələ 1990-cı illərin sonunda “Taliban” dövründə həyatın necə olduğunu yaxşı xatırlayırlar.

“Lenta.ru”nun müxbiri Aleksandra Kovalskaya Əfqanıstan-Özbəkistan sərhədindən keçərək Kabilə kimi gedib. Jurnalist “Taliban”ın hakimiyyətə gəlişindən sonra Əfqanıstanda vəziyyətin necə olduğunu, sadə əfqanların yeni həyata necə uyğunlaşdığını hazırladığı reportajında əks etdirməyə çalışıb.

AYNA Kovalskayanın Əfqanıstandan hazırladığı reportajı təqdim edir:

Yeni dünya

“Dostluq” körpüsündə namaz xalçaları düzülüb. Bəlx vilayətinin qubernatorunun müavini burada qonaqları ilə birlikdə namaz qılır, dualar edir. Dini ayin bitənə qədər sərhəd keçid məntəqəsi açılmayacaq. Nəzarət-Keçid Məntəqəsinin qarşısında maşınların növbəsi var. Əfqanıstan ərazisinin başladığı dəmir barmaqlıqların arxasında isə “Taliban” yaraqlıları çay içib nəyəsə gülürlər. Bəziləri pakistanlıları xatırladırlar – çünki onların geyimləri fərqlidir. Saçları və saqqalları xeyli uzundur, baş geyimləri də “taliblər”in papaqlarından fərqlənir.

“Taliban”ın dəfələrlə verdiyi vədlərə baxmayaraq, Əfqanıstanla dünyanın qalan hissəsi arasında müntəzəm hava nəqliyyatı bərpa olunmayıb. Amma tozlu yollarla maşın sürmək və onilliklər boyu davam edən vətəndaş müharibəsindən sonra çoxdan gözlənilən sülhü əldə etmiş ölkənin necə yaşadığını öz gözlərimlə görmək imkanım var.



Samanqan vilayəti: arxa planda Özbəkistandan Əfqanıstana elektrik enerjisi daşıyan elektrik ötürücü xəttinin dayaqlarından biri var

Amudəryanın Özbəkistan tərəfində sərhədçilər xəbərdarlıq ediblər ki, “Taliban” hamını Əfqanıstana buraxmayacaq. “Hətta uzun yoxlamadan sonra da buraxılmaya bilərsiniz”, dedi. Bununla belə, yoxlama təxminən 15 dəqiqə çəkir. Görünür, hələ yeni rollarına öyrəşməmiş yaraqlılar baqaja baxır, çamadanları yoxlayır. Səfərimin məqsədi ilə bağlı bir neçə sualdan sonra pasportuma sərhədi keçməyimi təsdiqləyən möhür vururlar.

Stereotiplərin əksinə olaraq, mən Termez-Hayraton Sərhəd-Keçid Məntəqəsində yeganə qadın və yeganə əcnəbi qadınam. Gülümsəyirəm və hətta baqajı rentgen lentinə qaldırmağa kömək edirəm. Əfqanıstanın yeni ağaları yalnız bir şeydə israrlıdırlar – məntəqədə heç bir foto çəkmək olmaz!

Çıxışda oturmuş, pulemyotu qucaqlayan boz saqqallı “talib” əlini yelləyərək sağollaşdı və maşınımız cəmi bir ay yarımlıq dövlətə - Əfqanıstan İslam Əmirliyinə yola düşür.

Bəlx vilayətinin inzibati mərkəzi olan Məzari-Şərifə gedən yol elmi fantastika filmindən kadrları xatırladır: günəşin yandırdığı tozlu torpaq lap üfüqə qədər uzanır. Burada hərdən boş evlərə və tərk edilmiş hərbi bazalara rast gəlmək olur. Demək olar ki, maşın və insanlar yoxdur, şəhərdən cəmi yarım saatlıq məsafədə tənha fiqurlar var - metal qırıntıları toplayan kişilər və sədəqə dilənən uşaqlar...

“Bu gün Əfqanıstanda şənbə günüdür - sizin üçün isə bazar ertəsidir”, -sürücüm deyir. İnsanların hara yox olduqlarını soruşuram - çiyinlərini çəkir: “Biz qaçdıq. “Taliban” Kabili ələ keçirəndə insanlar sərhədə və hava limanlarına axışdılar. Çox insan getdi - on minlərlə. İndi bu qədər boş olduğuna təəccüblənməyin - qaçmayanlar gizlənirlər, xüsusən də orduda və ya polisdə xidmət edənlər... Deyirlər ki, “Taliban” orduda və polisdə işlədiklərinə görə onları edam edəcək”.

Çay, göyərçinlər və...

Məzari-Şərif kiçik bir şəhərdir. Mərkəzdə əfsanəyə görə şiə övliyası İmam Əlinin dəfn olunduğu və yüzlərlə ağ göyərçin yaşadığı məşhur Göy məscid yerləşir. Bazarın ətrafındakı yaşayış məntəqələri və bir sıra diplomatik nümayəndəliklərin ofisləri bağlanıb.

İnformasiya və Mədəniyyət İdarəsində yenə gözləməli oluram. Səbəb eynidir: xarici mətbuata iş icazəsi verən rəis namaz qılır. Onun boş ofisində “Taliban” bayrağı var. Qalan əşyalar - stol, kitab şkafları və dəri divanlar açıq şəkildə keçmiş sahiblərindən miras qaldığını bildirir.



Əfqanıstan İnformasiya və Mədəniyyət Nazirliyinin Məzari-Şərif şöbəsinin əməkdaşları

Bizə ilk növbədə çay təklif edirlər. Bu, əfqan qonaqpərvərliyinin dəyişməz qanunudur. Lazımi sənədi əldə etmək sərhəddə olduğu kimi asan başa gəlir - 15 dəqiqədən çox çəkmir. Və icazə ilə birlikdə məni şəhərdə gəzintilərdə müşayiət edəcək iki mühafizəçi verilir. Onların mövcudluğu belə izah olunur: “Qonaqların təhlükəsizliyi hər şeydən önəmlidir”.

İngilis dilini yaxşı bilən məlumat işçilərindən biri mənə bələdçilik etmək təklif edir. Zarafat etməyə çalışıram ki, Moskvada heç kim “Taliban”ın belə dostluğuna inanmaz.

"Mən “Taliban” üzvü deyiləm” - həmsöhbətim cavab verir və davam edir: “Mən burada Əşrəf Qəni (çevrilişdən sonra ölkəni tərk etmiş Əfqanıstanın hazırkı Prezidenti) dövründə işləmişəm, indi də yeni hökumətin dövründə işimə davam edirəm. Mənim üçün heç nə dəyişməyib”.

- Bəs qorxmursan?

O, gülümsəyərək çiyinlərini çəkir: - Yox, indiki müdirlərim əvvəlkilərdən pis deyil.



“Taliban” döyüşçüləri Məzari-Şərifdə Göy məscidinin həyətində

Məscidin həyətində onlarla yaraqlı əsrlər əvvəl cilalanmış mərmər boyunca gəzir. 15-16 yaşında olanlar da var. Dərhal mənə başa salırlar ki, bu yeniyetmələr heç vaxt müharibədə iştirak etməyiblər, amma burada namaz qılan böyük qardaşlarının silahlarını saxlayırlar.

Yaraqlılardan bir çoxu barmaqlarını avtomatın tətiyinə basıb şəkil çəkdirir, zarafatla silahlarını bir-birinə tuşlayırlar. Avqustun 15-dən bu yana Əfqanıstanda silahla ehtiyatsız davranma səbəbindən çoxlu qəzalar baş verib, lakin təbii ki, heç kim heç bir statistikaya cəlb olunmayıb.

Məscidə baxış keçirtdiyim yarım saat ərzində bütün yerli vəzifəlilər, o cümlədən Mühafizə Xidmətinin rəisi görüşmək üçün mənə yaxınlaşdılar. Müşahidəm qaçılmaz çay süfrəsi və ani alınan müsahibə ilə başa çatır: rəisə suallar verirəm. Əlbəttə, bu fürsəti itirmək olmaz. Əsas cavab verənlər yaşlı və yüksək rütbəli “Taliban” yaraqlılarıdır. Mənə xəbərdarlıq etdilər ki, sıravilərlə danışmayım, çünki onlar kifayət qədər məlumatlandırılmayıblar. Söhbət nəzakətlə başa çatır.

“Üzünü örtməyən qadınla danışmaq sizə haram deyilmi?” – sualını verirəm.

“Qonaqsan, qonağı necə incidim?” - sualıma sualla cavab verir və davam edir: - Üzünü örtüb-örtməmək şəxsi seçimdir. Biz bunda israr edə bilmərik.

“Lakin bir neçə həftə əvvəl Qərbdən olan jurnalistlər bunları dedilər: ““Taliban” komandirləri hicab taxmadığımız üçün bizimlə danışmaqdan imtina etdilər”, - deyə sual edirəm...

Sualıma belə cavab alıram: “Hansısa bir məmur başqa ölkədən olan kiminləsə danışmaqdan imtina edə bilməz? Belə insanlar hər yerdə kifayət qədərdir. Kim dedi ki, qadınların hüquqlarını məhdudlaşdırırıq? İstədikləri zaman işə qayıda bilərlər. Vəziyyət normallaşdıqda məktəbə qayıda bilərlər. Yerli hava limanında hətta qadınlar işləyir, özünüz də görürsünüz”.

Əgər mənə deyilənlərin yarısı belə doğrudursa, demək ki, Əfqanıstanda vəziyyət müsbətə doğru dəyişib. Amma hamı buna inanmır: Məzari-Şərifdəki otellər sərnişin reysləri bərpa olunan kimi ölkəni tərk etməyə ümid edənlərlə dolub-daşır.

On iki saatlıq yol...

Bir neçə ay əvvəl şimal sərhədindən Kabilə maşınla getməkdən söhbət gedə bilməzdi - yol boyu "Taliban" və hökumət qüvvələri arasında lokal döyüşlər gedirdi. Halbuki indi yol praktiki olaraq təhlükəsizdir, yolun kənarında isə sakit həyat hökm sürür.



Tunel təmiri: Salanq aşırımı, Pərvan vilayəti

Səhər saat beşdə Məzari-Şərifdən çıxıb axşam saat beşdə Kabilə çatırıq. Bütün bu müddət ərzində əsas çətinlik Salanq aşırımında təmir işləri səbəbindən yaranan tıxaclar oldu. İndi Salanqda nəyinsə təmir olunması faktı möcüzə kimi görünə bilər. Amma bu, həqiqətdir: açıq rəngli jiletlərdə insanlar və ekskavatorlar işləyirlər, tunel təmir edirlər – burada vəziyyət Əfqanıstanla bağlı xəbərlərində gördüyünüz kimi deyil.

Şəhərlərin giriş-çıxışında və yol ayrıclarında “Taliban”ın nəzarət-buraxılış məntəqələri, onlarla yaraqlı və ağ bayraq var. Maşınlar sürəti azaldır, uzun saqqallı, hazır vəziyyətdə olan “Kalaşnikov”lu gənclər sürücülərdən hardan, hara getdiklərini soruşurlar. Əgər maşında qadın varsa, o zaman sorğu-sualsız keçidə icazə verilir. Eyni hal Kabildə də baş verdi: mühafizəçilərim keçid məntəqəsini tez keçmək üçün məndən qabaq oturacağa keçməyi xahiş etdilər. "Sən bizim pasportumuzsan" deyə əfqan bələdçilərim zarafat da etdilər.

Bir neçə ay əvvəl Əfqanıstan Milli Ordusuna məxsus olan nəzarət-buraxılış məntəqələrində motosikletlər və CİP-lər saxlanılıb. İndi onlar ağ rəngə boyanıb və yan tərəfdə Əfqanıstan bayrağı yox, Əmirliyin gerbinin əksi görünür.



Baqlan əyalətinin dağıdılmış polis bölməsində yerli sakin

Süni çiçəklərlə bəzədilmiş bu avtomobillərindən biri bizi Çarıkar ərazisində qabaqlayır. Damdakı natiqlərdən biri ərəbcə surələr oxuyur. Bağlan əyalətində mənzərə demək olar ki, qeyri-adi haldakı kimidir: tarlalar biçilir və ot tayalarına yığılır. Lakin mənə xəbərdarlıq edilir ki, yerli sakinlərə yaxınlaşıb onların şəklini çəkmə.

- Niyə?

- Yolda minalar ola bilər. Həm də ki, ordakıların çoxunun qohumları bu yerlərdə amerikalıların əli ilə öldürüldü. Qərbli görkəmində insan görsələr, necə reaksiya verəcəklərini söyləmək çətindir.

Ordunun CİP-inin mina ilə partladıldığı yoldakı iki metrlik krater, dağılmış polis bölməsi, üst-üstə yığılan yanmış polis maşınları kimi bu xəbərdarlıq da müharibəni xatırladır. Bununla belə, on iki saatlıq yolda Əfqanıstanın cəmi bir ay yarım əvvəl müharibə şəraitində olduğuna inanmaq çətindir. Görünür, bu ölkə həmişə küldən qalxa bilib.

Dəyişməyən Kabil: burada hər şey eyni qalıb, amma...

Gün batanda Kabilə daxil oluruq. Belə görünürdü ki, “Taliban”ın gəlişi ilə şəhəri bürüyən çaxnaşma, Prezidentin ölkəni tərk etməsindən, Kabil Hava Limanında baş verənlərdən, bir aylıq qeyri-müəyyənlik və qorxu dolu anlardan sonra paytaxt Kabil tanınmaz dərəcədə dəyişəcək, amma yox...

Əfqanıstan paytaxtı altı ay əvvəl gördüyüm kimi qalıb: eyni boşluq, eyni tıxaclar, səmada uçurtmalar. Ordu forması geyinmiş “Taliban” yaraqlıları çox vaxt burada onların qarşısında dayanan hökumət əsgərlərindən fərqlənmirlər.

Ola bilsin ki, indiki orduda və polisdə Əşrəf Qəninin dövründə xidmət edənlərdən çoxu var – çünki “Taliban” onları xidmətə qayıtmağa dəvət edib.

Kabildə ilk baxışdan hər şey eynidir. Küçələrdə çoxlu qadın var və onların çoxunun üzləri hələ də açıqdır. Hətta şəhərin mərkəzindəki qraffitilərin çoxu zədələnməyib – “Taliban” onların yalnız bir neçəsinin üzərinə vətənpərvərlik çağırışları və Qurandan sitatlar yaza bilib. Mağazalar, kafelər də işləyir, insanlar eyni şəkildə gülümsəyirlər.



Çörək satan uşaq - Məzari-Şərifdə

Amma bilirəm ki, indi də gizlənənlər, həbs olunacağından qorxanlar və həbsini gözləyənlər var. Ölkəni tez tərk etmək arzusunda olanlar və işləyən bir neçə səfirlikdə növbəyə duranlar mövcuddur. Onlar üçün Əfqanıstanda yaşamaq avqustun 15-də başa çatıb. Onlar əvvəlki arzularının artıq gerçəkləşməyəcəyini düşünürlər. İran və ya Pakistanla sərhəddə gözləyənlər… Kabil parklarında müvəqqəti qaçqın düşərgələrində yaşayanlar…

Lakin yeni qanunlar və qadağalar qüvvəyə minənə qədər Kabil dayanıqlıdır. Əsas söz isə “hələlik”dir. Bundan sonra nə olacağını proqnozlaşdırmaq çətindir. Kabil bir gündə “Taliban” tərəfindən ələ keçirildikdən sonra Əfqanıstanda ssenariləri proqnozlaşdırmaq mənasız işdir.

Şəhərin mərkəzindəki növbəti keçid məntəqəsində ilk dəfə sənədlərim yoxlanılır.

- Haradansınız? ABŞ-dan? – deyə qara dəsmalla gözlərini örtmüş “Taliban” yaraqlısı soruşur.

- Rusiya, - cavabı verirəm.

- Rusiya yaxşıdır, Rusiya dostdur, - qırıq-qırıq ingiliscə deyir və işarə edir – “keç”.

İlk baxışdan Kabildə hər şey eynidir. Yalnız tikanlı məftillərə bükülmüş Əfqanıstan İslam Respublikasının bayrağı bizə nəyinsə əbədi olaraq yox olduğunu xatırladır.

Zəruri qeyd: Tərcümə AYNA-ya məxsusdur.

Müəllif: Ayna.az