Məktəblilərdə aqressiya hallarının artmasında günahkar kimdir?

Son zamanlar ölkədə uşaqlar arasında zorakılıq halları artır ki, bu da ictimaiyyəti və hər bir qayğıkeş, məsuliyyətli valideyni narahat etməyə bilməz. Belə halların çoxu naməlum olaraq qalır, lakin bəziləri internetdə yerləşdirilən videolar sayəsində geniş şəkildə tanınır.

Belə ki, bu yaxınlarda on birinci sinif şagirdi başqa bir yeniyetmə qıza qarşı zorakılıq hərəkətləri edib. Başında yumurta sındırıb, alnına söyüş yazıb, saçlarını kəsib və baş verənlər digər uşaqlar tərəfindən lentə alınıb, sosial şəbəkələrdə qürurla yayımlanıb. Cinayəti törədən şəxs özünə bəraət qazandıraraq bildirib ki, zərərçəkmiş onu onlayn zorakılığa məruz qoyub. Hazırda faktla bağlı cinayət işi açılıb, proses davam etdirilir.

Bu cür hallar problemin olduğunu və onun həllinə ehtiyac olduğunu göstərir. Bunun qarşısını almaq üçün ölkədə məktəblilərin qeyri-etik davranışlarına qarşı cəzalandırma mexanizmlərinin yaradılmasını nəzərdə tutan “Uşaq hüquqları haqqında” qanun layihəsi hazırlanır. Sənəd Prezident İlham Əliyevin 9 iyun 2023-cü il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Uşaqlar üçün 2020-2025-ci illər üçün Strategiyanın həyata keçirilməsinə dair Tədbirlər Planı”na uyğun olaraq hazırlanır. Qanun layihəsində xüsusilə övladlarının aqressiv davranışlarına mane olmayan valideynlərin məsuliyyəti nəzərdə tutulur.

Bəziləri hesab edirlər ki, belə hallarda məktəb günahkardır, bəziləri valideynləri, bəziləri isə sosial şəbəkələri qınayır. Amma bu, kompleks yanaşma tələb edən problemdir.

Təhsil eksperti Nadir İsrafilov AYNA-ya deyib ki, uşaqlar arasında zorakılığa görə məktəbi çox vaxt günahlandırırlar, ancaq təkcə onları qınamaq düzgün deyil: “Birincisi, belə hadisələr baş verəndə məhkəmə prosesi başa çatana qədər onlara qiymət vermək olmaz. Diqqətimizi baş verənlərin səbəblərinə yönəltməliyik. Bəzi hallarda məktəb günahkar ola bilər, amma həmişə deyil. Ümumiyyətlə, övlad tərbiyəsi ailədən başlayır ki, bu da düzgün təməl qoymalıdır. Bir çox ölkələrdə valideynlər uşağın qeyri-münasib davranışına görə qanuni olaraq məsuliyyət daşıyırlar. Bizdə hələ belə bir şey yoxdur, amma ümid edirəm ki, tezliklə olacaq”.

“Sonuncu hadisəni götürək - qeyd etmək istəyirəm ki, insident məktəbdən kənarda baş verib. Məktəb uşaqların ondan kənarda etdiklərinə görə məsuliyyət daşıya bilməz - bu, artıq valideynlərin məsuliyyətidir, onlar övladlarının harada olduğunu və nə etdiyini bilməlidirlər. Amma çox vaxt məktəbi də günahlandırırlar. Bütün böyük daşların tez-tez təhsil sisteminə doğru atılmasında mətbuatın da müəyyən dərəcədə günahı var. Məsələn, ruhi xəstənin beş nəfərlik ailəsini öldürdüyü hadisəni nəzərdən keçirək. Bəzi media orqanları qurbanlardan birinin hadisəni törədənin anası olan məktəb direktoru olduğunu vurğulayıb. Nə üçün onun peşəsinə xüsusi diqqət yetirildi? Mən bunu düzgün hesab etmirəm, əksinə, müəllim peşəsinin nüfuzunu yüksəltmək lazımdır. Bu yaxınlarda bir qızın digər qıza sataşması hadisəsinə qayıdaraq deyim ki, orta təhsil sistemi belə hadisələrdən nəticə çıxarmalıdır. İndi məktəbdə təlim-tərbiyə işinə az diqqət yetirilir, amma bu amil təhsil müəssisəsinin diqqətində olmalıdır”, - deyə müsahibimiz bildirib.

Onun fikrincə, daha əlçatan dərnəklər və seçmə fənlər, idman bölmələri lazımdır ki, uşaqlar nə iləsə məşğul olsunlar: “Bununla da onlayn oyunlardan, sosial şəbəkələrdən, mobil telefonlardan qopsunlar. Sovet dövründə məktəblilərin dərsdən sonra getdiyi bir çox məktəbdənkənar təşkilatlar - pionerlər evi, gənc təbiətşünaslar məktəbi və s. vardı. Digər tərəfdən, bir çox valideynlərin niyə uşaqlarının tərbiyəsi ilə məşğul olmadığını araşdırmalıyıq. Bəzi ailələrdə valideynlər uşaqlarına tam diqqət yetirmək istəmirlər. Bunlar əsasən qeyri-funksional ailələrdir. Və bəzən səbəb valideynlərin bir çox problemlərinin olması və sadəcə kifayət qədər vaxtının olmaması ola bilər, məsələn, hər şeyi öz üzərinə götürməli olan tək bir anadırsa. Hər bir konkret hal fərdi şəkildə araşdırılmalı və ailələrlə daha çox iş aparılmalıdır. Bu, sosial məsələdir”.

Sosial şəbəkələrin neqativ təsirinə gəlincə, İsrafilovun qeyd etdiyi kimi, heç də bütün şagirdlərin həyatda nəyəsə nail olmaq, ali məktəbə getmək məqsədi yoxdur və əgər valideynlər onların tərbiyəsində iştirak etmirlərsə, o zaman onlar sosial şəbəkələrdə yaşamağa başlayırlar və fikirlərini orada bəzən mənfi bir şəkildə ifadə edirlər: “Onlar heç olmasa virtual aləm vasitəsilə tanınmaq istəyirlər. Bəzi sosial şəbəkələrin qadağan edilməsinin lazım olub-olmadığını dəqiq söyləmək çətindir. Ancaq kompüterlərdə, eləcə də uşaq smartfonlarında bəzi məhdudiyyətlər lazımdır. Bunun üçün müvafiq proqramlar var. Ümumiyyətlə, uşaqlar arasında zorakılıq hallarının azaldılması üçün kompleks profilaktik tədbirlərə ehtiyac var”.

Psixoloq Azad İsazadə mövzuya dair AYNA-ya şərhində söyləyib ki, sosial şəbəkələrdən təkcə uşaqlar deyil, böyüklər də istifadə edir: “Onları ağıllı şəkildə istifadə etsəniz, pis bir şey olmayacaq, baxmayaraq ki, onlarda çoxlu mənfi cəhətlər var. Bu, tərəqqinin təzahürlərindən biridir, lakin sosial şəbəkələrdən istifadə edib-etməmək hər kəsin öz seçimidir. Ancaq uşaqlar həqiqətən internetdə çox vaxt keçirirlər - bəzən valideynlər üçün vaxt ayırmaqdansa, övladına smartfon vermək daha asandır. Uşaqların virtual məkana cəlb olunma dərəcəsini nəzərə alaraq, məktəblər, məsələn, “İnformatika” fənni üzrə dərslər haqqında düşünməlidirlər ki, burada əsas diqqət sosial şəbəkələrin mənfi təsirinin qarşısının alınmasına yönəldiləcək”.

“Ümumiyyətlə, yeniyetmələr arasında hər zaman qəddarlıq halları olub, bu, yeni bir şey deyil, sadəcə olaraq, əvvəllər bu qədər tez-tez ictimailəşmirdi. İndi hamısı sosial şəbəkələrdə yerləşdirilib. Yeniyetməlik dövründə uşaqlar tez-tez qəddarlıq nümayiş etdirirlər, onlarda empatiya hissi hələ tam formalaşmayıb, özlərini böyük və soyuqqanlı hesab edirlər. Onlar üçün isə hər şey ya ağdır, ya qara və sonda belə hallar olur. Konkret olaraq sonuncu halda deyim ki, zərərçəkənin sosial şəbəkədə nəsə səhv yazıb-yaymamasının fərqi yoxdur, bu, onunla belə rəftar etmək hüququ vermir. Belə məsələləri həll etmək üçün hüquq-mühafizə orqanları var və biz onlara haqqını verməliyik, son illər sosial şəbəkələrdə hər hansı təhqiredici məlumatlara ciddi reaksiya verirlər. Bu, linç idi və törədən müəyyən qədər cəzasını almalıdır. O zaman başqaları da düşünəcək ki, bunu etməyə dəyərmi - bunun bir daha təkrarlanmaması üçün burada profilaktika lazımdır”, - deyə mütəxəssis vurğulayıb.

Valideynlərin məsuliyyətindən danışan psixoloq belə şeylərə görə ən azı mənəvi məsuliyyət daşıdıqlarını qeyd edib: “Məktəbdə belə hallar baş verirsə, o, uşağın fiziki və psixoloji sağlamlığına da cavabdehdir. Ümumiyyətlə, kimin günahkar olduğunu - məktəb, yoxsa valideyn - bölmək düzgün deyil. Uşağın tərbiyəsi həm ailədə, həm də böyüklərin nəzarəti altında olduğu məktəbdə baş verir. Orda da, burda da uşaqlara nəyin yaxşı, nəyin pis olduğu başa salınmalıdır”.

Müəllif: Elya Belskaya