(Fransızcadan çeviri, Agassi günlüklerinden; itiraf niteliğinde)
…… 26 Ağustos 1862 Perşembe;
Aziz Paşa birliklerinden olan Çerkezler Sourp-Asdvadsadsine Manastırının (Tekke Manastırı) bulunduğu kayalık yamaçları kuşattılar. Bazıları Zeytun’u kuşatmak için doğu vadisine kadar indi. Manastırdan Zeytun’un iki nehrinin birleştiği yarım saatlik bir mesafeyi de Türk ordusu kuşattı.
Manastırdan on beş dakika sonra batıya doğru Zeytun'un üzerine bir top kuruldu. Zeytun’lular evlerinden askerlerin üzerlerine ateş ettiler, askerlerin ateşi Zeytunlulara ulaşmadı.
Çerkezler, ilk önce manastıra (tekke manastırı) güvenmediler (Manastırın içinde isyancıların olduğunu sanıyorlardı). Ancak, onlara manastırdan hiçbir tüfek atışı açılmadığını görünce korkmadan manastıra yaklaştılar ve bazıları manastıra girmeye çalıştı.
Çerkezler Zeytun’a iki dakikalık bir yol kalmıştı Zeytunlular ölümcül bir tehlike altındaydı.
Çerkezlere Manastırda bulunan deliklerden isyancılar tarafından ateş edilmeye başlandı ve bir düzine çerkez öldürüldü. Manastırda binlerce ermeni isyancı olduğu düşüncesine kapılan çerkezler, bu saldırıdan vazgeçip geri çekilmek zorunda kaldılar.
Tecirli süvari birliği ise ordunun kuzey tarafının dağılmasından sonra karışıklık içinde kaldılar. Bu fırsattan yararlanan zeytunlular saklandıkları yerlerden çıkarak takip ettiler ve büyük bir katliam yaptılar.
Çerkezlere gelince; kayalık yamaçlardan indikleri için (Akdağın yamaçları) tek çıkış yolunun hala orada olduğuna inanıyorlardı. Zeytunlular onları arkadan vurdu ve büyük bir bölümünü öldürdü.
Aziz Paşa ordusu ve Tecirli süvari birliği Tchermouk ovasına (Ilıca ovası) çekilmek zorunda kaldı. Bu çatışmalarda Zeytunlular 7 kişiyi kaybettiler.
Zeytunlular o gün büyük bir ganimet topladılar. Altın saatler, yüzükler, para mühimmat, birkaç bin silah, bir top ve 150 bayrak, yüzlerce at ve katır.
Türklerin kaybı çoğunluk Çerkez olmak üzere 10.000 erkek. Bahçeler ve savaşın yapıldığı tepeler cesetlerle doluydu. Zeytun'un en zengini olan Nichan Baldjian, cesetler başına bir kuruş ödeyerek cesetleri toplattı ve küçük bir vadiye gömdüler.
Zeytunun doğusundan geçen nehir 2 saat boyunca kırmızı renk aktı ve Zeytunlular 2 yıl boyunca bu suyu içmedi ve bu tarihi günden beri bu vadi 'Katliam Vadisi' ve üzerinde bulunan köprü 'Katliam Köprüsü' olarak adlandırılmıştır. (bahsi geçen köprü tekke köprüsü)....
Kaynak: Agassi Günlükleri
NOT:
Ermeniler, Fransa'dan da destek alarak Kertmen ve Beşen köyleri Müslüman halkını kadın ve çocuk demeden katletmeleri sonucu (Temmuz 1862)
- Kertmen ve Beşen katliamını yapanları
cezalandırmak üzere Aziz Pasa komutasında, Tecirli aşireti, Çerkez göçmen ve hükümet kuvvetlerinden oluşan 5000 asker Zeytun üzerine yürüdü. Bu esnada Tecirli Aşiretine mensup süvarilerin geri çekilmesi, Çerkez göçmenlerinin
acemi; fakat Zeytun Ermenilerinin hazırladıkları
istihkâmların sağlam olması Aziz Paşa’yı güç duruma düşürdü ve Paşa’ya yöneticiler sahip çıkamadılar.
- Ermeni basını tarafından Ermeni eşkıyası
desteklendi ve bütün Ermeni aydınlar eşkıyanın lehinde ve katledilen mazlum Müslümanların aleyhinde bulundular.
- Bilhassa Kırım savasından sonra Rusya,
Türkiye'deki Ermenileri Türkler aleyhine teşvik etti ve Zeytun Ermeni eşkıyasını destekledi.
- Fransa, Ermeniler vasıtasıyla Çukurova'da siyasi
ve ticari menfaatlerini sağlamak istiyordu. Bu amaçla ve Fransızlar'ın isteği ile Ermeniler Avrupa'nın desteğini aldılar.
- Maraş’ta bulunan ve eskiden beri söz sahibi olan Bayazıtlı ve Dulkadirli beyleri nüfuzlarını üstün kılma anlayışı içinde birbirleriyle rekabet ederek hükümete karşı isyana zemin hazırladılar, devletin bölgedeki otoritesini zayıflattılar.
(Ukde Kitaplığı 52-Maraş Tarihi Serisi 22)
Fotoğraf:
Zeytun (1905 Yılı)
Kırmızı çizgilerin arası Tekke Manastırının bulunduğu mevki